Адыгэхэр къызытехъукIар

Дунейм цIыхуу тетыр расэ зэмылIэужьыгъуэу зэщхьэщедз, зэрытщIэщи: европеиднэ, негроиднэ, монголоиднэ, американоиднэ, австрало-веддоиднэ, къинэмыщIхэри. Дэтхэ­нэ­ри иджыри къудамэ зы­щыплIу зэщхьэщокIыж. Ауэ, цIыхур лъагэмэ, и нэкIур бгъуэмэ, натIэ лъагэмэ, и нэпкъпэпкъыр къишарэ и жьэпкъыр хуэпсыгъуэмэ, пэ къуаншэмэ, нэ фIыцIэрэ щхьэц фIыцIэмэ, абы щхьэкIэ европеиднэ расэ, е «кавказ лIэужьы­гъуэ» жаIэ. Дауи, апхуэдэ нэкIу зэхэлъыкIэр къыщыхагъэщхьэхукIкIэ, ар Кавказым щрапхакIэ, Кавказым щыпсэу лъэпкъхэр къызытехъукIахэр лъэщу, ину, быдэ гуэру къы­щIэ­кIынщ, я теплъэр нобэм къыщысыфакIэ.

Кавказ лIэужьыгъуэм хеу­быдэ куржыхэр, осетинхэр, лезгинхэр, къэрэшейхэр, ингушхэр, адыгэхэр, къинэ­мыщIхэри. КIэщIу жыпIэмэ, лъэпкъ 50-м нос ахэр.
Бзэм утепсэлъыхьми, Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я бзэр индоевропей, тырку, кавказыбзэ жиIэу зэхэлъщ. Индоевропейм иропсалъэ осетинхэр, ермэлыхэр, хьэмшэрийхэр. Кавказыбзэм - куржыхэр, адыгэхэр, абазэхэр, ингушхэр, шэшэнхэр, авархэр, лезгинхэр. Тыркубзэм - азербайджанхэр, балъ­къэрхэр, къэрэшейхэр, ­къу­мыкъухэр, нэгъуейхэр, тырку­хэр.
Кавказым щыпсэу лъэпкъ цIыкIухэм щхьэж и тхыдэ, и бзэ иIэжщ, зыкIи зэтемыхуэу. Ауэ, сыт ДНК-генеалогием жиIэр абы теухуауэ? Хэт ахэр къызытехъукIар, псалъэм папщIэ? Ахэр сыткIэ зэгухьэрэ? Мис а упщIэхэм я жэуапым дыщылъыхъуэнщ мы тхыгъэм.
Илъэс мин бжыгъэ ипэкIэ Кавказым щыпсэуа лъэпкъ­хэм я щэнхабзэр къэзыгъэ­лъагъуэ кхъэлъахэ зэмы­лIэужьыгъуэхэр щIыпIэ-щIы­пIэкIэ къыщагъуэтыж. Абы­хэм нэхъыжь дыдэу яхэтыр кавказищхъэрэ культурэращ (ди эрэм илъэс 6500 - 5500-кIэ  узэIэбэ­кIыжмэ щыIар). Нобэрей Адыгэ Республикэмрэ Къэ­рэшей-Шэрджэсымрэ нэхъыбэу къыщагъуэтыж мы культурэм и щIэинхэр. Ар тIэкIу-тIэкIуурэ мейкъуапэ культурэм (ди эрэм илъэс 5200 - 4300-рэ               ипэкIэ) къыхохьэж. Мы культурэм и щIэ­инхэр гъуэгу псыгъуэ кIыхьу хы ФIыцIэм къыщыщIэдзауэ Шэшэн Республикэм нэс къыпхокI. Мыбдеж къыхэ­гъэ­щыпхъэщ, зы культурэр къезыхьэжьа лъэпкъым къы­­кIэлъыкIуэ культурэр пищэж мыхъуу, нэгъуэщI щIыпIэ жыжьэхэм къикIа лъэпкъ къыхыхьэу зэры­щытар. Кавказ культурэхэм хамэхэр щэнейрэ къыхэIэбащ. Псалъэм папщIэ, илъэс 7000 - 6500-кIэ узэ­IэбэкIыж­мэ, Месопотамием, Къуэ­кIыпIэ Гъунэ­гъум, Анадолэм къикIыу, цIыху куэд къэIэпхъуауэ щытащ Кавказым. ИщхъэрэкIэ, Поволжьем, къикIыу индоевропеибзэкIэ псалъэ, Iузэв-днепр культурэ, R1b гаплогруппэ ген зезыхьэ эрбинхэр къэкIуащ. ИужьыIуэкIэ, илъэс 4600 - 4500-кIэ узэ­IэбэкIыжмэ, ­къобэн культу­рэр нобэкIэ зэрытцIыхум хуэдэу къэзыгъэщIа, индоевропеибзэкIэ псалъэ, RIa гаплогруппэм хиубыдэ геныр зезыхьэ лъэпкъыр къэIэпхъуащ.
