Хатшепсут ди эрэм и пэкIэ 1504 - 1482 гъэхэм Мысырым щыпсэуа, пащтыхьыгъуэр илъэс куэдкIэ зезыхьа бзылъхугъэщ. Къыхэгъэщыпхъэщи, Хатшепсут и пащтыхьыгъуэм Мысырым хуабжьу зригъэужьащ, ухуэныгъэ телъыджэхэр иригъэщIащ, зауэшхуэ зыбжанэм щытекIуащ. Дунейпсо тхыдэм къыхэщыж фирхьэун лъэщхэу Тутмос III, Эхнатон, Тутанхамон, Рамзес II, пащтыхь гуащэ Клеопатрэ сымэ хуэдэу, политик лъэрызехьэу щытауэ жаIэ.
Языныкъуэ тхыгъэхэм къазэрыхэщыжымкIэ, Тутмос I фирхьэунымрэ Яхмес пащтыхь гуащэмрэ япхъущ. Ауэ, хеттологхэм зэрыжаIэмкIэ, Хатшепсут лъэпкъкIэ адыгэхэр къызытехъукIыжа хьэтхэм ящыщт, и цIэ дыдэри Уд Хъыджэбзщ (Удым акъыл жан, Iущ, куэдым хэзыщIыкI къикIыу). Мыбдеж къыхэгъэщыпхъэщ пасэрей мысырыбзэкIэ Хатшепсут жиIэмэ, «псоми ефIэкI бзылъхугъэ» къызэрикIри.
Хатшепсут зы шыпхъурэ (Нефрубити) дэлъхуищрэ (Уаджмос, Тутмос II, Аменмос) иIащ. Уаджмосрэ Аменмосрэ сабий цIынэу дунейм ехыжат. А зэманым пащтыхьыгъуэм тетхэм я лъыр къабзэу къэнэжын папщIэ, зэдэлъхузэшыпхъухэр, зэадэзэпхъухэр зэрышэжу хабзэти, Тутмос I фирхьэуныр дунейм ехыжа нэужь, Хатшепсут дэкIуэжащ пащтыхьыгъуэр къызылъыса и дэлъху Тутмос ЕтIуанэм. Тутмос II цIыху гущIэгъуншэт, ауэ гуащIэмащIэти, ищIэри мыхъуу илъэсиплIкIэ (языныкъуэ тхыдэтххэм зэрыжаIэмкIэ, илъэс пщыкIуплIкIэ) и къулыкъум тетауэ аращ. Хатшепсут ерыщт, бзаджэт, акъылыфIэти, псынщIэу бжьыпэр иубыдащ и щхьэгъусэр дунейм ехыжа нэужь. Хабзэм утетмэ, пащтыхьыгъуэр къызылъысыр Тутмос II и щIасэ Исидэ къыхуилъхуа Тутмос III щIалэщIэрат. Ауэ, пащтыхьылъ къабзэ зыщIэт бзылъхугъэ Iущым ар иригъэкIуэтэкIащ.
Хатшепсут фирхьэун хъуа нэужь къэралыгъуэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр къыщыхилъхьащ. Псом япэ дзэзешэ лъэрызехьэхэмрэ политик Iущхэмрэ и чэнджэщэгъу ищIащ.
Хатшепсут пыIэ лъагэ щхьэрыгъыу, жьакIэ IэрыщI тету, и IэпкълъэпкъымкIэ зэрыбзылъхугъэр къапщIэу, ауэ цIыхухъу фащэ щыгъыу къагъэлъагъуэу зэрыщытар мывэ сурэтхэм къыхощыж. Ар цIыхубз дахэт икIи гуакIуэт, ауэ хьэлкIэ зэрыцIыху ткIийм, лъэрызехьэм къыхэкIыу цIыхухъуцIэхэр къызэрыфIащымрэ псэущхьэ Iэлхэм зэрырагъапщэмрэ фIэфIтэкъым. Арами, фирхьэун цIэ лъапIэр зезыхьэну хуитыр цIыхухъурати, «япэ фирхьэун цIыхубз» цIэр зыфIищыжауэ Хатшепсут зэIущIэхэм, дауэдапщэхэм, зэхуэсхэм цIыхухъу фащэ щыгъыу яхыхьэрт.
