Будённэм гъуэгу къезыта шууей телъыджэ

Куэдрэ къэхъуркъым гъащIэм и унэтIыныгъэ гуэрым ехъулIэныгъэ инхэр щызиIа цIыхум езым ефIэкIыжыфа гъэсэнхэр къыщIэхъуэу. Апхуэдэ закъуэтIакъуэхэм ящыщщ шууей цIэрыIуэ Совет Союзым щэнейрэ и чемпион, Урысей Федерацэм пщыкIухрэ щытекIуа, шы спортымкIэ дунейпсо категорие зиIэ судья, къэралым щIыхь зиIэ и тренер Къуныжь Мухьэрбий. Абы и гъэсэнхэм куэду къахэкIащ Олимп Джэгухэм, дунейпсо, европэпсо, къэралпсо зэпеуэхэм я дыщэ медалхэр къэзыхьахэр.

 Ижь-ижьыж лъандэрэ адыгэм шыр и ныбжьэгъу пэжщ. ЩытыкIэ гугъум щихуэми дэрэжэгъуэ ин щигъуэтми ар абы дэщIыгъут икIи зэрихъуэжын мылъку щыIэтэкъым. Езыр шхын щхьэкIэ лIэми, псэзэпылъхьэпIэ ихуэми, шыр зыхуей хуигъэзэнут, ихъумэнут. А псэущхьэ Iущри апхуэдэ дыдэу къыхущытыжт.
Лъым хэт а лъагъуныгъэр пасэу зыхищIащ Щхьэлыкъуэ адыгэ жылэжьым къыщалъхуа Къуныжь Мухьэрбий. Щысабий лъандэрэ ар абы къыдэгъуэгурыкIуащ, и къуэш нэхъыжь Хьэмидбий Хэкум щыцIэрыIуэ шууей телъыджэу зэрыщытам къыхэкIыу. Зэхьэзэхуэ куэдхэм пашэныгъэ щызыубыд я лахэгъур и шы дахащэм тесу къуажэм къыщыдыхьэжкIэ, нэхъыжьри нэхъыщIэри абы пежьэрт икIи лIыхъужь нэсым хуэдэу кърагъэблэгъэжырт. Мухьэрбий дунейр и гурыфIыгъуэт и къуэшыр зытесар игъэкъабзэу бом щIигъэхьэжыну дзыхь къыщыхуащIым и деж. КъыпхуэмыIуэтэн дэрэжэгъуэ къритырт, а шым ягъэшэсрэ ипподромым зэ нэхъ мыхъуми зыщрагъэчмэ. Абы къыщIиху жьы пщтырыр, зытесым и бэуэкIэ кIэщIымрэ жэрагъымрэ и гур хуэмыубыдыжу къригъэлъэтыкIырт. Дамэ тетамэ, лъэтэну хьэзырт.
Ауэрэ Мухьэрбий къэжэпхъащ. И ныбжьыр нэсу и къуэш нэхъыжьыр дзэм щраджам, зыкIи къытемыхьэлъэу икIи къэмыдзыхэу абы и пIэм шы спортым щиуващ. Ар жыджэру хагъэхьэрт шыгъажэхэм. Мыгувэу классическэ лIэужьыгъуэми зыкъыщигъэлъэгъуэну дзыхь хуащIащ. Шы спортым ар и нэхъ гугъухэм ящыщщ икIи цIыхумрэ псэущхьэмрэ зы псэм хуэдэу щызэрыщIапхъэщ. Зэрысабийрэ зи нэIэ тет и шымрэ Мухьэрбийрэ я зэхущытыкIэр апхуэдэт.
1959 гъэм накъыгъэм (майм) и 1 махуэшхуэр Къуныжьым хуэугъурлащ. Япэ ехъулIэныгъэ иныр щызыIэригъэхьар абы щыгъуэщ. Псыхуабэ и ипподромым Бутон шым тесу Мухьэрбий бжьыпэр щиубыдащ «Зэрыхыхьэ» саугъэтым щыщIэбэнхэм я деж. Абы кърихьэлIат къэралым и шууей нэхъыфI дыдэхэр.
КъыкIэлъыкIуэ ехъулIэныгъэми куэдрэ зыпигъэплъакъым. А гъэ дыдэм и бжьыхьэм Къуныжь Мухьэрбий Совет Союзым и чемпион щыхъуащ Налшык щызэхэта зэхьэзэхуэ иным.
