Иджыпсту щыпсэу Бахъсэн къалэм къищынэмыщIауэ, Къэбэрдей-Балъкъэрми, Урысей Федерацэми, Совет Союзу щыта къэралыгъуэм къытепщIыкIыжахэми нобэми фIыуэ къыщацIыху алыдж-урым, бэнэкIэ хуит, лъэпкъ бэнэкIэхэмкIэ спортым и мастер, СССР-мрэ УФ-мрэ щIыхь зиIэ я тренер, «Знак Почёта» орденыр зезыхьэ ЗекIуэрей Николай.
Дыгулыбгъуей къуажэм щыпсэу ЗекIуэрей Дин и унагъуэм 1938 гъэм щIышылэм (январым) и 26-м етIуанэ щIалэр къралъхуащ. Ар хуабжьу пIащэт икIи килограмми 5-рэ грамм 900-рэ хъууэ дунейм къытехьащ. А Iуэху хьэлъэр тэмэму зэфIэзыгъэкIа урыс акушер цIыхубзыр сабийм и анэм елъэIуащ цIэр фIригъэщыну. Абы и жагъуэ пщIы хъунутэкъым. Арати, унагъуэми лъэпкъми яфIэмыфIыщэми, дунейм къытехьа цIыкIум «Николай» урысыцIэр фIащащ.
Бланэ теплъэ иIэу къалъхуа щIалэ цIыкIур, адрейхэми хуэдэу, гугъу ехьу къэхъуащ. Николай и сабиигъуэр зауэ, зауэ нэужь лъэхъэнэ хьэлъэм хиубыдащ. Хэку зауэшхуэр къызэрыхъейрэ куэд дэмыкIыу къызэрагъэпэща 115-нэ шу дивизэм хэту и адэр бийм пэщIэтащ, фашизмэм и лъапсэм псы изыгъэжыхьыжахэм иужькIэ яхэтащ.
Губгъуэ лэжьыгъэхэр зэпыу имыIэу езыхьэкI я анэхэм я гъусэу гъащIэм ипсыхьа, пасэу балигъ ищIахэм ящыщщ ЗекIуэрей Николай. Нэхъ къэжэпхъа иужькIэ унагъуэм зэрылъэкIкIэ защIигъэкъуащ. Махуэкъэс лэжьыгъэм къыщыдэхуэкIэ сабий джэгум яхыхьэрт: зэдэжэхэрт, къызэрехуэкIхэрт, зэрыфыщIхэрт. ЩIалэ цIыкIухэм хуабжьу яфIэфIт я къарур здынэсыр зэхагъэкIын. Уеблэмэ, балигъхэм ахэр щIэх-щIэхыурэ зрагъэбэнырт, текIуахэр ягъэгушхуэрэ хагъэщIахэр яущииуэ. Апхуэдэхэм и деж нэхъыбэрэ утыку кърашэхэм ящыщт Iэпкълъэпкъ зэIэщIэлъ, хэщIыхьа зиIэ ЗекIуэрейхэ я щIалэр. Ар нэхъ ягъэпажэхэм яхэхуэ зэпытт.
Курыт еджапIэр хъарзынэу къиуха иужькIэ Николай и насыпыр къилъыхъуэну Къэбэрдейм икIащ. Псоми къыщищIидзар Украинэм и Донбасс щIыналъэращ. Донецк къалэм щыIэ ФIамыщI промышленностым и бгы-техникэ училищэм и студент ЗекIуэрей Николай 1957 гъэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ зигъэсэн щIидзащ. Сыхьэт бжыгъэкIэ щIы щIагъым фIамыщI къыщыщIихыу щылэжьауэ, еша-елIауэ ар студент общежитым кIуэжырт, псы зыдигъэжэхырти, пIащIэу тренировкэхэм кIуэрт.
Iэпкълъэпкъ екIурэ къару лъэщкIэ Тхьэр зыхуэупса адыгэ щIалэм и зэфIэкIыр зэрылъагэр псынщIэ дыдэу наIуэ хъуащ. Спортым и мастерым и мардэхэр зэригъэзэщIам тегушхуэныгъэ ин къыхилъхьарэ еджапIэ зэрагъакIуэмкIэ тхылъ щхьэпэ иIыгъыу мыгувэу ар щIэтIысхьащ Ленинград (иджы Санкт-Петербург) дэт физкультурэ техникумым.
