ХьэцIыкIум и ехъулIэныгъэхэм я къежьапIэр

БлэкIа лIэщIыгъуэм и блыщI гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым хуабжьу зыщиужьыжу щIидзащ спорт бэнэкIэ лIэужьыгъуэхэм. НыбжьыщIэхэм щэ бжыгъэкIэ секцэ зэмылIэужьыгъуэхэм зыхрагъатхэрт - псори щIэхъуэпсырт лъагапIэ инхэр зыIэрагъэхьэну. Абыхэм яхэтащ бэнэкIэ хуитымкIэ иужькIэ Европэм и щIалэгъуалэ чемпионатым щытекIуа ХьэцIыкIу Тимури.

Тренер цIэрыIуэ Щэныбей Михаил игъэсэну къыхуэкIуахэм щахэплъэм, занщIэу къахиубыдыкIащ Iэпкълъэпкъ лантIэ зэриIэр икIи ерыщагъ ин зэрыхэлъыр зи нэгум къищ ХьэцIыкIур. Аращ абы япэ лъэбакъуэхэр бэнэкIэ хуитым щезыгъэчар, текIуэныгъэхэм я IэфIагъыр зыхезыгъэщIар.
И Iэпкълъэпкъыр нэхъ зэрыубыду Щомахуэ Къэралбий и IэмыщIэм щихуами, Тимур ехъулIат - а тренер гъуэзэджэм бэнакIуэ лъэщхэр нэхъапэми къигъэхъуат икIи зыгъэсэныгъэхэр зэрегъэкIуэкIын хуей щIыкIэм хуабжьу хуэIэзэт. Абы къикIырт къеплъэкI-неплъэкI хэмыту ХьэцIыкIум и зэман, къару, зэфIэкI псори зыпэрыува IэнатIэ мытыншым хилъхьэн хуейуэ. Иджы езым игу къызэригъэкIыжымкIэ, Щэныбейми Щомахуэми щIалэщIэм быдэу пхагъэкIащ уи хьэрхуэрэгъухэм уащышыни зэIущIэр имыухауэ текIуэныгъэр уи Iэрылъхьэу къэплъыти зэрымыхъунур.
- Сэ зэи зыми сыщышынэртэкъым, - жеIэ Тимур, - ауэ зэпэщIэтыныгъэр имыух щIыкIэ сытекIуауэ къызэрыслъытэм и зэран мызэ-мытIэу къызэкIащ.
Апхуэдэхэм ящыщ зы къыщыхъуащ 1978 гъэм Мэхъэчкъалэ щызэхэта, тхуэнейрэ дунейпсо чемпион Алиев Алий и фэеплъ зэпеуэм. Псоми тыншу ефIэкIыурэ финалым нэса ХьэцIыкIу Тимур кIэух зэIущIэм къыщыпэщIэува афган бэнакIуэ Уртал 5:2-уэ япэ фIищащ. ЗэпэщIэтыныгъэм кIэлъыплъхэм адыгэ щIалэр мыувыIэу къыхураджэрт и хьэрхуэрэгъур къабзэу тридзэну. Зыми шэч къытрихьэртэкъым ХьэцIыкIур зэрытекIуэнум икIи псори хуейт ар дахэу зригъэхъулIэну. Тимури ар быдэу и фIэщ хъуащ.
ЗэIущIэр иухыным дакъикъитI къэнэжауэ арат икIи зэрызелъафэурэ ди лъахэгъум зэманыр игъэкIуэфынут, текIуэныгъэр къыхуэзыхь бжыгъэшхуэр ихъумэу. АрщхьэкIэ, къыкIэлъыплъхэм къызэщIагъэплъа щIалэщIэм ар дахэу иригъэухыну игу къэкIащ.