Мысырым и тхыдэм Хатшепсут къызэрыхэщыжыр ухуакIуэущ. Сыту жыпIэмэ, Хатшепсут и тетыгъуэм ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэхэмрэ ухуэныгъэхэмрэ хуэдэ зы фирхьэуни хузэфIэкIакъым. Иухуэм и закъуэ мыхъуу, зауэ гъунэншэхэм зэхакъута фэеплъхэри къызэригъэпэщыжырт. Хатшепсут и цIэр зытедза ухуэныгъэ зэхуэмыдэхэр Мемфис, Абидос, Армантэ, Ком-Омбэ, Эль-Кабэ, Гермополе, Кусэ, Хебену къалэхэм къыщагъуэтыжащ.
Фирхьэун цIыхубзым и тетыгъуэм Мысырым и экономикэми хуабжьу зиужьащ. Илъэс 22-кIэ къэралыгъуэшхуэм и Iуэхухэр зэригъэкIуащ абы. Пасэрей тхыдэтххэм зэратхыжамкIэ, Хатшепсут мамырыгъэм и телъхьэти, зэи зауэ хыхьэтэкъым. Дауи, дзэзешэхэр абыкIэ арэзытэкъым. Ауэ, иужьрей къэхутэныгъэхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, езы Хатшепсут дзэзешэу, гъуазэу, пашэу яхэту зауэшхуэ бжыгъэншэхэр иригъэкIуэкIащ, дэнэкIи текIуэныгъэ къыщихьу.
Хатшепсут и кIуэдыжыкIэ хъуам и пэжыпIэр куэдрэ зыми ищIакъым. Языныкъуэ тхыдэтххэм зэрыжаIэмкIэ, Хатшепсут яукIауэ аращ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, абы и ныбжьыр хэкIуэтатэкъым, и ажалкIэ дунейм ехыжащ хужыпIэну. Ягъэкъуаншэр Тутмос III. И анэнэпIэсым тепщэгъуэр къызэрытрихам иригубжьу, иригъэукIауэ, къыщIэна фэеплъ ухуэныгъэхэри зэтрикъутэжауэ хуагъэфащэрт. Ауэ 2007 гъэм Хатшепсут и хьэдэр анализ щащIам къигъэлъэгъуащ фирхьэун цIыхубзыр абы къефыкIа уз зэмылIэужьыгъуэхэм яхьыжауэ. Абы и къупщхьэхэми тхьэмщIыгъуми лышхыр ялъэIэсат, фошыгъу узри пкърытат, и къупщхьэхэм кальций хурикъуртэкъым, и зэрытыпIэхэр бэгат, и дзэхэр щIагъуэтэкъым, езыри цIыхубзышхуэти, и лъэм къыхуемыхьэкIыжу иужьрей зэманхэм пIэрыхэнэу щытауэ къахутащ. ЩIэныгъэлIхэм 2011 гъэм ирагъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм къагъэлъэгъуащ и къупщхьэ узыр зыщхьэщихын и гугъэу Хатшепсут зыщихуа хущхъуэхэм ящыщ гуэрым бензопирен жыхуаIэ щхъухьыр хэлъауэ, абы цIыху зэриукIыр зымыщIа бзылъхугъэм и зэран и щхьэм екIыжауэ жаIэ.
Хатшепсут и кхъэлэгъунэр здэщыIэр ямыщIэу зэман куэдкIэ къекIуэкIащ. ЩIыпIитIым хуагъэфащэрти, тIуми фирхьэуным и хьэдэр щIэмылъу къыщIэкIащ. Ауэрэ, 2006 гъэм, египтолог Хауасс Захи жиIащ Хатшепсут и хьэдэр Мысыр музейм илъэс куэд щIауэ зэрыщIэлъыр. КъызэрыщIэкIымкIэ, 1906 гъэм къагъуэта KV60 кхъэлэгъунэ цIыкIум щIэлъа хьэдэр зейр Хатшепсутт, армыхъумэ алъандэрэ зытращIыхьа Сат-Ра цIыхубзыратэкъым. 2007 гъэм ирагъэкIуэкIа ДНК анализыр щыхьэт техъуащ фирхьэун цIыхубзым и хьэдэр къызэрагъуэтам. Хатшепсут къыщIэна пхъуантэ цIыкIум дэлъа дзэмкIэ къащIащ ар.