Лъэпкъри къэралри зэрыгушхуэщ цIыху ахъырзэман, щIэныгъэлI, еджагъэшхуэ, зи цIэр фIыкIэ Хэку утыкум щызыгъэIуа, экономикэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, ЩIДАА-м и академик, УФ-м и Правительствэм и нэIэ щIэту лажьэ Москва Финансовэ университетым и ректор Есчындар Мухьэдин. Зи щIэныгъэр IэщIагъэ къыхихам хуэзыунэтIу, зи гуащIэкIэ къэралым хуэлажьэхэм ящыщщ ар. Езыр лъэпкъкIэ Къэрэшей-Шэрджэсым щыщ Беслъэней къуажэм и зы къуэпсщ, Есчындар Абдурэхьмэн и къуэщ, 1951 гъэм къэхъуащ.
Мухьэдин игу къызэригъэкIыжымкIэ, зэрыцIыкIу лъандэрэ лэжьыгъэм етауэ къекIуэкIащ. Илъэси 8-10 щыхъуам Iэхъуэ-мэлыхъуэу чэзууэ губгъуэм итащ. Ебланэ классыр къиуха къудейт, комбайнерым и дэIэпыкъуэгъуу губгъуэм щихьам.
- Си гъащIэм и гукъэкIыж нэхъ IэфIхэм ящыщщ къуажэ губгъуэр. Пщэдджыжьым жьыуэ укъэтэджу, гуэдзымрэ сабэмрэ къыпкIэрыпщIэжауэ улэжьэным нэхъ гурыфIыгъуэ тлъагъуртэкъым абы щыгъуэм, - жеIэ Мухьэдин.
И псалъэхэми фэрыщIыгъэ зэрыхэмылъыр наIуэ пщещI мы зы щапхъэми: Москва дэт финанс институтым щIэтIысхьэри, зы илъэскIи емыджауэ, экзаменхэм я пIалъэр къэмысами, мэлъаIуэ - ахэр нэхъ пасэу етри, къуажэм мэкIуэж, комбайным тесу лэжьэным хуэпабгъэу.
ИужькIэ щIалэм щIэныгъэм зритри, къэралым и еджапIэшхуэ нэхъ цIэрыIуэхэм, аспирантурэхэм Iэзагъэ нэс щызригъэгъуэтащ. А псом лъабжьэ хуищIар еджэныгъэм, тхылъхэм яхуиIэ лъагъуныгъэращ. «Сэ тхылъхэращ лъабжьэ схуэхъуар. Си насыпышхуэу къызолъытэ, тхылъым хузиIэ лъагъуныгъэр си бынхэми зэрахуэкIуар», - жеIэ Мухьэдин.
И тхылъхэм я нэхъыбэр, зэрыгурыIэгъуэщи, щIэныгъэм ехьэлIащ. Арами, иджыри къыздэсым и гуапэщ художественнэ, философием ехьэлIа тхыгъэхэри.
1976 гъэм Мухьэдин къиухащ Москва дэт финанс институтым и кредит-экономикэ къудамэр, «экономист» IэщIагъэр иIэу. КъыкIэлъыкIуэ илъэсхэм мы институт дыдэм и аспирантурэм и щIэныгъэм щыпещэ. 1981 гъэм къыщыщIэдзауэ, IэнатIэ зыбжанэ зэрихъуэкIащ: институтым и кафедрэм и ассистенту, финанс-экономикэ къудамэм и деканым и къуэдзэу, егъэджакIуэ нэхъыжьу, кадрхэмкIэ къудамэм и унафэщIу, «Факультет международных экономических отношений» къудамэм и декану.
АдэкIэ, СССР-м икIауэ Аден къалэм (Йемен) дэт университетым щылажьэ егъэджакIуэ гупым я унафэщIщ, егъэджэныгъэ лэжьыгъэмкIэ проректор пажэщ, дунейпсо экономикэмрэ валютэ-кредит зэхущытыкIэхэмкIэ кафедрэм и профессорщ. 2002 - 2006 гъэхэм Урысей Федерацэм и Правительствэм и нэIэ щIэту лажьэ Финанс академием и проректор пажэщ. 2006 гъэм къыщыщIэдзауэ ардыдэм и ректорщ. 2010 гъэм ар ягъэуващ УФ-м и Правительствэм и нэIэ щIэту лажьэ Финанс университетым и ректору.
- Сыт хуэдэ еджапIэ нэхъыщхьэми хуэдэу, ди университетым и къалэн пажэу къилъытэр IэщIагъэрылажьэ нэс гъэхьэзырынырщ. Я IэщIагъэм хуедгъаджэм и мызакъуэу, студентхэр гъащIэми хуэхьэзыру дгъэсэну яужь дитщ. «Зэкъуэту фIым телэжьэн» - аращ ди университетым иригъэкIуэкI лэжьыгъэм лъабжьэ нэхъыщхьэ хуэхъур. СызэрегупсысымкIэ, ар къыдэхъулIэу къэплъытэ хъунущ. Уеблэмэ япэ курсым къыщIэтIысхьа ныбжьыщIэхэм щIэх-щIэхыурэ яжызоIэ: «Фызыдеджэхэм фахэплъэ: абыхэм яхэвгъуэтэнущ дяпэкIэ ныбжьэгъу пэж къыфхуэхъунухэри, гъащIэ гъусэ фщIынухэри. Ди университетым и къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ IэщIагъэкIи, щIэныгъэкIи, цIыхугъэкIи зэдэгъуэгурыкIуэну цIыхухэр зэрыдгъэгъуэтыныр».
Мухьэдин и гъащIэм щапхъэ къыщыхуэхъуауэ къилъытэхэм ящыщщ и япэ декан, профессор Никольский Пётр. Ар зауэм хэтащ, и гъащIэ псом псэху имыIэу мамыр лэжьыгъэм пэрытащ.
«ЛIыхъужьыр и къару емыблэжу зи гуащIэ зыгъэтIылъу, ехъулIэныгъэхэм хуэкIуэфращ», - жеIэ Мухьэдин. Езым и гур нэхъ зыхуэмыкIуэ хьэлхэм ящыщу жеIэ щхьэхынагъэмрэ гъащIэм мурад хэха щыуимыIэнымрэ.
ИгуэщIа лэжьыгъэ Iыхьэм къыпэкIуэу, Мухьэдин къыхуагъэфэщащ фIыщIэ нагъыщэ куэд: «Урысей Федерацэм цIыхухэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ етын и IэнатIэм пщIэ зиIэ и лэжьакIуэ», «Урысей Федерацэм щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэхэр, УФ-м и Президентым, Правительствэм я саугъэтхэр, Зэныбжьэгъугъэ орденыр къратащ, Къалмыкъым, Ингушым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Бурятие, Адыгэ республикэхэм щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ я лажьакIуэщ.
2014 гъэм Есчындарым къыхуагъэфэщащ «Хэкум и пащхьэм щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» орденым и еплIанэ нагъыщэр. Абы нэмыщI, IэнатIэ куэдым я фIыщIэ тхылъхэр, медалхэр къратащ, хамэ къэрал куэдми зи цIэр фIыкIэ щагъэлъэпIа щIэныгъэрылажьэ нэсщ.