Зыхъумэжыныгъэр зыщигъэгъупщэри, Тимур и хьэрхуэрэгъум зридзащ. Афган щIалэм абы къыпигъэувынур игъэхьэзырауэ къыщIэкIащ икIи тридзэри, «лъэмыжу» игъэуващ. И блыпкъыр алэрыбгъум нэмысын папщIэ щхьэ щIыбымкIэ зыкъытриIэтыкIауэ ХьэцIыкIур утыкум къихутащ. Апхуэдэ щытыкIэм Тимур япэу ихуэу аратэкъым. Мазэ зыбжанэ ипэкIэ Даугавпилс щызэхэта, Совет Союзым и щIалэгъуалэ чемпионатми ар къыщыщыщIат икIи Къэзан щыщ Нурматовыр дакъикъитIкIэ ХьэцIыкIум «и лъэмыжым» щхьэщысами, абы и блыпкъыр алэрыбгъум хигуэфатэкъым. Ар къыщыхъуар етIуанэ Iыхьэрати, ещанэм зызэщIиубыдэжри, адыгэ щIалэм текIуэныгъэр зыIэригъэхьат. Иджыри щытыкIэ гугъум къикIащ Тимур, арщхьэкIэ и хьэрхуэрэгъум очкоищ зэуэ зэрыфIихьам и зэранкIэ бжыгъэр зэхуэдэ хъуащ - 5:5.
Къэнэжар секунд бжыгъэт. БэнэкIэ хабзэм ипкъ иткIэ, иужьу зыIэригъэхьа баллхэм я фIыгъэкIэ, зэIущIэр апхуэдэу иухмэ, Уртал текIуэныгъэр къехь.
УафэхъуэпскIым хуэдэу ХьэцIыкIум шынагъуэу зричащ. Судьяр и кIэфийм щеIусэм ирихьэлIэу абы аргуэру зы очко къихьащ.
Ар текIуэныгъэ хьэлъэт, ауэ дахэкIейт! Абы дерс щхьэпэ а Iуэхугъуэм къыхихащ икIи афIэкIа апхуэдэ щIэщхъу зэи къыщыщIыжакъым. ИужькIэ куэдрэ игу къэкIыжащ и гъэсакIуэхэм мыбэлэрыгъыну сыт щыгъуи къыхураджэу зэрыщытар. ИпэжыпIэкIэ гъащIэм куэдым ухуегъасэ икIи ухуегъэIущ - ахэр зыхэплъхьэн хуейуэ аращ.
ИлъэситI дэкIри, ХьэцIыкIу Тимур щIалэгъуалэм я Европэ чемпионатым кIуащ, и къару илъыгъуэрэ тегушхуэныгъэ ин хэлъу. Тыркум и Бурсэ къалэм абы къалэн тIуащIэ щызыхуигъэувыжат: дыщэ медалыр зыIэригъэхьэу Совет Союзым и балигъ командэ къыхэхам хыхьэну. Абы папщIэ техникэ лъагэрэ Iэзагъ лъэщрэ къэгъэлъэгъуапхъэт. Псоми наIуэ ящищIын хуейт 1979 гъэм здынэса СССР-м и щIалэгъуалэ чемпионыгъэр зэрымыщIэкIэ къызэрымыхъуар. Килограмм 62-м нэс зи хьэлъагъхэм я деж абы дыщэ медалыр къыщихьа къудейтэкъым, атIэ «ТекIуэныгъэм ерыщу зэрыщIэбэнам папщIэ» саугъэт щхьэхуэри къыщыхуагъэфэщат.
Тыркум бэнэкIэр хуабжьу фIыуэ щалъагъу. Зэхьэзэхуэ инхэр щекIуэкIкIэ абы и щIыпIэ псоми къикIыурэ цIыху минхэр къызэхуос, зэпеуэм кIэлъыплъыну. Дауи, апхуэдэхэм гъунэжу яхэтщ а къэралыгъуэр етIуанэ Хэку зыхуэхъуа ди лъэпкъэгъухэри. Ахэр къыбгъэдыхьэурэ Тимур трагъэгушхуэрт, текIуэныгъэкIэ къызэрыщыгугъыр къыжраIэрт. Абы жэуаплыныгъэм хэпщIыкIыу хигъахъуэрт.