Еджэныгъэм и гуащIэгъуэ дыдэу абы ирашри, дзэм ираджащ. Къэралым и Ищхъэрэ щIыпIэ щIыIэм къулыкъу щищIащ. ЩIэныгъэ зэрыбгъэдэлъыр икIи бэнэнымкIэ иIэ ехъулIэныгъэхэр къалъытэри, спорт ротэм и тренер нэхъыжьу ягъэуващ. А щIыпIэми и зэфIэкIхэр зэрылъагэр къыщигъэлъэгъуащ.
- 1962 гъэм Азербайджаным и къалащхьэ Баку щекIуэкIырт къэралым и ПВО-м и Спартакиадэ. Ди спорт ротэм и командэ къыхэхам абы ещанэ увыпIэр щиубыдащ, - игу къегъэкIыж Николай. – Килограмм 70-м нэс зи хьэлъагъ бэнакIуэхэм я зэпеуэм и финалым сэ япэ дыдэу сынэсащ икIи дыжьын медалыр къыщысхьащ. Абы щыгъуэм пелуан дыдэу зыкъэслъытэжащ, апхуэдэу тыншу си хьэрхуэрэгъухэр хэзгъэщIати.
ИужькIи ехъулIэныгъэфIхэр яIащ езы Николаи и гъэсэнхэми.
Дзэм къулыкъу щищIэну пIалъэр къиухри, Ленинград дэт физкультурэ техникумым игъэзэжащ. Абы «ищхъэрэ къалащхьэм» и чемпион щыхъуащ. Къыхуэнэжа курсхэр хъарзынэу кърихьэлIэжри, IэщIагъэлI щIалэщIэр 1966 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуэжащ. ЗанщIэуи тренер IэнатIэм пэрыуващ.
- Сэ сыкъызыхуалъхуар тренер лэжьыгъэращ икIи игъащIэкIэ абы сыпэрытыну мурад сщIащ, - жеIэ и ныбжьыр илъэс 82-м щIигъуами, хуабжьу жыджэр ЗекIуэрей Николай. – Егъэлеяуэ гугъу зумыгъэхьауэ, лэжьыгъэшхуэрэ къару мыухыжрэ хыумылъхьауэ зэи ехъулIэныгъэ щыIэнукъым. Ар си гъэсэнхэм занщIэу зэрапхызгъэкIыным сыхущIэкъу зэпытщ. БэнакIуэр тенджыз къэукъубийм, жьышхуэ къыкъуэуам зи закъуэу пэщIэт цIыхум хуэдэщ. Утыкум къихьа иужькIэ и акъылымрэ зэфIэкIымрэ къищынэмыщIауэ, зыри щIэгъэкъуэн къыхуэхъужыфынукъым.
1979 гъэм ЗекIуэрейм и щIэныгъэм нэхъри хигъэхъуащ. Абы къиухащ Физическэ щэнхабзэмкIэ Волгоград дэт къэрал институтыр. А зэманым ирихьэлIэу «Трудовые резервы» спорт обществэм и чемпион мызэ-мытIэу хъуат. Ар илъэс куэдкIэ щылэжьащ Бахъсэн къалэм дэт сабий-ныбжьыщIэ спорт школым, бэнэкIэ хуитымкIэ тренер нэхъыщхьэ-егъэджакIуэу. ИужькIэ и унафэщI хъуащ а къалэм Олимп резервхэр щагъэхьэзыр сабий-ныбжьыщIэ спорт школ хэхам.
Спортыр – псом япэрауэ, жыIэдэIуагъэщ. Тренерым и псалъэмрэ жыIэмрэ тет, гъэсэныгъэхэм зыщымысхьыж цIыхуращ лъагапIэ инхэм нэсыфынур. Тренерым и Iэзагъыр къызэралъытэр спортсменыр зэриунэтIыфырщ, зэхьэзэхуэхэм хуэфащэу зэрыхуигъэхьэзырыфырщ, а махуэ хэхам, дакъикъэхэм я зэфIэкI псори къызэкъуахыфын хуэдэу.
Илъэс хыщIым щIигъукIэ тренер IэнатIэ мытыншым пэрыта ЗекIуэрей Николай и гъэсэн цIэрыIуэхэр щэ бжыгъэм къыщызэтеувыIэркъым. Дунейм, Европэм, Олимп джэгухэм, СССР-м, УФ-м, КъБР-м щекIуэкIа зэхьэзэхуэхэм япэ-ещанэ увыпIэхэр къыщахьыурэ къыщыхэжаныкIащ ар зыдэлэжьа щIалэ 483-рэ! Абыхэм яхэтщ Олимп чемпионхэри дуней псом, Европэм, къэралым щытекIуахэри. ЗекIуэрей Николай игъэсащ СССР-м и чемпиону 8, Урысей Федерацэм и чемпионрэ саугъэт замылIэужьыгъуэхэр зыIэрызыгъэхьауэ 30-м щIигъу. А бжыгъэ гъущэхэм я щIыбагъ къыдэтщ махуэкъэс псэемыблэж лэжьыгъэ хьэлъэхэр.
Тренер IэнатIэм зэрыпэрытрэ ЗекIуэрейм игъэхьэзыращ Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ спортым я мастеру 42-рэ. Яхэтщ абыхэм спортым щIыхь зиIэ и мастерхэр, дунейпсо класс зиIэ мастерхэр. Николай зэрыгушхуэхэм хебжэ Америкэм и Штат Зэгуэтхэм хыхьэ Чикагэ къалэм 1983 гъэм адыгэхэм ящыщу япэ дыдэу бэнэкIэ хуитымкIэ дуней псом щынэхъ лъэщ хъуа къэбэрдей щIалэ Аюб Руслан. Совет Союзым и чемпионатым къыщыхэжаныкIахэщ Къущхьэ Сэрэждин, КхъуэIуфэ Мусэ, Сэбаншы Владимир, Джэрыджэ Альберт, Хэжь Заур, Маликов Руслан, Къанщауэ Герман сымэ, нэгъуэщI куэди.
И гъэсэнхэр и гъусэу ар щыIащ Совет Союзым и къалэ куэдым, США-м, Канадэм, Италием, Тыркум, Польшэм, Чехословакием, Венгрием, Югославием, Болгарием, Румынием, Финляндием, нэгъуэщIхэми. Илъэгъуащ щызу дунейри къэралри, ауэ щалъхуа икIи и гъащIэм и фIыпIэр щигъэкIуа Къэбэрдей-Балъкъэрыр зыхуигъэдэн къахэкIакъым.
Николай зэрыгушхуэу игъэлъагъуэхэм ящыщщ и унэм къыщызэригъэпэща музейр. Абы щызэхуэхьэсащ и гъащIэр тыхь зыхуищIа спорт бэнэкIэм къыщигъэсэбэпа хьэпшыпхэр, къыщихьа дамыгъэ лъапIэхэр, сурэт гъэщIэгъуэнхэр, нэгъуэщI куэди.
Илъэс хыщIым щIигъукIэ бэнакIуэ, тренер IэнатIэ мытыншым пэрытауэ ЗекIуэрей Николай иджыблагъэ пенсэм тIысыжащ. АрщхьэкIэ, и ныбжьым емылъытауэ, жыджэрагъ инрэ акъыл жанрэ зыбгъэдэлъ тхьэмадэр Iуэхуншэу щысыфкъым. Бахъсэн къалэм и ветеранхэм ядэщIыгъуу абы адыгэ уэрэдыжьхэр зэхуэс зэмылIэужьыгъуэхэм щегъэзащIэ, ди япэ итахэм я лIыгъэмрэ хахуагъэмрэ щIэблэр щIипIыкIыу, къедаIуэхэм дэрэжэгъуэ яриту. Зэман кIыхькIэ ди япэ Тхьэм иригъэт!
