Тхыдэ

Дэтхэнэ зыри егупсысауэ къыщIэкIынщ мы Iуэхум: адрей мазэхэр махуэ 30 е 31-рэ щыхъукIэ, мазаер щхьэ махуэ 28-рэ е 29-рэ фIэкIа мыхъурэ? Сыт ар а мазэм къыщIылъысар? Хьэмэрэ, илъэсиплI къэсыху щхьэ мазаем зы махуэ къыщIагъурэ? А упщIэм и жэуапыр къыщожьэ зэман жыжьэм…

Иужьрейм ипэ къихуэу мамлюк сулътIану тета Аль-Гъуурий Къанщауэ (1501 - 1516) и усэ тхылъ Iэрытх щIэлъщ Дание пащтыхьыгъуэм и тхылъ хъумапIэу ­Копенгаген дэтым.

Мы махуэхэм илъэси 130-рэ ирокъу адыгэ тхакIуэ, усакIуэ, лъэпкъ узэщIакIуэ ЩакIуэ Талъостэн къызэралъхурэ. Ар 1890 гъэм Шэджэм Езанэ къуажэм къыщалъхуащ, абы дэт класситI школым щеджащ, 1918 - 1920 гъэхэм Дзэ Плъыжьым къулыкъу щищIащ.

Дунейм цIыхуу тетыр расэ зэмылIэужьыгъуэу зэщхьэщедз, зэрытщIэщи: европеиднэ, негроиднэ, монголоиднэ, американоиднэ, австрало-веддоиднэ, къинэмыщIхэри. Дэтхэ­нэ­ри, иджыри къудамэ зы­щыплIу зэщхьэщокIыж. Ауэ, цIыхур лъагэмэ, и нэкIур бгъуэмэ, натIэ лъагэмэ, и нэпкъпэпкъыр къишарэ и жьэпкъыр хуэпсыгъуэмэ, пэ къуаншэмэ, нэ фIыцIэрэ щхьэц фIыцIэмэ, абы щхьэкIэ европеиднэ расэ, е «кавказ лIэужьы­гъуэ» жаIэ.

Саин-Булат (чристэн диныр къыщищтэм Симеон зыфIащар) Идар Темры­къуэ и пхъурылъхущ, урыс пащтыхь гуа­щэ Черкасскэ Марие и шыпхъу нэхъыжьым и къуэщ, Астрэхъан пащты­хьыгъуэр зылъысын хуея, иужькIэ Къа­сым хъаныгъуэм и тет хъуа Бекбулат и къуэщ.

ХьэтIохъущокъуэ Исмел-Псы­гъуэ адыгэ лъэпкъ цIэрыIуэм къыхэкIащ.1787 - 1791 гъэхэм екIуэ­кIа Урыс-Тырку зауэм хэтащ, иужькIэ, еп­щыкIуиянэ лIэщIы­гъуэм и кIэухым щыщIэдзауэ, дунейм ехыжыху, Къэбэрдейм къы­щыхъуа Iуэху псоми хузэфIэкI ­хилъхьащ, и цIэр адыгэхэм ящы­гъупщакъым нобэр къыздэсым.

МЕЙКЪУАПЭ дэт «Полиграф-юг» тхылъ тедзапIэм иджыблагъэ къы­щыдэкIащ тхыдэдж щIэныгъэлI Хъуэткъуэ Самир и IэдакъэщIэкIыу «Шэрджэсейр къызэрацIыхуар» тхылъыш­хуэр.

МЭБХЪУСКIЭ(1) зэджэ жылэ лIыкIуэхэр я пIалъэ къэмыс щIыкIэ зэрызэбгрыкIыжар зэхэфха хъунщ (2).

Мы дгъэхьэзыра тхыгъэхэм я нэхъыбэр «Гъуазэм» адыгэбзэкIэ (къэбэрдеибзэкIэ) къытрадзащ. ХьэрыпыбзэкIэ къытехуахэр хэхауэ къыдогъэлъагъуэ. Япэ тхыгъэмрэ («Iуэху мыублэм блэ хэсщ») иужьреймрэ («Адыгэм ди кIуэдыжыкIэр») нэмыщI, адрейхэр иджырей тхыбзэмкIэ къизытхыкIар, хьэрыпыбзэкIэ тхахэр зэзыдзэкIар ЯфIэунэ Абдулщ.
Статьяхэм я щIагъ къыщыхьа зыгъэнахуэ псалъэхэр, («Адыгэм ди кIуэдыжыкIэм» ехьэлIа зы закъуэм нэмыщI), хуэзыщIар дэращ. Езы текстым хэту къакIуэ зыгъэнахуэхэр хэзыгъэувар ЯфIэунэрщ, абыхэм езым и цIэр («Аб.»-жиIэу) нагъыщэ трищIати, зэрыщыту къэдгъэнащ.

Мы сурэтыр 1903 гъэм Друри У. Д. и Iэдакъэ­щIэ­кIыу къыдэкIа «Инджы­лыз хьэ лъэпкъхэр» тхы­лъым щыщ пычыгъуэщ.