Щэнхабзэ

Бахъсэн районым хыхьэ Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэм дэт, ГъуазджэхэмкIэ и сабий школым, Къып Мухьэмэд и цIэр зезыхьэм, и гъэсэн Джэху Элинэ пашэ щыхъуащ къэралпсо зэпеуэм.

Зэгуэрым, ижь-ижьыжкIэ узэIэбэкIыжмэ, хъумпIэцIэджым щIымахуэр щIы щIагъым щигъэкIуа нэужь, гъатхэр къыщыблагъэм, и гъуэм къипщыжыну иужь ихьащ, ауэ абдеж щылъ удзыр зэран къыхуэхъурт.

Даутокъуэхэ я лъэпкъыр щы­цIэ­рыIуэщ Къэбэрдейм и тхыдэм - Хьэжмурат, Заурбэч, Хьэсэнбий. Абыхэм я адэшхуэр Щхьэлыкъуэ дэкIри, Мэздэгу и Iэшэлъашэм щыпсэуащ, аращ къыщалъхуар зэшхэр - Луковскэ жылагъуэм. Щыми дзэм ­къу­лыкъу щащIащ, Къэбэрдейм и щхьэхуитыныгъэм щIэ­бэну­рэ­ я гъащIэр ятащ.
Хьэжмуратрэ Заурбэчрэ усакIуэуи щытащ. Заурбэч и зы усэщ («Къэбэрдей») зэкIэ дызыщыгъуазэр. Хьэжмурат и усыгъэ нэхъы­бэ къызэтенащ, щыгъуазэ фыдощI абыхэм (адыгэбзэкIэ зэзы­дзэкIар Уэрэзей Афликщ).

Сонэ Абдулчэрим Къадир и къуэр Бахъсэн ­щIыналъэм хыхьэ Къулъ­къужын Ипщэ къуажэм къыщалъхуащ 1942 гъэм мазаем и 28-м. Курыт еджапIэр къиуха нэужь, 1961 - 1964 гъэхэм Налшык станкозаводым щылэ­жьащ.

Налшык дэт «Акрополь» щэнхабзэ-нэгу­зыужь IуэхущIапIэм щекIуэкIащ  Урысей­ Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэр, Адыгэ, Къэрэшей-Шэрджэс, Дагъыстэн рес­публикэхэм я цIыхубэ артист Тут Заур и гъащIэмрэ и гуащIэмрэ теухуа «Мелодии моей судьбы» тхылъым и лъэтеувэ пшыхь гуапэ. Ар иджыблагъэ Москва къыщыдигъэкIащ усакIуэ Гольцевэ Аллэ.

Дунейм цIыхуу тетыр расэ зэмылIэужьыгъуэу зэщхьэщедз, зэрытщIэщи: европеиднэ, негроиднэ, монголоиднэ, американоиднэ, австрало-веддоиднэ, къинэмыщIхэри. Дэтхэнэри иджыри къудамэ зыщыплIу зэщхьэщокIыж. Ауэ, цIыхур лъагэмэ, и нэкIур бгъуэмэ, натIэ лъагэмэ, и нэпкъпэпкъыр къишарэ и жьэпкъыр хуэпсыгъуэмэ, пэ къуаншэмэ, нэ фIыцIэрэ щхьэц фIыцIэмэ - абы щхьэкIэ европеиднэ расэ, е «кавказ лIэужьыгъуэ» жаIэ.

Адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ тхыдэм и гъуэгуанэ кIыхь къызэдакIуащ, я бзэхэр зэщхьэщыкIами, я хабзэхэр зэгъунэгъу дыдэщ. Ардыдэр яхужыпIэ хъунущ я щэнхабзэми, псалъэм папщIэ, я IуэрыIуатэм. Ди лъэпкъхэм я зэхуэдэ хъугъуэфIыгъуэщ нарт эпосыр, нэгъуэщI IуэрыIуатэ лIэужьыгъуэхэр - таурыхъхэр, хъыбархэр, псысэхэр, псалъэжьхэр. ЗэрытщIэщи, адыгэхэми абхъазхэми къадогъуэгурыкIуэ купщIэкIэ, гъэпсыкIэкIэ, ухуэкIэкIэ зэтемыхуэ IуэрыIуатэхэри - абы щыхьэт тохъуэ фи пащхьэ итлъхьэ абхъаз хъыбархэмрэ таурыхъхэмрэ. Ахэр адыгэбзэкIэ зэзыдзэкIар тхакIуэ цIэрыIуэ Къэрмокъуэ Хьэмидщ.

Иджырей техникэ IэмэпсымэхэмкIэ къызы­хуэтыншэу зэщIэузэда автоклуб Бахъсэн щIыналъэм иратащ.

ИпэIуэкIэ дытепсэлъыхьауэ щытащ мыпхуэдэ автоклубыр тыншу концерт щат утыку ин е кинозал хьэлэмэт зэрыхъум. КъищынэмыщIауэ, а автоклубхэм щагъэлъагъуэ концертхэмрэ кинохэмрэ занщIэу ИнтернеткIи уеплъыфынущ.

«КъБР-м и коллекционерхэм я зэгухьэныгъэм» и нэIэ щIэту, илъэс зыбжанэ хъуауэ щIыналъэм епха дамыгъэхэр хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэм ятещIыхьауэ ди щэнхабзэм къыхэзыхьэ, абы ипэжкIи щIэупщIэшхуэ зиIэ щIэныгъэ тхылъхэр къызэрыдигъэкIымкIэ цIэрыIуэ хъуа Тхьэкъуахъуэ Iэуес иджы утыку кърихьащ «Къэбэрдей-Балъкъэрыр маркэкIэ гъэщIэрэщIа письмоулъэхэм тету» тхылъ-буклетыр.

Налшык и щэнхабзэ гъащIэр щIэщыгъуэ ящIу къытхуеблэгъащ Адыгэ Республикэм къафэмрэ уэрэдымкIэ и «Ислъэмей» къэрал ансамблымрэ Адыгэ Республикэм и Къэрал филармонием и къэрал  симфоние оркестрымрэ (дирижёрыр СтIащ Къаплъэнщ). Зи уэрэдхэмрэ макъ жьгъырухэмкIэ фIыуэ тлъэгъуа «Ислъэмейм» иджы къытхуишар гъуазджэм и нэхъ лъагапIэ дыдэу ялъытэ оперэ телъыджэрт.