Илъэс 2904-рэ и пэкIэ къежьа телъыджэ

 

Дуней псор зэхэзыгъэлъэдэжа коронавирус уз зэрыцIалэр сабырмэ, мы гъэм бадзэуэгъуэм и 24-м щыщIэдзауэ шыщхьэIум и 9-м пщIондэ ХХХII Гъэмахуэ Олимп Джэгухэр Японием и къалащхьэ Токио щекIуэкIынущ. Ижь-ижьыж лъандэрэ къэгъуэгурыкIуэ мы зэхьэзэхуэм илъэс минищым нэблагъэ тхыдэ къулей иIэщ. Нобэ щыщIэдзауэ фыщыдгъэгъуэзэнщ япэ Олимпиадэхэр къызэрежьамрэ ахэр зэрекIуэкIамрэ.

Хъыбарыжьхэм къызэраIуатэжымкIэ

Шэч къызэрытрамыхьэжымкIэ, Олимп Джэгухэр дызэрыт эрэм и пэ IХ лIэщIыгъуэм зэхаублащ. Ар къезыгъэжьа алыджхэм абы ехьэлIа хъыбарыжь удэзыхьэх куэд зэхалъхьащ. Апхуэдэщ, къапщтэмэ, пасэрей урым усакIуэ Овидийрэ пасэрей алыдж усакIуэ Пиндаррэ зытетхыхьа Пелопс. Абыхэм къызэрыхагъэщымкIэ, Троям и пащтыхь Ил щалъхуа Сипил къалэр иубыда иужькIэ Пелопс и хэкур ибгынэри, Алыджым Iэпхъуащ. А къэралым и ипщэ лъэныкъуэм хытIыгу ныкъуэ къыщигъуэтри, псэупIэ ищIащ. Абы щегъэжьауэ хытIыгу ныкъуэм Пелопоннес цIэр зэрихьэ хъуащ.
Зэгуэрым Пелопс къилъэгъуащ Пелопоннесым и ищхъэрэ-къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ Писэ къалэм и пащтыхь Эномай ипхъу тхьэIухуд Гиподамие. Ар абы апхуэдизкIэ дихьэхати, къишэну мурад ищIащ. АрщхьэкIэ а Iуэхур зэгъэхъулIэгъуейт. КъызэрыщIэкIымкIэ, Iэзэм Эномай къыжриIат и пхъум и щхьэгъусэм зэрыIэщIэкIуэдэнур. Апхуэдэу къэмыхъун щхьэкIэ пащтыхьым унафэ ищIат Гиподамие зыми иримытыну. Ауэ дауэ махуэ къэс и пхъум къылъыхъухэр зэрыIуигъэкIуэтынур? Абы папщIэ щхьэусыгъуэ пыухыкIа икIи фIэкIыпIэншэ щыIэн хуейт. Арати, Эномай малъхъэ къыхуэхъуну хуейхэм мардэ ткIий яхуигъэуващ: абы Гиподамие зритынур шыгу узэдамкIэ (колесницэ) зэзауэм къыщытекIуэрщ, хигъэщIам ажэлыр къыпоплъэ. Псори щыгъуазэт шыгуузэдар зегъэкIуэнымкIэ Эномай къыпэлъэщын Алыдж псом зэримысыр, ишхэри жьым нэхърэ зэрынэхъ псынщIэр.
Зыр адрейм къыкIэлъыкIуэу пащтыхьым и уардэунэм зи къарум къигъэгугъэ щIалэ екIухэр щепсыхырт, Гиподамие тхьэIухудыр псэгъу ящIыну щIэхъуэпсу. Я нэ къызыхуикIыр зрагъэхъулIэн папщIэ ахэр я псэ еблэжтэкъым.
И пхъум къылъыхъу псори Эномай IэщIэкIуадэрт. Адрейхэр IуигъэщтыкIын папщIэ иукIахэм я щхьэр къыпиупщIырти, уардэунэм и щIыхьэпIэм и деж щыфIидзэрт.
АрщхьэкIэ пащтыхьым и ерууагъым Пелопс къызэтригъэувыIакъым. Писэ и тепщэ гущIэгъуншэм ебзэджэкIыну абы мурад ищIащ. Эномай и шыгузехуэ Миртил ар щэхуу гурыIуащ шыгум и шэрхъыр езыгъэубыд Iунэр къричыну.
Зэзауэм щIидзэным и пэ къихуэу Эномай, сыт щыгъуи хуэдэу зэрытекIуэнум шэч къытримыхьэу, Пелопс и закъуэу ежьэну жриIащ. Малъхъэ хъуну хущIэкъум и шыгуузэдам зричащ. Эномай мыпIащIэурэ щыблэм я тхьэ Зевс къурмэн хуищIри, мафIэр къыIурихыу Пелопс кIэлъыщIэпхъуащ.
Мес иджы пащтыхь ерур и пхъум и лъыхъум лъэщIохьэ. Пелопс Пирс и тепщэм ишхэм я бэуэкIэр зыхищIэ хъуащ. Ар къызэплъэкIмэ, къелъагъу къыщыдыхьэшхыурэ къыхуэжэ Эномай и бжыр къызэрытришащIэр. Абдежым напIэзыпIэм пащтыхьым и шыгуузэдам и шэрхъхэм ящыщ зыр щIоцIэфтри, щхьэпредз. Эномай абы къохури еукI.
Пелопс гуфIэгъуэр зэрихьэу Писэ къэкIуэжащ. Гиподамие тхьэIухудыр щхьэгъусэ ищIри, абы Эномай и пащтыхьыгъуэр зыIэригъэхьащ икIи и текIуэныгъэм и щIыхькIэ Олимп Iуащхьэм спорт зэхьэзэхуэ щызэхиублащ. Зэпеуэхэр илъэсиплI къэскIэ зэ ирагъэкIуэкIыну мурад ищIащ.
НэгъуэщI хъыбарыжьхэм къыхощ Олимп Iуащхьэм щыщIалъхьа Зевс и адэ Крон и кхъащхьэм и деж къызэдэжэнымкIэ зэхьэзэхуэ щекIуэкIауэ. Ар къызэзыгъэпэщар езы Зевсу яIуэтэж. Апхуэдэу абы игъэлъэпIащ дуней псом и тепщэ зыщIа и адэм зэрытекIуар.

