1976, 1980 гъэхэм Монреалрэ Мэзкуурэ щекIуэкIа зи чэзу гъэмахуэ Олимп Джэгухэм ди чемпионхэм иджыри 3 къыхагъэхъуащ.
Канадэ жыжьэм щекIуэкIа Олимпиадэр хэтыну хуей псори пэрыуэншэу къызрихьэлIа иужь зэхьэзэхуэ ину щытащ блэкIа лIэщIыгъуэм и 70 гъэхэм я кIэухымрэ 80 гъэхэм я пэщIэдзэмрэ. Абы къыкIэлъыкIуаитIым, зэм советыдзэр Афганистаным зэрихьар и щхьэусыгъуэу, адрейм Америкэм и Штат Зэгуэтхэм Гренадэ хытIыгур зэраубыдар я фIэгъэнапIэу, а лъэхъэнэм зэпэщIэта капиталист, социалист къэралхэм гъуэрыгъуэу дагъэхуащ.
Монреаль (Канадэ) щыIа Олимп Джэгухэм ди лъахэгъухэм зы ехъулIэныгъэ инщ щаIар. АрщхьэкIэ, сыт хуэдэ?! Невзоров Владимир дзюдоистхэм я деж щытекIуэри, олимп дыщэ медалыр Адыгейм къыхуихьащ. Килограмм 70-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм абы зыри къыщыпэлъэщакъым.
XXI Олимп Джэгухэм я чемпион Невзоров Владимир 1952 гъэм Мейкъуапэ къыщалъхуащ. Аращ дзюдом щыхыхьари. СССР-м щIыхь зиIэ и тренер Куэблэ Екъуб и гъэсэн цIэрыIуэхэм ящыщщ. Килограмм 70-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм хэтурэ Невзоровыр Совет Союзым тIэунейрэ (1971, 1972 гъэхэм) я чемпион хъуащ. Европэм 1973, 1975, 1977 гъэхэм къыщыпэлъэщын щыIакъым, 1975 гъэм дуней псом щытекIуащ. АрщхьэкIэ и ехъулIэныгъэ нэхъ ин дыдэр, дауи, 1976 гъэм Канадэм и Монреаль къалэм щекIуэкIа Олимп Джэгухэм къыщихьаращ.
Невзоров Владимир СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастерщ, Урысейм дзюдомкIэ и федерацэм и Совет Нэхъыщхьэм и тхьэмадэщ.
1980 гъэм япэу ди къэралым щекIуэкIа Олимпиадэр ди лъахэгъухэм хуабжьу яхуэфIащ. Джылахъстэней пщащэ Ахэмын Еленэ зыхэта СССР-м волейболымкIэ и цIыхубз командэ къыхэхар псоми ефIэкIри, чемпион хъуащ. Налшыкдэс Рогожин Сергей шы спортымкIэ дыщэ медалыр къихьащ. Адыгейм щыщ Емыжь Iэрамбий дзюдомкIэ жэз медалыр зыIэригъэхьащ.
БлэкIа лIэщIыгъуэм и 70 гъэхэм и кIэухым цIыхубз волейболым и вагъуэр щылыдащ адыгэ бзылъхугъэ телъыджэ СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер Ахэмын Еленэ. 1978 - 1982 гъэхэм Свердловск (иджы Екатеринбург) и «Уралочка» командэм хэту ар СССР-м и чемпион тхуэнейрэ хъуащ, Европэм и чемпионхэм я кубокыр тIэунейрэ зыIэригъэхьащ. Къэралым и гуп къыхэхам 1979 – 1983 гъэхэм зэпыу имыIэу ираджащ икIи абы дэщIыгъуу Европэмрэ Олимп Джэгухэмрэ дыщэ медалхэр къыщихьащ, дунейпсо чемпионатым зыкъыщигъэлъэгъуащ. Ахэмын Еленэ и закъуэщ ди лъэпкъэгъу цIыхубзхэм Олимп чемпиону къахэкIар.
Свердловск къалэм дзэм къулыкъу щызыщIэу абы къэнэжа Ахэмын Рабихь и унагъуэм 1961 гъэм жэпуэгъуэм (октябрым) и 5-м хъыджэбз цIыкIу къралъхуащ. Ленэ зыфIаща сабийр, адыгэ уэрэд цIэрыIуэм зэрыщыIуащи, дахэкIейт, ауэ и гъащIэ гъуэгур щыпхишар спортращ.
И ныбжьыр илъэс пщыкIутI щрикъум Еленэ волейболым зыхуигъасэу щIидзащ икIи, зэман дэкIри, Совет Союзым тепщэныгъэр щызыIыгъ, Европэми фIыкIэ къыщацIыхуа Свердловск и «Уралочка» командэм хыхьэну хузэфIэкIащ Ахэмыным. ХузэфIэкIам и закъуэкъым, атIэ гупыр зыгъэгуп, абы и пашэ хъуащ.
1979 гъэм нэхъ утыкушхуэм ихьащ. А илъэсым Франджым щекIуэкIа Европэм и чемпионатым ар зыхэта СССР-м и командэ къыхэхар зыри зыпэмылъэщынт икIи дыщэ медалыр IэщIэлъу къигъэзэжащ. Ар хуабжьу ехъулIэныгъэ инт, ауэ лъагапIэ нэхъыщхьэр къыщыпэщылъыр дяпэкIэт - Мэзкуу щыIэну Гъэмахуэ Олимпиадэм хуэфэщэну зыхуагъэхьэзырыпхъэт. Хуабжьу щIэхъуэпсырт Рабихь абы и пхъур щытекIуауэ илъагъуну, арщхьэкIэ… зэуэзэпсэу къытехуэри лIащ, и ныбжьыр илъэс плIыщI ирикъуа къудейуэ.
Еленэ икъукIэ куууэ зыхищIащ а гуауэ хьэлъэр. Волейбол джэгун дэнэ къэна, зыри хуеижтэкъым, фIэIэфIыжи щыIэтэкъым. Дуней псор къытеункIыфIам хуэдэт. АрщхьэкIэ адэкIэ псэун хуейт. ГъащIэм къыхэзышэжар и адэм къыхуиIа хъуэпсапIэр зригъэхъулIэну мурад быдэ зэрищIаращ. Абы папщIэ Олимп чемпион хъун хуейт.
Совет Союзым волейболымкIэ и цIыхубз командэ къыхэхам ерыщу зэхьэзэхуэм зыхуигъэхьэзырырт. Я деж щекIуэкIыну Олимпиадэм абы щыджэгухэм къыщагъэлъэгъуэну хущIэкъурт я зэфIэкI лъагэр. Ар зрагъэхъулIэн папщIэ я зэмани къаруи еблэжыртэкъым. Гупым и пашэт и ныбжьэгъухэр сыт щыгъуи тезыгъэгушхуэ Ахэмын Еленэ.
И пIалъэр къэсри, гъэмахуэ Олимп Джэгухэр 1980 гъэм бадзэуэгъуэм (июлым) и 20-м Мэзкуу и «Лужники» стадионым Iэтауэ къыщызэIуахащ. ЦIыхубз волейболрат дэ ди плъапIэ нэхъыщхьэр - Совет Союзым и командэ къыхэхам хэту абы зыкъыщигъэлъэгъуэнут Ахэмын Еленэ.
Дыщэм щыщIэбэныну кIэух зэIущIэм Германие Демократ Республикэм и командэр къащыхуэзащ. Ар хуабжьу лъэщт икIи игъэкIуэтыгъуейт.
Япэ джэгугъуитIым лъэныкъуэхэр щызэрытегъэкIуакъым. Ещанэри хуабжьу ухэзыгъаплъэу дыдейхэм ирагъэжьащ. Iуэхур хэкIыпIэншэ щыхъум, СССР-м и гуп къыхэхам и тренер нэхъыщхьэ Карполь Николай джэгум къыхигъэхьащ и «Iэщэ гъэпщкIуар» - Ахэмын Еленэ. Зэрыщыгугъауэ, зэIущIэм и екIуэкIыкIэм абы напIэзыпIэм зригъэхъуэжащ. Адыгэ бзылъхугъэм очкоих зэкIэлъхьэужьу гупым къыхуихьащ икIи и ныбжьэгъухэм я гур къызэригъэгъуэтыжащ. Ар лъэщу ебгъэрыкIуэрт икIи ныкъусаныгъэншэу зихъумэжырт. КъызэщIэрыуэжа ди волейболисткэхэм адэкIэ нэмыцэхэм я щхьэр къарагъэIэтакъым икIи 15:13-уэ хагъэщIащ.
Зи къарумрэ зэфIэкIымрэ шэч къытезыхьэжа ГДР-м и командэ къыхэхар еплIанэ зэIущIэм ужьыхыжыпащ. АдэкIэ зэрыныкъуэкъуэн гукъыдэж абы щыджэгухэм яIэжтэкъым икIи 15:7-уэ икIуэтащ.
Апхуэдэу Ахэмын Еленэ и фIыгъэкIэ Совет Союзым волейболымкIэ и цIыхубз командэ къыхэхар Гъэмахуэ Олимпиадэм 1980 гъэм щытекIуащ. Дэри, зэи къэмыхъуауэ, диIэ хъуащ адыгэ пщащэхэм къахэкIа япэ Олимп чемпион. ТекIуэныгъэ иныр къэзыхьа СССР-м и командэ къыхэхам щыджэгухэмрэ абы и тренерхэмрэ зэхэлъэдэжауэ IэплIэ зэхуащIырт, зэхъуэхъужхэрт. Тренер нэхъыщхьэ Карполь Николай псоми псалъэ гуапэ яжриIэрт, ауэ Ахэмын Еленэ нэхъ къыхигъэщхьэхукIырт, и фIыгъэкIэ зэIущIэ хьэлъэм зэрыщытекIуам папщIэ.
Зэхьэзэхуэм еплъыну кърихьэлIахэм щIалитI къахэжауэ абыхэм къахуэжэрт. Мылицэри адрей хъумакIуэхэри къапэмылъэщу ахэр утыкум къилъэдащ икIи удз гъэгъа Iэрамэшхуэр Iэнкун хъуа Ахэмыным IэщIалъхьащ. А щIалитIыр и адэм и хэкужь Къэбэрдейм икIат.
КъыкIэлъыкIуэ илъэсым Ахэмын Еленэ и гъащIэм зэхъуэкIыныгъэшхуэ къыщыхъуащ: Одессэ и «Черноморец» футбол командэм щыджэгу Соколовский Игорь дэкIуэри, 1981 гъэм Украинэм Iэпхъуащ. Дауи, къыхэкIыжын хуей хъуащ и гури и псэри зыкIэрыпщIа Свердловск и «Уралочка» гуп телъыджэм.
Олимп чемпионкэр гуфIэжу зыхагъэхьащ здэIэпхъуа Одессэ и «МедИн»-м. Ари СССР-м волейболымкIэ и гуп нэхъыщхьэм щыджэгурт. ИлъэсиблкIэ хэтащ Еленэ абы икIи ехъулIэныгъэфIхэр къыхуихьащ. ИужькIэ Финляндием, Польшэм, нэгъуэщI къэралхэм я командэхэм зэфIэкI инхэр къыщигъэлъагъуэу щыджэгуащ.
Ахэмын Еленэ Хэкум куэд зэрыхуилэжьар гулъытэншэ хъуакъым. «И лэжьыгъэфIым папщIэ» медалыр, «СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер» цIэ лъапIэр абы къыхуагъэфэщащ. Ар щапхъэ яхуэхъуащ волейболымкIэ къэралым и гуп нэхъыщхьэм 80 гъэхэм щыджэгуа Налшык и «Университет»-м хэта Лий Ларисэ, ЗекIуэрей Эльвирэ сымэ, нэгъуэщI ди лъэпкъэгъу куэдми.
Мэзкуу щыIа XXII Олимп Джэгухэм я чемпион Рогожин Сергей Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм къыщалъхуащ. СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастерщ. Шы спортымкIэ Налшык и «Урожайм» хэтащ. 1980 гъэм Москва щекIуэкIа Олимпиадэм троеборьемкIэ командэ зэхьэзэхуэм дыщэ медалыр къыщихьащ. Ар и гъэсэнщ Совет Союзым щэнейрэ и чемпион, Урысей Федерацэм пщыкIухрэ щытекIуа, шы спортымкIэ дунейпсо категорие зиIэ судья, къэралым щIыхь зиIэ и тренер Къуныжь Мухьэрбий.
Олимпиадэ нэужьым 1983 гъэм Кострома щызэхэта СССР-м и чемпионатым щыIэу Рогожин Сергей зытеса шыр лъэпэрапэри къехуэхащ, езыри шы лъабжьэм щIэхуэжри, зэшэзэпIэу иукIащ. Нобэр къыздэсым шууейхэр а щIыпIэм «Рогожиным и лъагапIэкIэ» йоджэ, ди спортсменым и фэеплъ абдежми щытщ.
Емыжь Iэрамбий, адрей адыгэ дзюдоист Iэзэ куэдми яхуэдэу, къыщыщIидзар самбэращ. А спорт лIэужьыгъуэмкIэ Совет Союзми Европэми я чемпион хъуауэ ар абы ихъуэжащ. Щхьэусыгъуэр зыхыхьа дзюдор Олимп Джэгухэм зэрыхэтырт. Самбэм апхуэдэ мыхьэнэ иратыртэкъым.
Илъэс зытIущ нэхъ дэмыкIыу Емыжь Iэрамбий дзюдомкIи къэралым и чемпион хъуащ икIи СССР-м и командэ къыхэхам хагъэхьащ. 1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа гъэмахуэ Олимп Джэгухэм щытекIуэну абы хуабжьу и нэ къикIырт. АрщхьэкIэ хъуакъым. Къылъысар домбеякъ медалращ, ауэ ар куэдым япэ ирегъэщ.
Бэнэныр щигъэта иужькIэ Емыжь Iэрамбий и IэщIагъэм адрейхэр хуигъасэу щIидзащ икIи ехъулIэныгъэшхуэхэр абыи щызыIэригъэхьащ. Илъэс зыбжанэкIэ ар Германием щылэжьащ. Абы игъэсахэр спортсменхэм я закъуэкъым, атIэ нэмыцэ тренер щIалэщIэхэри и нэIэм щIэтащ.