Абыхэм лIахэр зэрыщIалъхьэ щIыкIэр зэщхьтэкъым, аращ культурэ зырыз зэрыщыщыр къызэращIа щIыкIэри. Кхъэм къыща­гъуэтыжа хьэдэ къупщхьэ­хэм я генетическэ анализ ирагъэкIуэкIа нэужь, къахутащ мейкъуапэ культурэм ипэкIэ щыIа лъэпкъым я цIыхухъу­хэр эрбину зэры­щытар, R1b ген зэрахьэу. Ахэр ищхъэ­рэкIэ къикIат. ИужьыIуэкIэ къэунэхуа мейкъуапэ культурэр къэзыгъэщIа цIыхухэр арий расэм щыщт, R1a ген зэрахьэрт, езыхэри Месопота­мием къикIат.
R1a зезыхьэхэр иджырей Германием и щIыпIэм щы­псэуащ, абыхэм я хьэдэ щIэлъхьэкIэмрэ мейкъуапэ культурэр къэзыгъэщIа, Кавказым щыпсэуа лъэпкъ­хэм  я дауэдапщэхэмрэ зэщхьт - я лъакъуэхэр   щIэупщIарэ ижьымкIэ телъу хьэдэр щIалъхьэрт. Хьэдэр гууэщIу зыгъэтIылъу щытар сыт хуэдэ лъэпкъми наIуэкъым, ауэ ахэр G2a е J2 гаплотипыр зезыхьэу щыта лъэпкъ гуэру хуагъэфащэ.
Кавказым лъэпкъ зэмы­лIэужьыгъуэ куэд щыпсэуа­уэ, аузхэм лъэпкъ зэ­щы­мыщхэр дэсу, я бзи, я хабзи щхьэхуэу къыпщохъу. Ауэ ДНК-генеалогием теухуауэ ар пэжкъым, Кавказым щы­псэу лъэпкъыгъуэ бжыгъэншэхэр къызытехъукIар лъэпкъ зытIущщ. Дауэ-тIэ, псалъэм папщIэ, лъэпкъ зытIущым 150-рэ къызэры­техъукIынур жыпIэмэ, абы и жэуапри генеалогием хэлъщ. ЦIыхухъум и ми­то­хондриальнэ ДНК-м и ­ны­­­къуэм езыр-езыру зе­хъуэж, нэгъуэщIу жыпIэмэ, «мутацэ» къыщокIуэкIри, абы и щIэблэр лъэпкъы­щIэу къэу­нэхункIэ мэхъу! ­А мутацэхэри генетикэм и ­хабзэ гуэрхэм тету къокIуэкI.
Гаплотип жиIэмэ, хромосомыр зэрызэхэлъ геным и ухуэкIэ къикIыу аращ. Абы къегъэлъагъуэ лъэпкъы­гъуэхэр къызытехъукIыжа пасэ­рей лъэпкъ нэхъы­щхьэм и ныбжьыр. Псалъэм папщIэ, G2a1a1 гаплотипыр куржыхэм, осетинхэм, адыгэ­­хэм, абазэм яIэщ. Абы къокI мы лъэпкъыгъуэхэр зы па­сэрей лъэпкъыжьым къы­хэкIауэ. Процент бжыгъэкIэ къыубжмэ, куржыхэм - 32-рэ, осетин-дигорхэм - 55-рэ, осетин-иронхэм - 72-рэ, абазэм - 27-рэ, адыгэм - 14 мэхъу. Процент бжыгъэкIэ хэт нэхъ мащIэщ, хэти нэхъыбэщ. Ауэ абы къикIыркъым, псалъэм папщIэ, осетин-иронхэр нэхъ лъэпкъ ­къабзэу, атIэ, мы лъэпкъхэр къызытехъукIа я адэжьыр Осетием нэхъ кIасэу къэ­кIуауэ, геныр иджыри «зэIащIэну» хунэсакъым жиIэуращ. Арамэ, Кавказым ис лъэпкъ­хэм уахэплъэжмэ, адыгэр псом нэхърэ нэхъыжьу, пасэрей зэман жы­жьэм адэжьым япэу къытехъукIа лъэпкъри арауэ жыпIэ хъунущ. Адыгэр къы­зыте­хъукIыжа лъэпкъым и ныбжьыр ­къахутащ генетикхэм - илъэс 11500-рэ ­ирокъу!
КъедбжэкIа псори зэ­хуэпхьэсыжмэ: Кавказым щыпсэу лъэпкъыгъуэ бжыгъэншэхэр лъэпкъ зытIущым къатехъукIащ; адыгэ лъэпкъыр псом нэхърэ нэхъыжьщ; ар къызытехъукIа лъэпкъыр ди эрэм илъэс ­мини 7 - 6-кIэ           ипэкIэ Месопотамием къикIри, мыбы къэIэпхъуащ; абы ипэIуэкIи илъэс мини 5-кIэ Месопотамием щыпсэуащ.
Нобэрей адыгэхэр, зэрыгурыIуэгъуэщи, лъы зэхэ­лъадэ бжыгъэншэхэм я бынщ, адрей лъэпкъхэми хуэдэу. НобэкIэ ди гапло­группэр G2a3b1a1b1-щ. G2a1-м къудамэ куэд иIэщ, къыхэIэба геным, лъым теухуауэ. G2a1-р къуэкIыпIэ адыгэ­хэм, осе­тин­хэм, къэрэшейхэм зэхуэ­дэу яхэлъщ. RIa-р урыс лъэпкъым и дамыгъэщ.
Мыбдеж ди гъунэгъу урыс­хэми тепсэлъыхьыпхъэу къыс­щохъу.
Урыс лъэпкъыр къызытехъукIам теухуауэ зэгуры­мы­Iуэныгъэ нэхъыбэ къызэ­рыкIа щыIэу къыщIэкIынкъым. Языныкъуэхэм жаIэ «урыс» лъэпкъ щымыIэххэу, адрейхэм урысхэр финнхэм къатехъукIауэ хуагъэфащэ, ещанэхэм «урысым уесэбауэмэ, тэтэр къыщIэщынущ» жаIэ.
МГУ-мрэ Гарвардрэ я профессор Клесов Анатолий абы теухуауэ жиIэр мыращ:
- А упщIэм и жэуапыр зыми ищIэркъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, лъабжэ зырыз зиIэ лъэпкъыгъуэ бжыгъэншэу зэхэлъщ урысыр. Ауэ хьэкъыр зыщ - урысхэри, белорусхэри, украинхэри, полякхэри къызытехъукIар сла­вянхэращ. Славянхэр гаплогруппи 3-у зэхэлъщ. Ауэ, а щым ящыщу тепщэр RIa къудамэращ. ЕтIуанэ группэр 12-a-ращ. Процент бжыгъэкIэ 15 - 20 ирокъу. А гаплогруппэр нэхъыбэу здэ­щыIэр Сербиерщ, Хорватиерщ, Босниерщ, Словениерщ, Черногориерщ, Македониерщ. Ещанэ пкъыгъуэу урысым яхэлъыр - N1c1-ращ (Литвам, Латвием, Эстонием щытопщэ). Урыс­хэм процент 14 тхэлъщ. «Урысым уесэбауэмэ, тэтэр къы­щIэ­щынущ» жаIэурэ, адрей лъэпкъхэр къытщIонакIэ, ауэ ари пэжкъым. Уеблэмэ тэтэрхэм урысылъ нэхъыбэу яхэтщ. Монгол лъэужь тхэмылъыххэуи жыпIэ хъунущ. R1 группэм хиубыдэ ­къуэкIыпIэ славянхэр арий расэм и щIэблэу ­къалъытэ. Урысхэр къыздиIэпхъукIар дэнэ жыпIэмэ, «къабзэу» къалъытэ къуэ­кIыпIэ урыс­хэр Балканым къиIэпхъукI­ри, трипольскэ археологи­ческэ культурэр къагъэ­щIащ. Урысхэмрэ украин­хэм­рэ я хромосомэхэр б­джы­­мэ, зэ­щыщщ, зыкIи зэ­щхьэ­щы­мыкIыу. Пэжщ, Львов N1c1 группэр къыхохьэ. Езы украин генетикхэм я къэхутэныгъэхэр пцIыщ, абыхэм жаIэр щIэныгъэм зыкIи екIуалIэркъым.

Фырэ Анфисэ.
Поделиться: