Литературэ

КЪУАЖЭМ дыхьэщ, джэдэщым зыщIигъэбзахэри, зы джэд ирихьэжьащ бажэм. Хьэр кIэлъыпхъэра щхьэкIэ, щIыхьакъым - яIэщIэкIри мэзым зыщIидзащ. Мэзым дыгъужь ныбаджэр къыщрихьэлIащ. Шынэри, бажэм джэдыр Iэпыхуащ.
- Умышынэ, - жиIащ дыгъужьым. - Джэдыр къыптесхынукъым. Къыздипхар къызжеIэ закъуэ.
- Къуажэм я джэдкъазыр ягуэшыжати, зы джэд къыслъагъэсащ.
- Сэ сыт къыслъагъэсар? - и нэр зэригъэдзэкIащ дыгъужьым.
- Уэри Iыхьэншэ уащIакъым, - жиIащ бажэм. - АдакъэкIэ къыпхуэупсащ. ЗыхыумыгъэкIыж: иджыптсу унэмысмэ, къуажэр щIегъуэжынщи, ухэкIыжащ.

Сэ куэд къысщощI. ЦIыхухэм зэрыжаIэщи, гъуни нэзи иIэкъым щIэщхъу мыфэмыцу къысщыщIым. КъызыхэкIри къысхуэщIэркъым. Сызэремыгупсыса лъэныкъуи къэзгъэнакъым, итIани нэхъ кIащхъэ хъуркъым. Псалъэм папщIэ, сыт хэлъ Налшык гъущI гъуэгу станцым деж автобусым укъыщитIысхьэу Советхэм я унэм нэс укIуэну? Зыри. ИтIысхьэ, талон пхыуд, къэувыIэгъуитI дэкIым, автобусым къебэкъуэхи, лэжьапIэм щIыхьэ. Аращ зэрщытын хуейри. Ауэ…
- Тэдж, - зэхызох сэ щхьэгъусэм и макъ. - Телефоныр къоджэ.

Шыхъуэм къиIуэтэжа хъыбар
Зэгуэрым дэ шыхъуэ пщыIэу Дзэлыкъуэ дыдэст, Iуащхьэмахуэ и лъапэ дыдэм деж.
Сэ шыхъуэ нэхъыжьу абы сыщыIэт.
ЖэщкIэрэ ди шыхъуэ щIалэр зытес шыр пщIэнтIауэ нэху къекIырт. Пшэр хъуным и пIэкIэ, нэхъ уэд хъурт.
«Сыт мы уи шыр пщIэнтIауэ нэху къыщIекIыр? Пшэр хъуным и пIэкIэ нэхъ Iей мэхъу! Си гугъэщ жэщкIэрэ умыгъашхэу утесу!» - жысIэу щIалэр щыхэзгъэзыхьым, дыхьэшха фIэкIа, зызигъэумысакъым.
Ауэ щыхъум сэ мурад сщIащ щIалэм жэщкIэрэ шыхэр зэригъэхъум сеплъэкIуэну.

ГушыIэ

ЛIыжь гуэрым щIалэщIэ гъуэгурыкIуэ къыхуэзэри къеупщIащ:
- Мы къалэм япэу сыкъэкIуауэ аращ. КъызжеIэ, сыт хуэдэ мыбы щыпсэу цIыхухэр?
- Уэ укъыздикIа къалэм и цIыхухэр сыт хуэдэт?- щIоупщIэж езы лIыжьри.
- Сэ сы кыздикIам щыIэхэр щхьэзыфIэфIхэт, бзаджэхэт. Аращ абы сыкъыщIыдэкIари.
-Мыбыи апхуэдэ дыдэхэм ущрихьэлIэнущ,- итащ жэуап лIыжьым.
Тэлай дэкIауэ, лIыжьым аргуэру зы щIалэ къыхуозэри къоупщI.
- Ди адэ, мы къалэм нобэ сыкъэкIуа къуэдейщ. КхъыIэ, къызжеIэ, я хьэлкIэ сыт хуэдэ мыбы щыпсэу цIыхухэр?

(Хъыбар)
Куэд дэмыкIыу дэ хьэщIэщым дыкъэкIуэжащ. «Болэтей къуажэм щыщ фхэт? Мо щIалэм укъелъыхъуэ, Хьэмид», - жаIэу зэхызох. Ар зызогъэцIыху, сызыщIэс пэшым изогъэблагъэри, соупщI:
- Болэтей къуажэу хэт сымэ щыIэ, дауэ фи гъащIэр щыфхьрэ мы хамэ щIыпIэм, адыгэхэр фызэрыIыгъ? Мамсырыкъуэ МуIэед щыIэ, ар пцIыхурэ?
- Уэлэхьи, соцIыхум, - жи Хьэжмусэ (арат щIалэм и цIэр), си адэм и ныбжьэгъу дыдэм.
- АтIэ ар дауэ къэдгъуэта хъуну? Абы и благъэ гуэр къызэлъэIуащ сэлам есхыжыну, - щыжысIэм, ар занщIэу къыщылъэтащ.

(Хъыбар)

Хъыбарыжь
Дыгъэр къухьэрт, абы и бзий зэщIикъуэжхэр къуршыщхьэхэм щхьэдихьэхыжауэ. КъызэрагъэщIэрэщIэжрэ куэд мыщIа Тэтэртуп азэн джапIэм деж дыщытт, Тэрч аузымрэ Джылахъстэней бгы екIуэкIымрэ къызэпэтплъыхьу. Елъхъуэт къуажэм щыщу хьэщIагъэшхуэ къызэзыха си бысым Ардасенов Мысост сщIыгъути, абы Тэтэртупым теухуауэ мы хъыбарыжьыр къызжиIэжащ.
Куэд щIащ абы лъандэрэ. Тэтэртуп къалэжьым и лъагапIэ дыдэхэм ящыщ зы шордакъ гуэрым щыпсэурт Надихъан гуащэ дахэр. Абы уэсым хуэдэу къыу хужьу зызэрихъуэкIырти, хъущIэу ежэх Тэрчыжьым и псыпыхухэм махуэ къэс зыщигъэпскIырт.

КъБР-м и Егъэджэныгъэм щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, культурологие щIэныгъэхэм я кандидат, ГъуазджэхэмкIэ Ищхъэрэ Кавказ институтым и кафедрэм и унафэщI, егъэджакIуэ ЩауэцIыкIу Людмилэ иджыблагъэ «Принт-Центр» тедзапIэм къыщыдигъэкIащ Къэзанокъуэ Жэбагъы теухуа тхылъыщIэ: «XVIII лIэщIыгъуэм и узэщIакIуэ Къэзанокъуэ Жэбагъы и философиер адыгэ щэнгъасэм зэрылъэIэсыр». 

Макъамэ защIэщ мы гъащIэр! Псори, псори гухэлъ изогъащIэ! Си гур щохъур дунейм насып защIэ… Дыгъэ бзийм, удз гъэгъам, жыг Iэрысэм, уафэгъуагъуэм, уэшх хуабжьым, уэс щабэм… Псоми, псоми макъамэ къапех. Макъыу хъуари мы си гум зэхех.
И къеуэкIэр мы си гум макъамэщ, сыщигъафIэкIэ куэщIкIэ хэку-анэм. Макъамэхьу йошкIурэх псыIэрышэр… Макъамэпсэу щопсэу вагъуэр уафэм… Дэпыр пIэнкIмэ – макъамэщ, жьыбгъэр фиймэ – макъамэщ. Хэт щегъафIэр игу шы лъэ макъыр, гукъэкIыжым зыхьыжри арауэ.