И къару илъыгъуэрэ текIуэныгъэхэм я IэфIагъыр зыхищIэн щIидза къудейуэ Мухьэрбий совет армэм ираджащ. Шынагъуэ щыIэт абдежым псори къыщызэпыуда хъуну. АрщхьэкIэ зи цIэр къэрал псом щыIуа адыгэ щIалэщIэм и Iуэхухэр зэрекIуэкIым кIэлъыплъу къыщIэкIащ Дзэ Плъыжьым и Япэ шуудзэр къызэзыгъэпэща икIи и пашэу щыта, граждан зауэмрэ Хэку зауэшхуэмрэ я лIыхъужь, Совет Союзым и маршал Будённый Семён. Абы и унафэ щхьэхуэкIэ Къуныжь Мухьэрбий хагъэхьащ Армэм и спорт клуб нэхъыщхьэм (ЦСКА) и шы-спорт гупым.
Апхуэдэ пщIэ лъагэ зыгъуэта щIалэщIэм и гуи и пси етауэ фIыуэ илъагъу IэщIагъэм пэрыувэжащ. Иджы абы Iэмал нэхъыбэж иIэ хъуат екIуу зыкъигъэлъэгъуэну. А IуэхумкIэ щIэгъэкъуэн лъэщт зи нэIэм щIэхуа къэрал псом щыцIэрыIуэ гъэсакIуэ гъуэзэджэхэу Шеленковымрэ Праховымрэ. Мухьэрбий шы спортым хуиIэ фIылъагъуныгъэр абы хыхьэжри, ехъулIэныгъэфIхэр къыпэкIуэн щIэх дыдэу щIидзащ.
Зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм зэрыщытекIуэм и фIыгъэкIэ Къуныжьым «СССР-м спортым и мастер» цIэ лъапIэр къыфIащащ. Ар адэкIи нэхъ тезыгъэгушхуэн IуэхугъуэфIт.
1961 гъэм Совет Союзым и чемпионатым Мухьэрбий етIуанэу щытекIуащ стипль-чез лIэужьыгъуэмкIэ. Ар шы спортым щынэхъ гугъу дыдэхэм ящыщ зыщ икIи лъэпощхьэпохэр къыщызэранэкIыурэ къыщызэдэжэу аращ. Абы иужькIэ адыгэ щIалэр ирагъэблэгъащ СССР-м и командэ къыхэхам икIи нэгъуэщI къэрал куэдхэм зыкъыщигъэлъэгъуэну Iэмал гъуэзэджэ игъуэтащ.
Мухьэрбий нэхъ гукъинэж щыхъуахэм ящыщщ дуней псом щыцIэрыIуэ Пардубин Иным зэрыщытекIуар. Чехословакием абы щыгъуэм хыхьэу щыта а щIыпIэр стипль-чезымкIэ Европэм щынэхъ хьэлъэ дыдэхэм хабжэрт. КъыкIэлъыкIуэу Къуныжьым дыщэ медалхэр щызыIэригъэхьащ Урысей Федерацэмрэ Совет Союзымрэ я чемпионатхэм, СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэм.
Зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм хэтурэ Мухьэрбий щыIащ ди къэралым и щIыпIэ куэдым, Франджым, Швейцарием, Германием, Голландием, Данием, Чехословакием, Польшэм, нэгъуэщI щIыналъэ зыбжанэм.
Дзэ къулыкъум хухаха илъэсищрэ ныкъуэр иуха иужькIи, шы спортымкIэ ЦСКА клуб цIэрыIуэм икIи лъэрызехьэм Мухьэрбий къыхэнэфынут. Тренерхэри унафэщIхэри абыкIэ къелъэIуа щхьэкIэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжу къыщалъхуа щIыпIэм сэбэп хуэхъумэ нэхъ къищтащ.
