Юбилей
Адыгэ литературэм, лъэпкъ этнографием хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа МафIэдз Сэрэбий псэужамэ щIышылэм и 23-м илъэс 85-рэ ирикъунут. Абы и Iэдакъэм къыщIэкIащ тхылъеджэхэм гунэс ящыхъуа «ЩIакIуэ фIыцIэ», «Щхьэц нэпцI», «КъафIэхъу», «Шыдыгъу», «Нэчыхь», «ЛIыгъэ», «Мыхъур» повестхэр, «Гъыбзэ хуэфащэт», «Мыщэ лъэбжьанэ» романхэр. Зи гугъу тщIа тхыгъэхэр къэбэрдей прозэм и нэхъыфIхэм ящыщщ.
МАФIАДЗ Сэрэбий Хьэжмэстафэ и къуэр Аруан районым хыхьэ Джэрмэншык къуажэм 1935 гъэм щIышылэм и 23-м къыщалъхуащ. Къуажэ школыр къиуха нэужь, 1950 - 1954 гъэхэм щеджащ Налшык дэт педучилищэм. Ар къиухри, 1954 гъэм пэщIэдзэ классхэм щригъэджэну и къуажэ игъэзэжащ. Зы илъэс фIэкIа мылажьэу, КъБКъУ-м 1955 гъэм щIотIысхьэ. Университетым щыщIэса илъэсхэм ар дехьэх пасэ зэманым адыгэхэм къадэгъуэгурыкIуэу щыта щэнхабзэр джыным, апхуэдэуи, лъэпкъ IуэрыIуатэр зэхуэхьэсыжыным куууэ йолэжь. А илъэсхэрщ тхакIуэ МафIэдзым и зэфIэкIым щеплъыжри.
1969 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым ува нэужь, абы къыхиха лэжьыгъэм нэхъ зыубгъуауэ щолэжь.
Миклухо-Маклай и цIэр зэрихьэу Москва дэт институтым МафIэдзым и кандидат диссертацэр 1974 гъэм щыпхегъэкI. А лэжьыгъэр зытеухуар адыгэхэм сабийр гъащIэм, псэукIэм зэрыхуагъасэ, зэрыхуаущий щIыкIэрт. Къыхиха темэм нэхъ зыубгъуауэ зэрелэжьам и щыхьэтщ 1989 гъэм къыкIэлъыкIуэ диссертацэр пхигъэкIыу, тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор цIэри къыфIащауэ зэрыщытам.
МафIэдзым «ЩIалэгъуэм и зы гъуэгу» зыфIища и япэ повестыр дунейм къыщытехьар 1968 гъэрщ. Литературэм и Iэмалхэр а тхыгъэм нэсу къыщимыгъэсэбэпыфами, абы нэсу къыщигъэлъэгъуат тхакIуэ щIалэщIэм адыгэбзэр фIыуэ зэрищIэр. Ауэ 1974 гъэм къыдэкIа «ЩIакIуэ фIыцIэ» повестым тхакIуэ щIалэм Iэзагъ зэрыбгъэдэлъыр утыку кърихьэн хузэфIэкIат. «ЩIакIуэ фIыцIэ» повестым къигъэлъэгъуэжыр зэманкIэ зытехуэр XVI лIэщIыгъуэм и япэ Iыхьэрщ, Тыркумрэ Кърымымрэ къикI зэрыпхъуакIуэхэм адыгэ лъэпкъым трагъэлъу щыта хьэзабым щыщ зы теплъэгъуэщ. Псы IуфитIым щетIысэкIа адыгэ къуажэхэм я теплъэр, абыхэм я псэукIэр, къуажэр къэзыухъуреихь жыг хадэхэр нэгум къыщIэгъэхьэгъуафIэу итхат авторым. МамырщIэкъу жылэхэм къатеуа зэрыпхъуакIуэхэм адыгэ цIыхухэр зэрапэщIэувар, лIакъуэлIэш Жанботрэ кърымыдзэр къытхуэзыша хъаныкъуэмрэ гукъинэжу, уи фIэщ хъууэ къигъэлъэгъуат МафIэдзым.
Апхуэдэуи, и гугъу щIыпхъэуи къыдолъытэ 1981 гъэм «Iуащхьэмахуэ» журналым къытехуауэ щыта «Шыдыгъу» повестым.
Мы тхыгъэр детектив жанрым фIы дыдэу йозагъэ. «Зэхэзыхым яфIэтелъыджэт дыгъуэсжэщ къэхъуар. Дамыщыкъуэ Жанхъуэт и уанэш ахъырзэманыр ядыгъуащ. АдыгэлIыр ткIийщ, жаIэ. Ауэ ар и уанэшым едэхащIэу, абы и пщэм Iэ дилъэу хэт илъэгъуа?» Апхуэдэущ повестым къызэрыщIидзэр. АдэкIэ лIыхъужьым и блэкIам, къэхъуа Iуэхугъуэхэм авторым дыхешэ. Жанхъуэт и гукъэкIыжхэмкIэ, и гупсысэхэмкIэ шым и лъэужьи дытрешэ. Хамэ зыбгъэдэзымыгъэхьэу щыта шым и гъусэу, Жанхъуэт и жэщ пыIэмрэ и тэджэлеймрэ зэрыкIуэдари къыдощIэ. Лъхукъуэщом къахэкIа Мысострэ пщы Жанхъуэтрэ шым и лъыхъуакIуэ йожьэ. Зы лъэныкъуэкIи адыгэш кIуэдар повестым щынэхъыщхьэу къыпщыхъуу щытми, тхакIуэм дэ дигъэлъагъуну зыхэтыр лъэпкъым папщIэ ил узу гуныкъуэгъуэ иIахэрщ, зэрызэрыIыгъыпхъэрщ, адрейхэм ещхьу къэрал щхьэхуэу дэри дыпсэун хуейуэ апхуэдэ хъуэпсапIэхэр зэриIэрщ. А псори Жанхъуэт и шыр къэзыдыгъужа Мысост и IуэхущIафэхэмкIэ, и гупсысэхэмкIэ укъуэдияуэ дегъэлъагъу. Ауэ зыхэпсэукI зэманым Мысост хуэдэхэр къэзыухъуреихь цIыхухэм а Iуэхугъуэ нэхъыщхьэхэм гу лъатэркъым. Лъэпкъыр лъэпкъыу къызэтенэн папщIэ нэхъыщхьэу щытыпхъэр мылъкукъым, пагагъэкъым, ерыщагъэкъым. А псор щызэпыщIащ мы тхыгъэм.
Адыгэм и блэкIам зыщигъэгъуазэу, и къэкIуэнум иригузавэу дунейм тета МафIэдз Сэрэбий и къалэмыпэм къыщIэкIащ «Гъыбзэ хуэфащэт», «Мыщэ лъэбжьанэ» зыфIища дилогиер. Абыхэм къагъэлъэгъуэж XVIII лIэщIыгъуэм и кIэухымрэ XIX лIэщIыгъуэм и япэ плIанэмрэ адыгэ лъэпкъхэм я псэукIэу, я зэхэтыкIэу, я дуней тетыкIэу, я хьэл-щэну щытар.
А романхэм узыщрихьэлIэ образхэу Жанхъуэт Кушыку, Джырандыкъуэ, Билъостэн, Бэгъэуш, ХьэщIэмахуэ сымэ нэгум къыщIэгъэхьэгъуафIэщ, адыгэ хьэл-щэныр нэсу къэзыгъэлъагъуэщ.
Жанхъуэт Кушыкупщыр МафIэдзым нэхъ хиIэтыкIхэм ящыщщ. Кушыкупщым и гурыгъу-гурыщIэхэр утыку къызэрырилъхьэным, абы лъэпкъым папщIэ игъэв хьэзабыр нэIурыт зэрищIыным хущIокъу. И нэкIэ илъагъуу пщы уэлийм и къуэр яукIами, илъ имыщIэжу бийм къызэрыпекIуэкIар къэрабгъагъэу къызыщыхъун щыIэми, ар абы хэлъа лIыгъэм и щыхьэту зэрыщытыр, псом хуэмыдэу, къэнэжа лъэпкъ мащIэр къызэтенэныр пщым и къалэн нэхъыщхьэу, икIи а зым фIэкIа ар къэзыгъэувыIэ зэрыщымыIар зэIухауэ тхакIуэм дегъэлъагъу. МафIэдзым и Iэдакъэм къыщIэкIа сыт хуэдэ художественнэ тхыгъэри зытеухуар, зыхуэкIуэжыр зыт - лъэпкъым и блэкIарт. А блэкIам хэпсэукIа цIыхухэм ягъэва гугъуехьыр, езым и еплъыкIэкIэ яIа гупсысэкIэр ди деж къэхьэсыжынырт.
МафIэдзым и ехъулIэныгъэщ лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэхэм ящыщу зэхуихьэсыжу 1994 гъэм къыдигъэкIа «Адыгэ хабзэ» тхылъыр. А лэжьыгъэшхуэр сыадыгэщ жызыIэу мы щIылъэм тет дэтхэнэ зы унагъуэми илъыпхъэщ. Илъыпхъэ къудейкIи зэфIэмыкIыу, къыщагъэсэбэпыпхъэщ. «Дэтхэнэ тхылъми хуэдэу, зэвмыгъэтIылъэкIыжу, тевмыгъэкIуэту, фщIэр дыщIывгъуи хабзэ щыпкъэр адэкIэ вгъэкIуатэ, евгъэфIакIуэ, цIыхугъэкIэ, адыгагъэкIэ вгъэнщI, абы щыгъуэми евмыгъэлейуэ. Ебгъэлей нэужькIэ адыгагъэ дыдэри фэрыщIыгъэ мэхъуж». Мы псалъэхэр зи гугъу тщIы тхылъым и кIэухыу щIэджыкIакIуэхэм зэрызахуигъэзэжа лъэIущ. Си гугъэщ, дэри а лъэIур тхуэгъэзэщIэну.