Геракл Авгие зэрыхигъэщIам и щIыхькIэ

Пасэрей зэманым нэхъыбэрэ яIуэтэжу щыта хъыбарыжьхэм ящыщт Олимп Джэгухэм щытекIуахэм я щIыхькIэ Пиндар зэхилъхьа уэрэдхэм къыхэщыжри. Абыхэм япкъ иткIэ, и еханэ лIыгъэр зэрихьэу Элидэм и пащтыхь Авгие и Iуэхэр игъэкъэбза иужькIэ, Геракл Олимпиадэ къызэригъэпэщащ.
Хъыбарыжьхэм къазэрыхэщыжымкIэ, Авгие егъэлеяуэ бейт. Псом хуэмыдэу абы и куэдт Iэщ хъушэхэр. Вэнвейм зэщIащта Iуэ къомыр зы махуэкIэ хуигъэкъэбзэну Геракл пащтыхьыр къигъэгугъащ. Абы къыпэкIуэу и хъушэхэм я Iыхьэ пщIанэр къритын хуейт.
Апхуэдиз лэжьыгъэр зы махуэм цIыху къарукIэ пхузэфIэгъэкIынкIэ Iэмал иIэтэкъым. Арати, Геракл бзаджагъэм хуэкIуащ: Iуэм псы щIигъауэри, вэнвейр ирыригъэлъэсыкIащ. Къилэжьар къыIихыжыну къыщыкIуэм, Авгие пащтыхьыр абы къыщIэгубжьэри, зыри къримыту къыдихужащ.
Геракл а Iуэхугъуэм хуабжьу иригубжьащ. Мурад ищIащ къытехьа лейр имыгъэгъуну. Дзэшхуэ зэдыщIигъури ар Элидэм теуащ икIи лъы куэд щагъэжа зэзауэм Авдие щиукIащ.
А текIуэныгъэм иужькIэ Геракл и зауэлIхэмрэ абыхэм зыIэрагъэхьа къуентхъымрэ Писэ къалэм и деж щызэхуишэсри, олимп тхьэхэм къурмэн яхуищIащ икIи Олимп Джэгухэр зэхиублащ. Ахэр илъэсиплI къэс зэ Тхьэм фIыуэ илъэгъуа тафэм, Геракл оливэ жыгхэмкIэ езым къихухьам, щекIуэкIырт.