Армэмрэ дунейпсо зэхьэзэхуэ инхэмрэ япсыхьа щIалэщIэр республикэм къызэрысыжу Къэбэрдей-Балъкъэрым и Спорт комитетым егъэщIылIа шы-спорт клубым тренер нэхъыщхьэу ягъэуващ. Илъэс тIощIрэ блыкIэ щылэжьащ Мухьэрбий абы. ЕхъулIэныгъэфIхэри щиIащ. Иужь илъэс пщыкIущым унафэщI къулыкъур зэрихьащ.
Дэтхэнэ IэщIагъэлми къулыкъущIэми и зэфIэкIыр къызэралъытэр щыпэрыувам IэнатIэр зэрыщытамрэ и лэжьыгъэр ирихьэкIыхукIэ зэрыхъуамрэ зэрагъапщэурэщ. Апхуэдэу къапщтэмэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Спорт комитетым егъэщIылIа шы-спорт клубым Къуныжь Мухьэрбий щыува 1962 гъэм и щэкIуэгъуэм ирихьэлIэу спортым и мастеру, Урысей Федерацэмрэ Совет Союзымрэ я чемпионатхэм къыщыхэжаныкIауэ зы цIыхуи щагъэсатэкъым, республикэм и командэ къыхэхами урысейпсо, къэралпсо зэхьэзэхуэхэм зэи увыпIэфIхэр щиубыдатэкъым.
Къуныжьыр здэкIуа Къэбэрдей-Балъкъэрым и Спорт комитетым егъэщIылIа шы-спорт клубыр ЩIалэгъуалэм и республикэпсо шы-спорт гъэсапIэ 1964 гъэм хъуащ. ИлъэсиплI дэкIри, Шы спортымрэ иджырей пятиборьемкIэ олимп резервыр щагъэхьэзыр гъэсапIэ ящIащ. Апхуэдэ мыхьэнэ игъуэтын папщIэ урысейпсо, къэралпсо зэхьэзэхуэхэм ехъулIэныгъэшхуэхэр щиIауэ щытын хуейт. Ахэр гъэсапIэм и гъунэж хъуащ.
Къуныжь Мухьэрбийрэ спортым щIыхь зиIэ и мастер, къэралым щIыхь зиIэ и тренер Щынахъуэ Хьэжысмелрэ, зыр адрейм игъэпэжу, илъэс куэдкIэ хьэлэлу зэдэлэжьащ. Абыхэм я гуащIэ куэд хэлъщ Шы спортымрэ иджырей пятиборьемкIэ олимп резервыр щагъэхьэзыр гъэсапIэм къызэрыщIэкIар СССР-м спортым и мастеру 53-рэ, дунейпсо класс зиIэ спортым и мастер, Урысей Федерацэмрэ Совет Союзымрэ щытекIуахэр, Европэм, Олимп Джэгухэм я дыщэ медалхэр къэзыхьахэр. Мухьэрбий нобэми зэрыгушхуэщ и гъэсэнхэу СССР-мрэ УФ-мрэ я чемпион КъарэцIыкIу Арсен, Европэм щытекIуа Бондаренкэ Владимир. Псом хуэмыдэу иропагэ 1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа Гъэмахуэ Олимп Джэгухэм я дыщэ медалыр къэзыхьа Рогожин Сергей. Ар и бын дыдэм хуэдэу фIыуэ илъэгъуат икIи къаруушхуэ тригъэкIуэдат. XXII Олимп Джэгухэм зэрыщытекIуар и щхьэкIэ и гуфIэгъуэт икIи Олимпиадэ нэужьым, 1983 гъэм, Кострома щызэхэта СССР-м и чемпионатым щыIэу, зытеса шыр лъэпэрапэу, и лъабжьэм щIэхуэжа Сергей зэшэзэпIэу зэриукIар хуабжьу зыхищIащ. Псалъэм къыдэкIуэу къыхэдгъэщынщи, нобэр къыздэсым шууейхэр а щIыпIэм «Рогожиным и лъагапIэкIэ» йоджэ икIи ди спортсменым и фэеплъ абдежым щытщ.
IэнатIэ гугъум икIи жэуаплыныгъэшхуэ зыхэлъым пэрыт пэтми, Къуныжьыр щIэныгъэм хуеIэрт. Абы быдэу ищIэрт ар сыт хуэдэ Iуэхуми и лъабжьэу зэрыщытын хуейр. Къэбэрдей-Балъкъэр агромелиоративнэ институтым (иджы Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш университетщ) щIэтIысхьэри, зооинженер IэщIагъэр зригъэгъуэтащ.
1990 гъэм Къуныжь Мухьэрбий Республикэ ипподромымрэ абы къегъэщIылIа «Налшык» шы щагъэхъу къэрал шэщымрэ я унафэщIу ягъэуващ. Зэхьэзэхуэхэр щрагъэкIуэкIым къищынэмыщIауэ, а щIыпIэм щаIыгът икIи щагъасэрт шы лъэпкъыфI дыдэу 350-рэ. Абы къыщагъэхъурт икIи щрагъэфIакIуэрт адыгэш къабзэхэр, щагъэунэхъурт инджылыз, хьэрып, ахалкетин шы лъэпкъхэр. Мухьэрбий щыщыIа илъэсхэм ар хабжэ хъуащ шы гъэхъунымкIэ, ахэр гъэсэнымрэ шуухэр гъэхьэзырынымкIэ къэралым щынэхъыфIхэм.
Урыс-Кавказ зауэр ди лъэпкъым лъапсэрыхыр къыхуэзыхьащ. Абы и уIэгъэхэр нобэми кIыжакъым. А гущIэгъуншэ зауэр зэриухрэ илъэси 130-рэ щрикъум ирихьэлIэу 1994 гъэм щыIа Налшык - Анкара - Дамаск - Амман шу зекIуэр къызэзыгъэпэщахэм, абы жыджэру хэтахэм ящыщщ Къуныжь Мухьэрбий. Иорданием и пащтыхьыкъуэ адыгэщылъху Алий бин аль Хъусейн я пашэу жэщ махуэ зыбжанэкIэ ахэр шууэ ирикIуэжащ истамбылакIуэхэм къызэранэкIа гъуэгуанэ мыгъуэм. И дамыгъэ нэхъ лъапIэ дыдэхэм яхэту Мухьэрбий зэрехьэ Дунейпсо Олимп комитетым хэт иордан пащтыхьыпхъу Хъайи абы папщIэ кърита медалымрэ щIыхь тхылъымрэ. Ардыдэм къыхуигъэфэщащ «Зи гъащIэр лIыхъужьыгъэкIэ гъэнщIа Къуныжь Мухьэрбий» зытетха вагъуэ плъыжь зи щыгум тет мывэ къырым къыхэщIыкIа стIолыщхьэ фэеплъ дамыгъэр. Шу зекIуэм иджыри зэ хьэкъ къищIащ адыгэшхэр адрейхэм бэшэчагъкIэ куэдкIэ зэрефIэкIыр, яшхри хуэдищкIэ зэрынэхъ мащIэр.
Совет Союзым щэнейрэ и чемпион, Урысей Федерацэм пщыкIухрэ щытекIуа, шы спортымкIэ дунейпсо категорие зиIэ судья, къэралым щIыхь зиIэ и тренер Къуныжь Мухьэрбий и гуащIэдэкI хьэлэлыр гулъытэншэ хъуакъым. Абы къыхуагъэфэщащ «Знак Почёта» орденыр, «За трудовую доблесть» медалыр, нэгъуэщI дамыгъэ лъапIэ куэд. Псом ящхьэращи, фIыуэ илъагъу IэнатIэм пэрытурэ къилэжьащ цIыхухэм я фIылъагъуныгъэрэ пщIэ лъагэрэ.

Шууей икIи гъэсакIуэ гъуэзэджэ Къуныжь Мухьэрбий.

 

Ныр Хьэсэнбий дэщIыгъуу ИстамбылакIуэм и лъагъуэм тетщ.

Иорданием и Адыгэ хасэм щрагъэблагъэ.

Олимп чемпион Шыхъуэ Борис и ныбжьэгъуфIщ.

ЖЫЛАСЭ Заурбэч.
Поделиться: