Гупсысэр псалъэкIэ
Гум и къарур
Телъыджэу зэхэджащ цIыху гъащIэр. ГъэщIэгъуэнми къыщынэжкъым ар плъыфэбэу, къуэпсыбэу, нурыбэу икIи къуабэбжьабэу зэрызэхэлъым укIэлъыплъыныр. Къыпхуэмылъытэным хуэдизщ упщIэ нагъыщэу абы къытлъыкъуигъэкI жыхуэпIэр. Жэуапым я нэхъ пэжым и къэулъэпхъэщыным, хэкIыпIэм я нэхъ захуэм и къэгъуэтыным зэману тедгъэкIуадэри лъытэгъуейщ. Узыфэ IэубыдыпIэншэм Iэпкълъэпкъым зэрызригуашэм ещхьу, сэри апхуэдэ упщIэхэм сызэщIаубыдащ. ЗэщIэблащ, зэщIащтащ, зэхагъэзэрыхьащ си гъащIэр. ДэнэкIэ згъазэми - ипэкIэ сыкIуатэми, сыкъикIуэтми, дэздзыхми - а упщIэхэм дапщэщи си гъуэгур яуфэбгъу, гъуэм кърахуа благъуэу къыспотIыс, зы бэлыхь ясщIами ярейуэ, гурыфIыгъуэмрэ нэплъэжыгъуэмрэ збгъэдаху. Си фэм симытыжу фагъуэ сащI, фэтегъуэ къупщхьэм сыхуэкIуэным сынагъэс, лIэныгъэр IэфIыпс сщащI.
Фащэм я нэхъ дахэр хуэзгъэфащэу хэIэтыкIа нагъыщэ пагэкIэ зэщIэузэдэжа си лъагъуныгъэ дахащэми къылъагъэс я щхъухь шынагъуэр, къопэбжьауэ, къоныкъуэкъу яфIэщыпсу. Си гур тIу иращIыкIыну къыхуодзэлашхэ. Я щхьэр ягъэщхъарэ емызэшыжу къытоуIуэ, къопIэстхъ - зы дакъикъи псэхугъуэ ирагъахуэркъым, яуныкъуу елъэпэуэжын я мурадкIэ къауфэрэзыхь сигу тхьэмыщкIэр. ГъырнэIурэ псэкIуэду ирызагъэхьэкI си гъащIэр. ЩIэращIэу, щIэщыгъуэу, хъуэпсапIэ зэмыфэгъухэр ебэкIыу зэгуэр сызыхэпсэукIа гъащIэр…
Лъэгуажьэмыщхьэ захуэсщIу селъэIу, си щхьэр яхуэзгъэлъахъшэ пэтми, я фIэщ схуэщIыркъым гур ууныкъу зэрымыхъунур - ныкъуэдыкъуэрэ къыхуэныкъуэ щымыIэжу, къеижхэр къыхукъуэплърэ, къаплъэнэф пэлъытэу ар дунейм къызэрытенэнур къагурызгъэIуэфакъым… Сызэхахкъым… Къысхуэдэгущ… ГуитIщхьитIу сагъэпсэуныр яфIэкъабылщи, лей къыстрагъэхьэ, хьэм ирагъэхь къупщхьэжьу си гум къодзэгъу. АрщхьэкIэ быдэ дыдэу зэрыубыдауэ, фошыгъупсым хэлъэфа IэфIыгъэкIэ псыхьыжауэ гум и курыкупсым лъагъуныгъэр хэгъэпщIащи, дыгъэ бзийм къыхэча Iуданэ дыщэпскIэ и гъунэхэр къэдыхьыжащи, мыщIэ цIуугъэнэ цIыкIуурэ а лъагъуныгъэр гум хэз хъуащи, Iэрымылъхьэ-нэрымылъагъу къуалэбзуубзэ макъкIэ ар къедэхэщIащи, упщIэ нагъыщэу къыпэщIэувэр зэрырищIыкIын, я лъапси, я къуэпси зэригъэгъущIын къару лъэщ зэрыкъуэлъым ирипагэрэ иригушхуэу гум къоцIуукI, къолыдыкI, къогуфIыкI… лъагъуныгъэр…
Жамбэч Рабия
ГушыIэхэр
Тхылъ
Тхылъ зытхар редакторым йоупщI:
- Си тхылъым сыт и хъыбар?
- Уэлэхьи, хъыбарыфI имыIэ. Зэрымыхьэнэншэм къыхэкIкIэ уи тхылъыр къыдэдгъэкIыркъым.
- Дауэ зэрымыхьэнэншэр! ДжатэкIэ танкым еуауэ итщ.
- А, зиунагъуэрэ, джатэкIэ танкым еуэрэ-тIэ?!
КъакIуэри кIуэжащ…
Зэгъунэгъу фызыжьитI зэпсалъэрт:
- Уа, ГуащэцIыкIу, уи нысэр щхьэ икIыжа?
- Алыхь, сымыщIэ мыгъуэ, ДисцIыкIу, зыми дыщыгъуазэкъым. И къэкIуэкIам хуэдэщ и кIуэжыкIари.
Бекъул Барэсбий.
Бажэмрэ дыгъужьымрэ
Iуэтэж
ЗэрыджэкъуэкIэ зэджэ къуэ кIуэцIым куэд лъандэрэ зы бажэжь цIыкIу щыпсэут. Бажэ псори хьилэшыщ, дырийпсырийщ, пцIыIуэпцIышэщ. Ауэ мыр зыми хуэмыдэжу бзаджэт, езым нэхърэ нэхъ къарууншэхэр щIигъэIэрт.
Гъэ гуэрым щIымахуэр егъэлеяуэ ткIийт. Уэсыр куууэ телът. Мэзыр хьэщхьэтеуэм зэтрищIыкIырт. Дэнэ сыт къыщытIухуэн жаIэу, хьэкIэкхъуэкIэ мэжэщIалIэхэм я щхьэр зэрахьэрт. Бажэжь цIыкIуми махуэ псом къиущыхьщ-къиущыхьри, зыри къыпэщIэмыхуэу къэджэдэжащ, и гъуэм ипщхьэжри, и ныбэ нэщI и Iэ телъу жеижащ. УкIуэдыж а жэщым абы и нэгу щIэмыкIар: зэм дзыгъуэ, зэм тхьэкIумэкIыхь къиубыдыу, зэми езыр дыгъужьым кърихуэкIыу пщIыхьэпIэ илъагъурэ къыхэскIыкIыу нэху къытещхьащ.
Жэщым уэсышхуэ къесат. Бажэжь цIыкIур и гъуэм къипщщ, зиутхыпщIри и хъуреягъыр къиплъыхьащ. Мэзыр шынагъуэу щымт. «Дунейм сыт си Iэмал? Сыт хэкIыпIэ сщIыну? ДэнэкIэ згъэзэну?..» - тэлайкIэ гупсыса нэужь: «ЗэрыхъуIамэ хъунщ, Шымэкъуэжьыр зэ къыщIэспщытыкIынщ»,- жиIэри ежьащ. Куэд имыкIуауэ, хьэщхьэтеуэм зи щхьэкIэр къришэха зэрыджей гуэрэнышхуэм и лъабжьэм пырхъыжу щIэлъ щомыщыжьыр къелъагъу. «Алыхь-алыхь! Емынэр си унэм къихьэт! Си куейм мыпхуэдэ щыIэгъакъым!..» - жеIэри, и лъэ къызэрихькIэ къуэм къыдож. Шымэкъуэжьым илъэдауэ, зэзэмызи лъэ-пкIэуэ уэс куум здыпхыкIым, уафэм къехуэхами ярейуэ, зы дыгъужьыжь и пащхьэм къохутэ.«Уа-ай!» - мэкIийри, бажэм тхыцIэкIэ зытредзэ.
- Ахьа! УкъыспэщIэхуа, бажэжь цIыкIу! НобэкIэ сытхэр уи IуэхущIафэ? - и дзэлыфэр къыхуетI дыгъужьым.
- Сыт мыгъуэр си IуэхущIафэн, зиусхьэн дыгъужьыжь?! Сыкъэплъагъуркъэ? ЩIымахуэ ябгэм фэмрэ къупщхьэмрэ сыхуигъэкIуащ, - мэкIэзыз бажэр.
- Алейуэ зумыгъэтхьэмыщкIафэ. Фэмрэ къупщхьэмрэ я зэхуаку дэлъыр сэ зэ шхэгъуэу срикъунущ. ТIуми мэжэщIалIэу къэдджэдыхь нэхърэ, зыр и ныбэ из хъуху ирешхэ.
- АIей, уи щхьэ теплъхьэу уэ зиусхьэным, цыIэрылъхьэ хуэдэ, сэ фэджыкхъэр дауэ сыпшхын?
- Куэд къыумыбж! ДахэкIэ зызбгъэшхмэ, нэхъ уи фейдэщ! Армырамэ, хьэм ифыщIам хуэдэу узэхэсфыщIэнщ! - йохъу-йолъ щхъуэжьыр.
- Ей-ей! УемыпIэщIэкIыт, зиусхьэн! Мы Iуэхур тIуми ди фейдэ хэлъу дыгъэщI. Сэ сумышхыу, уэ пшхын бэгъуэжауэ гъунэгъуу щыIэщ.
- АтIэ а бэгъуэжам уэ щхьэ зыхэбгъэкIыжрэ?
- Сыт, на, жыпIэр? Сэ хъарыпым апхуэдэ лIыгъэ сиIэ? А уи къарур схэлъатэми! Тхьэ, и псэр хэсхынтэм. Мо Зэрыджэкъуэ деж щомыщыфэ хъужауэ мэжейри бжэн абрагъуэ щылъщ, тхьэ. Мы си лъэужьым утету укIуэмэ, ухуэзэнущ.
- Узэрихьэлыжьу пцIы бупс хъунщ!
- Си адэм и адэм и адэжым и псэ, пэжкIэ.
- Пэжу щытмэ, накIуэ, си япэ ниуви.
- Сэ мыгъуэ сымэжэщIалIэщ, сешауэ си псэр поху. Мо бжей жыгыжьым узэрынэсу зэрыджейр къэплъагъунущ.
- НакIуэ, жысIакъэ?! Ар мыпэжу къыщIэкIмэ!..
- Умыгубжь, зиусхьэн. НакIуэ. Къупщхьэ нэхъ мыхъуми, сэри зыгуэр къыслъысынщ…
Зэрыджей гуэрэным гъунэгъу щыхуэхъум, бажэр къопсалъэ:
- Плъэт, зиусхьэн, мес…
- Щ-щ-щ. Умыпсалъэ. Бгъащтэмэ… - дыгъужьыр зэрыджейм йопщылIэри щомыщыжьым толъэ. Щомыщыр къыщолъэт, дыгъужьыр тхыцIафэкIэ къеIэтри хьэфэ топу хыфIехуэ. Щхъуэжь къыщолъэтыжри, бгыпэм къытес бажэми хуемыплъэкIыу, макIуэ-мэлъей.
- Ей, щхъуэжь! Дауэ къыпщыхъуа бжэнылыр? - кIэлъогуоу бажэр.
- Бжэныл мыгъуэр ушх уэ гъуамэм. УмыпIащIэ, зэгуэр укъыспэщIэхуэмэ… - гъумэтIымэу мажэ дыгъужьыр.
Бажэм хуэдэлъа щхьэкIэ, дыгъужьыр псэуху а щIыпIэмкIэ къеплъэкIыжакъым.
Бозий Лудин.
Тхыгъэ кIэщIхэр
Щытхъуащ
- СщIа сурэтхэр плъэгъуа?
- Слъэгъуащ.
-АтIэ дауэ къыпщыхъуа?
- Шырыкъу Хъызыр ейхэм нэхърэ нэхъыфIщ.
- Iагъу, ар дауэ? Шырыкъум сурэт ищIыркъым.
- Сэри аращ щIыжысIэр.
Чэзу зимыIэ щыIэкъым
ПщIантIэр ихъумэу епхауэ зи гъащIэр зыхьа, жьы хъууэ зи пщэм пщэхъур ирахыжу яутIыпщыжа хьэр иджы зыкIи хуеижтэкъым апхуэдизрэ зыщIэхъуэпса хуитыныгъэм. ЩIэст ар иджыри къэс зыщIэса, зэса хьэ унэм. Ауэ куэд дэмыкIыу абы къыщIахуащ. Пщэхъу илъу пщIантIэм дэтт а унэм дяпэкIэ щIэсыну хьэ щIалэ лъэщыр.
Езыри ираупщIыкIынущ
ЖыгитI зэбгъэдэтым языр къагъэуати, адрейр гуфIэрт, «иджы си лъабжьэм уэшхыпс нэхъыбэ щIыхьэнщ!» - жиIэу. Ар егупсысыртэкъым езыри зэгуэр зэрыраупщIыкIынум.
Шынагъуэр
Мэл хъушэр щIакъуэншэ хъуркъым, жаIэ. Ар щынагъуэкъым. Шынагъуэр а щIакъуэр хъушэм и пашэ хъумэщ.
Псым и жапIэ къегъуэтыж
Гъатхэм къиуа къуршыпсым и Iуфэр пхритхъщ, и псыхъуэр къигъанэри, жапIэщIэ ищIащи, къыпхуэщIэжынкъым игъащIэ лъандэрэ абыкIэ ежэхыу щытауэ фIэкI. Зеиншэу къэнащ телъа лъэмыжхэр. АбыхэмкIэ зыри имыкIыжурэ, удзыжь къатекIэжащ.
«Махъшэ»
Хамэбзэхэм къикIыу къэтщта псалъэхэр «егъэкIыщтэн», «егъэхьэжын» хуейщ, ди бзэм и сэфэтым изэгъэху, дыдей хъуху. Апхуэдэу дымыщIмэ, хамэ псалъэхэр къыхэпIиикIыу хэтынущ, мэл хъушэм хэт махъшэу. Мы зэманым сыт хуэдиз «махъшэ» хэт ди бзэм!
Ныбжьым елъытакъым
Балигъ ухъуным къикIыркъым Iущ ухъуауэ. Сыт хуэдиз балигъ дунейм тет Iущыгъэ лъэпкъ ябгъэдэмылъу! Абы щыгъуэми я ныбжькIэ балигъ мыхъуауэ Iущыгъэшхуэ къэзыгъэлъагъуэхэр мащIэкъым.
Къагъырмэс Борис.
Сабийхэм папщIэ
Хьэщыкъуей Олег
Адыгэбзэ
Мамэ хьэрфхэр сегъэцIыху,
Хьэрфхэр гукIэ зызогъащIэ.
Бзэм и IэфIыр уцIыкIуху,
Папэ жеIэ, зыхэгъапщIэ.
Уи бзэр пщIэну ар мыхьэлъэ,
Лъэпкъым бзэр и лъабжьэщ…
АдыгэбзэкIэ сопсалъэ,
Адыгэбзэр - си бзэщ.
Лэгъупыкъу
Зэмыфэгъуу шар Iэджэжь
Дадэ нобэ къытхуихьащ.
Кхъуэщыныфэ, щIыху, плъыжь, гъуэжь…
Мэдэ хужьыр къыхихащ.
Дыгъэм хуэдэу хъуреишхуэу,
Руслан гъуэжьыр игъэпщащ.
Ди джабэжьым ещхьыркъабзэу,
Шар удзыфэр сэ къэсщтащ.
Данэ цIыкIуи къекIуэкIати,
Нанэ щIыхур иритащ.
Шархэр дгъэпщри дутIыпщати,
Лэгъупыкъуу къыщIэкIащ.
Бжьыхьэ
Къищтауэ бжьыхьэм къэрэндащ,
ЩIылъэр елэ зэмыфэгъуу.
Пшэ Iувым дыгъэр хэкIуэдащ,
ХэплъэгъукI къудейщ ерагъыу.
ЩIыIэ хъуащ дунейри къапщIэу,
Апхуэдэу дыгъэр мыгуащIэж.
Махуэм кIэрыхуащ тIэкIу мащIэу,
ЗыщIыпIи пшэжьхэр мыпIэщIэж.
Итыжкъым цIыкIухэр къалэ хадэм,
ЗэрыгъэкIийуэ къамыжыхьыж.
Уэшхыпсым жэкIэ хэмылъадэ,
Хъыринэ нэщIхэм макъи ямыщIыж...
Ауэ сощIэ, бжьыхьэм щэхуу,
Къэрэндащ гъуэжьыр къигъэнащ.
ИужькIэ дыгъэр гупсэхуу
Илэну гъэмахуэм иритащ.
ДжэдыкIэнэкъиж
Абгъуэрынэу зы джэдыкIэ,
Нанэ абгъуэм къринат.
Джэдуужьым илъэгъуати,
Идыгъуну игугъат.
АрщхьэкIэ
Нау бзаджэжьым,
КъемыхъулIэ и мурад.
ПсынщIэу щIопкIэри джэдэщым,
ДжэдыкIэр къещтэ ди Мурат.
Мамэ хуехь джэдыкIэр жэкIэ,
ДжэдыкIэнэкъиж ирегъэщI.
Джэдум игъэджэгуу и кIэр,
И Iыхьэм хуэмурэ хегъэщI
Лацэ
КIэпхъ кIэ бацэ,
КIэпхъ кIэ кIыхь.
КъокIуэ Лацэ,
КъомыпкIыхь.
Дэ къэщыпи
Уи гъуэм хьыж.
Армырамэ,
УхокIыж.
Дэ ди Лацэ,
Дэ и фIэфIщ.
Мэ, кIэ бацэ,
Дэ ди хуэфIщ!