ХьэцIыкIу Тимур игъэгушхуащ Совет Союзым къыщыдэщIхэри Тыркум щетIысэха ди лъэпкъэгъухэри. Уеблэмэ илъэс куэдкIэ дэрэжэгъуэ ин яритащ. Европэм и чемпионатыр щекIуэкI махуэхэм тырку газетхэм ящыщ зым къытехуащ: «Хуабжьу удахьэх зэпеуэм кърихьэлIа бэнакIуэ куэдым: Шиманский Я. (Польшэ), Иорданов В. (Болгарие), Калоев Г., Атавов А. (СССР) сымэ. Апхуэдэу щыт пэтми, абыхэм IэзагъкIэ йофIэкI ди хэкуэгъу Йилмазрэ совет бэнакIуэ ХьэцIыкIумрэ. А тIум къагъэлъэгъуащ бэнэкIэ дахэ, техникэ лъэщ, къызэрымыкIуэ ерыщагърэ тепщэныгъэрэ. БэнэкIэм ди къэралым щыдихьэххэм ахэр куэдрэ ягу ихунукъым…»
Тыркум щекIуэкIа Европэм и щIалэгъуалэ чемпионатым ХьэцIыкIу Тимур тхуэнейрэ утыку къыщихьати, псоми щытекIуащ. Абыхэм ящыщу 3-м къабзэу! Адыгэ щIалэр зэфIэкIахэм яхэтт Польшэм, Алыджым, Финляндием щынэхъ лъэщ дыдэхэр. Ахэр Бурсэ къалэм къыщIэкIуар Европэм и чемпионыгъэрат. АрщхьэкIэ, ХьэцIыкIум фIэкIыфакъым.
Тимур и дежкIэ гуимыхужщ 1982 гъэм Осетие Ищхъэрэм щызэхэта балигъхэм я союзпсо чемпионатыр. Я хьэрхуэрэгъухэр хагъащIэурэ ещанэ къекIуэкIыгъуэм нэсахэм яхэтт «Спартак» ДСО-м и Совет нэхъыщхьэм и чемпион, дунейпсо класс зиIэ, спортым и мастер ХьэцIыкIу Тимур. ТекIуэныгъитI зыIэригъэхьа иужькIэ, ещанэ зэIущIэм абы пхъэидзэм къыщыхуикIащ дуней псом плIэнейрэ и чемпион, 1976 гъэм Монреаль щыIа Олимп Джэгухэм дыщэ медалыр къыщызыхьа Юмин Владимир. Куэдым Тимур яфIэпсэкIуэдт икIи къащыхъурт бэнакIуэ щIалэщIэм и гур хьэрхуэрэгъу лъэщым ирихыну.
ЗэIущIэм щIидзащ. Олимп чемпионыр занщIэу хущIэкъуащ и ныкъуэкъуэгъу щIалэщIэр ебгъэрыкIуэныгъэ лъэщхэмкIэ игъэшынэну. Ар цIыплъу къызэщIэнат, и щIыфэм пщIэнтIэпсыр къежэхырт икIи зыIуригъэлъэдэным хуэдэу Тимур къеплъырт. И хьэрхуэрэгъум и Iэхэм, нэкIум, щIыфэм IэгукIэ еуэрт, и пIэм изагъэртэкъым. Апхуэдэу Юмин Владимир зыкъызэщIигъаплъэрт.
ХьэцIыкIу Тимур зэпэщIэтыныгъэ гуащIэм зыхуигъэхьэзырауэ лъэ быдэкIэ и ныкъуэкъуэгъу лъэщым хуэкIуэрт, зы мэскъалкIи щымышынэу. Абы и ебгъэрыкIуэныгъэ къэс езым ейр пэщIигъэувэжырт. Апхуэдэу щыт пэтми, япэ Iыхьэм Олимп чемпионыр зы очкокIэ къыщхьэщыкIащ.
 ЕтIуанэми хуабжьу зэныкъуэкъуащ. Абы и кIэухым судьям зэхьэрхуэрэгъухэр зэригъэубыдащ икIи, зэуэзэпсэу и лъабжьэм зыщIэзыдза ХьэцIыкIум, Юмин къиIэтри, алэрыбгъум тридзащ. Бжыгъэр 2:2 хъуащ.
Олимп чемпионым, дуней псом плIэнейрэ щытекIуам зи щхьэр хуэзымыгъэтIылъа адыгэ щIалэщIэм къыдэщIхэр нэхъыбэж хъуат - Осетие Ищхъэрэм бэнэкIэр зищIысыр щащIэ! ЗэIущIэм кIэлъыплъхэм увыIэгъуэ ямыIэу трагъэгушхуэ защIэурэ, ХьэцIыкIур 3:2-уэ япэ ищащ. Апхуэдэу щыт пэтми, иджы псори щызэхэкIынур кIэух Iыхьэрат.
Абы Юмин ерыщу щебгъэрыкIуа къудейкъым. И Iэзагъ псори утыку кърилъхьат. Ар зэрымымащIэр хэт и дежкIи гурыIуэгъуэт - абы тридзахэм яхэтт дунейпсо чемпионхэр, Олимп Джэгухэм къыщыхэжаныкIахэр. Егъэлеяуэ ирибампIэрт куэдым ямыцIыху щIалэжь цIыкIур зэрыхимыгъэщIэфым, уеблэмэ ерыщу къызэрыхигъэзыхьым.
УвыIэгъуэ имыIэу ар ебгъэрыкIуэрт, Iэмал зэмылIэужьыгъуэхэр къызыкъуихырт. АрщхьэкIэ, ХьэцIыкIур хуигъэкIуэтыртэкъым. Къырым къыхэщIыкIа быдапIэ лъэщым хуэдэт къыпэщIэтыр.
ЕбгъэрыкIуэныгъэ зэкIэлъыпытхэм зэрыригъэшар зылъэгъуа Тимур и хьэрхуэрэгъум зридзащ икIи аргуэру зы очко къилэжьащ. Бжыгъэр 4:2 зэрыхъуам чемпионыр зэгуегъэудыпэ. Ар куэд щIауэ зыпэIэщIэ хэгъэщIэныгъэм пэгъунэгъу дыдэ хъуащ.
ЗэIущIэр иухыным секунд 45-рэ къэнэжауэ арат бжыгъэр 4:3 щыхъуам. БэнакIуэхэр апхуэдизкIэ ешати, я лъэр щIэхурт, афIэкIа зыри яхузэфIэмыкIыжу. АрщхьэкIэ, Юмин Владимир икIуэтхэм ящыщтэкъым. Абы аргуэру зричащ.
КърихьэлIахэм я зэрыгъэкIий, фий макъ лъэщхэм зыри зыхыуигъэхыртэкъым. И нэр щыункIыфIыкI пэтми, и къару псори зэщIикъуэжри, и хьэрхуэрэгъу лъэщыр зэщIиубыдащ. Абы пэмыплъа Олимп чемпионыр ехуэхащ - 6:3.
Ар зылъэгъуахэр къызэфIэувауэ ХьэцIыкIу Тимур и цIэр ину зэдыжаIэрт. И ныбжьэгъухэмрэ тренерхэмрэ къаIэтауэ ар алэрыбгъум трахыжырт.
Ди жагъуэ зэрыхъунщи, хьэрхуэрэгъу цIэрыIуэм къару куэд тригъэкIуэдауэ къыщIэкIри, Тимур абы щыгъуэм адэкIэ кIуэфакъым икIи медалыншэу къэнащ. Ауэ аращ а зэхьэзэхуэм гулъытэ нэхъыбэ щызыгъуэтар икIи тхыгъэ нэхъыбэ зытраухуар.
1984 гъэр ХьэцIыкIум нэхъ къехъулIащ. «Спартак» ДСО-м и Совет нэхъыщхьэм и чемпионатым гугъу емыхьыщэу Тимур аргуэру щытекIуащ. Совет Союзым и чемпионатым и дыщэ медалри зыIэригъэхьэфынут. АрщхьэкIэ, хъарзынэу иригъэжьа пэтми, иужькIэ IэщIэкIа щыуагъэхэм я зэранкIэ, пашэхэм яхэхуакъым.
Гугъущ зэхэбгъэкIыну ХьэцIыкIу Тимур бэнэкIэ хуитым нэхъыфIыжу зыкъыщIыщимыгъэлъэгъуам и щхьэусыгъуэр. Сыт хуэдэ зэпэщIэтыныгъэри насыпырыхьщ икIи къуаншагъэр зейр къыщIэплъыхъуэн щыIэкъым.
Спортым къыхэкIыжа иужькIэ абы хьэрычэтыщIэ Iуэхум зритащ, ехъулIэныгъэхэри щиIащ. Сэбэп къыхуэхъужащ зэпэщIэтыныгъэ гуащIэхэм илъэс куэдкIэ зэрыхэтар. Зэман дэкIри, фIыуэ илъагъу IэнатIэм пэрыувэжащ икIи бэнакIуэ лъэщхэр игъэсэн щIидзащ. Абыи щыхуэмыхуакъым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

И япэ тренер Щэныбей Михаил и гъэсэнхэу Хьэх Нажмудинрэ Шукай Аликрэ и гъусэу.

Жыласэ Заурбэч.
Поделиться: