И зэфIэкIыр инт

Юбилей

КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, тхакIуэ, усакIуэ Къуэдзокъуэ Хьэсэн къызэралъхурэ иджыблагъэ илъэс 85-рэ ирикъуащ. 1935 гъэм мазаем и 18-м Бахъсэн щIыналъэм хыхьэ Дыгулыбгъуей къуажэм ар къыщалъхуащ. Налшык дэта школ-интернатыр къиуха нэужь, Москва щыIэ, Луначарскэм и цIэр зезыхьэ ГИТИС-м и актёр къудамэм щIэтIысхьащ.

ЕджапIэр къиухыу къигъэзэжа нэужь, 1961-1962 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм и инспектор нэхъыжьу щы­Iащ. Абы лэжьыгъэ зэхуэмыдэхэр щрихьэкIащ. Къэбэрдей драмтеатрым и артисту щытащ, нэхъ иужьыIуэкIэ журналист IэщIагъэми зритащ. Къуэдзокъуэ Хьэсэн щылэжьащ «Советская молодёжь» газетым и къудамэм и редактору, телевиденэми радиоми я редактору. А псоми я мызакъуэу, хузэфIэкIащ зэдзэкIакIуэуи зыкъигъэлъэгъуэну. Абы адыгэбзэм къригъэзэгъа тхыгъэхэм ящыщщ Шекспир и «Отелло»-р, Мольер и «Жорж Данден»-р, Лопе де Вега и «Овечий источник»-р, О,Нил и «Последняя Остановка»-р, нэгъуэщIхэри. ХамэбзэкIэ тхар адыгэбзэкIэ зэридзэкI къудейм къыщымынэу, Хьэсэн адыгэ тхакIуэхэм, усакIуэхэм я тхыгъэ щхьэхуэхэри урысыбзэм иригъэзэгъащ. Апхуэдэуи, Лермонтовым, Симоновым, Гамзатовым, Капутикян сымэ я усэхэри нэгъуэщI къэрал усакIуэхэм я тхыгъэхэри адыгэбзэкIэ Iэзэу абы зэридзэкIащ.    
Къэбэрдей театрым папщIэ Къуэдзокъуэ Хьэсэн игъэхьэзыра тхыгъэхэм ящыщщ Толстой Алексей и Орёл и орлица», Шукшин Василий и «Деловые люди», Булгаковым и «Собачье сердце», Мольер и «Мещанин во дворянстве» тхыгъэхэр. Театрым щагъэувауэ щытауэ, урысыбзэкIэ зэридзэкIахэм ящыщщ IутIыж Борис и «Тыргъэтауэ», КъардэнгъущI Зырамыку и «Къанщобийрэ Гуащэгъагърэ» пьесэхэр.
1961 гъэм Къуэдзокъуэ Хьэсэн и къалэмыпэм къыщIэкIащ рассказ кIэщIхэр щызэхуэхьэса, «Космосым кIуэ гъуэгу» зыфIища и япэ тхылъыр. Зы илъэс нэхъ дэмыкIыу, абы къыкIэлъыкIуащ повестхэмрэ рассказхэмрэ щызэхуэхьэса, «Уэрэдым и къежьапIэ» зыфIища и тхылъыр. Къуэдзокъуэр усэ тхынми дихьэхыу щытащ. Ди гуапэу фи пащхьэ идолъхьэ абыхэм ящыщ зыбжанэ.

Бахъсэн

Бахъсэн уэрыжьыр псыхъуэм хуэфIу
Мывэ къыр лъабжьэм щыетат,
Анэ быдзышэм хуэдэу IэфIу
Ди сабиигъуэм диIу итат.

Псым и даущыр хьэуа къабзэм
Махуэгъэпс щыгум нэскIэ ихьт,
Ди сабий пщIыхьым къеубзэрабзэу,
Таурыхъ сурэтхэр тхухищIыхьт.

Iэпкълъэпкъыр дыгъэм къигъэплъауэ
Дыкъэсмэ, жыру ар тхуипсыхьт,
Гукъеуэ диIэу дыхэплъамэ,
НэщхъыфIэу ди гур псым хэсыхьт.

Къазмакъ мэзыпцIэу къекIэкIахэм
Дэ гъуэрыгъуапщкIуэ дыщыджэгут,
Бахъсэн къудамэу къыгуэжахэр,
Бдзэжьейр хэплъагъуэу, псы нэху чэнжт…

Иджы гыныпсыр зыдэт псыхъуэр
ПхъэнкIий идзыпIэу къэнэжащ,
Си сабийгъуэу сызылъыхъуэр
ПщIыхь дахэ кIэщIти, кIуэдыжащ.
Анчар гын-жыгым ещхь хъупащи,
Бахъсэн псэущхьэм зыпыIуадз.
Ем псыхьэлъахуэр ищыпащи,
ПхъэнкIийкIэ мафIэ гуауэр щадз.

Бахъсэн, Бахъсэн, сабий гущапIэу,
Таурыхъ пщIыхь дахэу узиIат,
АнэIэм хуэдэу уи Iэ щабэр
Си щхьэфэм куэдрэ къыдэплъат.

Иджы сыноплъри, дэрэжэгъуэ
Уи теплъэ фагъуэм къызимыт,
СхуоIэтри напIэр хьэлъэу, жагъуэу -
Си нэпс къысфIекIуэм сыхуимыт.

Шыпшэрыуанэ

Зы гъащIэ Тхьэшхуэм уэ къуитати,
Iуэху фIейкIэ ар бгъэулъиящ,
Зэ ижьырабгъукIэ жьыр къепщати,
Уи щIыбыр жьыбгъэм хуэбгъэзащ,
Сэмэгурабгъу зыкъищIыжати,
УхуэIурыщIэу зыпIуэнтащ.
Гуп ухыхьам, узыхуэпсалъэр
Къулыкъу е мылъку зылъымысарщ.
Къулыкъу зезыхьэм ухуэджалъэу
Зыхуэбгъэщхъынырщ узэсар.

Уэрэ сэрэ
(уэрэд)

Мы уэрэдыр хэкIуэтауэ пхуэзусами,
Мы си щхьэцым уэс мыткIужыр къытесами,
Сэ къысфIощIыр уэрэ сэрэ
Гъуэгум нобэ дыздытехьэу.
 Уэрэ сэрэ,
 Уэрэ сэрэ
 Гъуэгум нобэ дыздытехьэу.

Бгым дыдэкIыу къехыжыпIэм дыкъэсами,
Пщэдей гъащIэр гум зыхищIэу къеIусами,
Сэ къысфIощIыр уэрэ сэрэ
Гъуэгуанэшхуэ къытпэщылъу.

         Уэрэ сэрэ,
          Уэрэ сэрэ
 Гъуэгуанэшхуэ къытпэщылъу.

Дыгулыбгъуей

ЛIыгъэр зи къуэ пэжхэм ягъэбатэу
Тхыдэ гъуэгу тета, си Къэбэрдей,
Уи щIыгу ис жылэжьхэм я тхьэмадэщ
Сыщалъхуа къуажэжь Дыгулыбгъуей.

Бахъсэн псыжьым и даущ макъ гуапэр
Сэ гущэкъу уэрэду сщхьэщытащ,
Махуэгъэпс мэзыжьым и куэщI щабэм
СилъэтыкIри, бзууэ зысIэтащ.

Джэрмэншыч зэшитIыр зи хъумакIуэу,
Зи къэкIуэнур нэху Дыгулыбгъуей,
Уэ сэ узмылъагъуу махуэ згъакIуэм,
СэркIэ етIуанэр гъэкIуэгъуейщ.

Джатэ Iэпщэм Iэгур щIижьыкIами,
Тамбий Дыгулыбгъу къимыкIуэта.
Зауэм и бэлыхьым хэмыкIами,
Бийм уи бынхэм дищI ирамыта.

Къызбрун и пащхьэ уитIысхьауэ
Тхыдэ къиIуэтэжым ущIодэIу.
Зэхэпх гуауэр уи гущIэм щIыхьами,
Нобэ уэ ууардэщ - умыщэIу.

СэркIэ уодахэкIыр жылэ псоми,
Си гум дыгъэ нуру укъыщопс,
Уэ упсэумэщ сэри сыщыпсэури -
ГъащIэм кIэ имыIэ сэ къысщохъу.