Тхыдэр щыхьэт тохъуэ

НэгъуэщI хъыбарыжь Iэджи щыIэщ, Олимпиадэхэм я къежьэкIэм теухуауэ. Абыхэм я нэхъыбэм тхыдэм и лъабжьэ лъэпкъи иIэкъым. АрщхьэкIэ щIэныгъэлIхэм я къэхутэныгъэхэр зэакъылэгъуу щыхьэт зытехъуэр зыщ - Олимп Джэгухэр дызэрыт эрэм и пэ IХ лIэщIыгъуэм зэхаублащ. А лъэхъэнэм зауэ хьэлъэ кIыхьхэм алыдж къэралыгъуэхэр зэхагъэщэщэжырт. Ахэр къезыгъэлын Iэмал гуэр къыхуэгупсын хуейт. Алыдж къэралыгъуэ цIыкIухэм ящыщ зы Элидэм, Олимп Iуащхьэр зыхиубыдэм, и пащтыхь Ифит гузавэри Iэзэ игъэплъэну Дельфэ щIыпIэм кIуащ. Ар хуейт зи зэфIэкIыр мащIэ щIыналъэ цIыкIум и цIыхухэр зауэм щихъумэну. Дельфэм щыпсэу Iэзэм абы чэнджэщ къритащ: «Тхьэхэр арэзы зытехъуэн Джэгухэр къызэгъэпэщ».
Къызэрысыжу, Ифит и гъунэгъу къэралыгъуэ лъэщ Спартэм и пащтыхь Ликург и деж кIуащ. Элидэм и Iэтащхьэр дипломат бэлыхьу щытагъэнущ. Абы хузэфIэкIащ Спартэр и щIыбагъ къыдигъэувэу езым и хэкур зыми и унафэ щIэмыту икIи ныкъуэкъуэгъу зимыIэу игъэIуну. УвыIэгъуэ имыIэу зэзэуэж алыдж къэралыгъуэ цIыкIухэр абы арэзы техъуащ икIи зэи темыуэну зэгурыIуащ. Iуэхур щIигъэбыдэн, мамырыгъэм и телъхьэу зэрыщытыр псоми наIуэ ящищIын папщIэ, Ифит тхьэлъэIу ищIри Атлетикэ Джэгухэр къызэригъэпэщащ, илъэсиплI къэс зэ Олимпым щекIуэкIыу. Аращ Олимп Джэгухэр къызытехъукIыжари. Ар къыщыхъуар ди эрэм и пэкIэ 884 гъэрщ. Абы лъандэрэ илъэс 2904-рэ дэкIащ.
 
ИлъэсиплI къэс зэ зауэхэр зэтеувыIэрт

Апхуэдэу Алыджым хабзэ дахэ щызэфIэуващ. ИлъэсиплI къэс сыт хуэдэ зауэ гуащIэри ягъэувыIэрт, Iэщэр зэрагъэтIылъэкIырти, Олимпым щызэхуэсырт. Абы тхьэхэр щагъэлъапIэрт, цIыхухэм ящыщу нэхъ лъэщхэр щызэхагъэкIырт. Олимп Джэгухэр лъэпкъпсо Iуэху хъуащ. Абы пIалъэкIэ нэхъ мыхъуми зэкъуигъэувэжырт хыхьэ къэралыгъуэхэр мыувыIэжу щызэзауэ Алыджыр.
Зэман дэкIри, алыджхэм псоми я зэхуэдэ Олимп махуэгъэпс ягъэуващ. Джэгухэр Iэмал имыIэу илъэсиплI къэс ирагъэкIуэкIыну траухуащ, «гъавэр щыIуахыжамрэ жызумыр къыщрахьэлIэжынумрэ я зэхуакум хуэзэу».
Дин Iуэхугъуэ, спорт зэхьэзэхуэ зыбжанэ къызэщIэзыубыдэ Олимп махуэшхуэхэр япэщIыкIэ зы махуэм ирагъэкIуэкIыу къаублащ. ИтIанэ махуитхукIэ зрагъэубгъуащ. Иужьым махуэшхуэхэм я кIыхьагъыр мазэм нагъэсащ. Зы махуэкIэ фIэкIа щрамыгъэкIуэкIым ар трагъахуэрт гъэмахуэм дыгъэм зыщигъэза «мазэ лъапIэм» и епщыкIуиянэ махуэм. Абы илъэсиплI къэскIэ къытрагъэзэжырт. А лъэхъэнэм «олимпиадэ»-кIэ еджэрт икIи алыджхэм я олимп илъэс хъурт. Уеблэмэ, я бжэкIэри абы хуэкIуат. БлэкIа гуэрым и гугъу ящIынумэ, къапщтэмэ, «етхуанэ Олимпиадэм мазэ иIэжу», «ОлимпиадитI и пэкIэ» е «ебланэ Олимпиадэмрэ еянэмрэ я зэхуакум» жаIэрт.
Олимп Джэгухэм ехьэлIауэ тхыдэм япэу узыщрихьэлIэр Элидэм и пащтыхь Ифитрэ Спартэм и хабзэгъэув Ликургрэ я цIэхэр тетхауэ Олимпием щыIэ Гереон щIыпIэм щахъумэ дискращ.
Пасэрей зэхьэзэхуэхэм хъэтыну хуитыр алыджылъ къабзэ зыщIэтхэрат. Я адэкIэ е анэкIэ нэгъуэщIылъ зыщIэлъэда алыджхэр абы хагъэхьэртэкъым. Адрей лъэпкъхэм ящыщу зыхагъэхьэр урымхэм я закъуэт. Ахэр дунейм и тепщэу къалъытэрт, диным и хабзэхэр зэрыхуейм хуэдэу яхъуэжыну хуиту.
 Зэхьэзэхуэм хэтыну е кIэлъыплъыну цIыхухъу минхэр къекIуалIэрт. Ахэр щIыпIэ, къэралыгъуэ зэмылIэужьыгъуэ куэдым къикIырт. Ар къагъэсэбэпырти, сату зэдащIэрт, зэгурыIуэныгъэхэр зэращIылIэрт, усакIуэхэмрэ сурэтыщIхэмрэ я зэфIэкIхэр хэIущIыIу ящIырт. Алыджым и къэралыгъуэ щхьэхуэхэм я лIыкIуэхэр Олимпиадэм пщIэшхуэ хуащIу ягъакIуэрт, тыгъэ лъапIэхэр яIыгъыу. АбыкIи ахэр зэхьэзэхуэт.
Зэпеуэхэр зэрекIуэкIыр зэтраублэрт икIи текIуахэм саугъэтхэр иратырт судья щхьэхуэхэм. А щIыпIэм щыщ цIыхухэм ахэр пхъэидзэкIэ къыхахырт икIи махуэшхуэр егъэкIуэкIыныр къанэ щымыIэу я пщэ илът. ЯпэщIыкIэ ахэр цIыхуитI, итIанэ 9-10 хъууэ щытащ. 103-нэ Олимпиадэм щыщIэдзауэ (ди эрэм и пэкIэ 368 гъэм) судьяхэм я бжыгъэр 12-м нагъэсащ. Ахэр адрейхэм къащхьэщыкIыу хуэпат, псоми къацIыхун хуэдэу икIи тIысыпIэ хэха яIэт. Судьяхэм я унафэм щIэтт полицей гуп щхьэхуэ.
Олимп Джэгухэм хыхьэну хущIэкъу дэтхэнэ зыми къызэхуэсахэм я фIэщ ищIын хуейт иужьрей мазипщIым зэхьэзэхуэм егугъуу зэрызыхуагъэхьэзырар. КъищынэмыщIауэ Зевс и сыным и пащхьэм тхьэ щаIуэрт гъэпцIагъэ хэмылъу зэхьэзэхуэм хэтыну, зы щIэпхъаджагъи ямылэжьыну.
Пасэрей алыджхэр зыри ящымыгъыу, пцIанэу, зэхьэзэхуэрт. Абы щхьэкIэ ахэр укIытэртэкъым. УкIытэгъуэр пцIанэу утыку къихьэнратэкъым, атIэ Iэпкълъэпкъ мыдахэ, мыпсыхьа ягъэлъэгъуэнырт. Псалъэм къыдэкIуэу къыхэдгъэщынщи, «гимнастикэ» псалъэр къызытехъукIар «гимнос» (пцIанэ) алыдж псалъэрщ.
Зэхьэзэхуэм и зы Iыхьэт шыгуузэдакIэ зэхьэрхуэрыныр. Ар хуабжьу шынагъуэшхуэ зыпыщIат. Шыхэр щтэрти щIэцIэфтырт, шыгуузэдахэр зэжьэхэуэурэ шууейхэр шы лъэгум щIэкIуадэрт. Языныкъуэхэм и деж зэхьэзэхуэр щIэзыдзахэм ящыщу и кIэм нэсыр закъуэтIакъуэт. Абы щыгъуэми, шууейр дапхуэдизу Iэзэми, текIуэныгъэр зыхуагъэфащэр аратэкъым, атIэ шырат.
Олимпиадэм щытекIуахэр хуабжьу ягъэлъапIэрт. Абы оливэм къыхэщIыкIа зи кур иха пыIэ хъурей (венок) щхьэратIагъэрт, жэзым къыхэщIыкIа лъакъуищ зыщIэт лъагапIэм трагъэувэрти, пальмэ жыгым и къудамэхэр IэщIалъхьэрт. Езым къилэжьа пщIэ лъагэм къищынэмыщIауэ, абы къызыхэкIа къэралыгъуэм и щIыхьыр иIэтырт. Хэкуми и лIыхъужьыр иIэтырт. Олимп чемпионым усэхэмрэ уэрэдхэмрэ хузэхалъхьэрт, мылъку хухахырт, и статуер цIыху куэдым я зекIуапIэм щагъэувырт. Афины къалэм Олимпиадэм щытекIуар къэралым и мылъкукIэ ягъэпсэурт - ар пщIэ хэхат.

   

 

Жыласэ Заурбэч.
Поделиться:

Читать также: