Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм хыхьэ Жьакуэ къуажэм къыщалъхуащ зи зэфIэкIкIэ къэрал куэдым цIэрыIуэ щыхъуа щIэныгъэлI щэджащэ Бэвыжь Мухьэмэд Данял и къуэр. Ар къызыхэкIар хэгъэгум щIэныгъэм зыщегъэужьыным хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIа, лъэужь мыкIуэдыжын республикэ тхыдэм къыхэзына лъэпкъщ.
Мы къуажэр Къэбэрдейм къиIэпхъукIыу 1892 гъэм иджы зэрыс щIыпIэм щыщетIысэхам, Къубатей (иджы Жьакуэ) къуажэм Бэвыжьхэ ящыщ зэкъуэшищ дэсащ - Хьэжы, Къарэ, Аслъэныкъуэ сымэ. Хьэжырэ Къарэрэ 1885 - 1905 гъэхэм Тыркум Iэпхъуащ. Нобэ Бэвыжь унэцIэр зезыхьэхэр къызытехъукIар Аслъэныкъуэщ. Абы къуищ иIащ: Илас, Исмел, ХьэбатI. Илас къуиблрэ (Абдулыхь, МутIалиб, Исмел, Пщымахуэ, Зейд, Билал, Хьэзиз) зы пщащэрэ (Мэчырхъан) иIащ. Зыхалъхуа зэманым емылъытауэ, Абдулыхь, МутIалиб, Зейд сымэ щIэныгъэфI ябгъэдэлъащ икIи жьакуэдэсхэр егъэджэным я гуащIэ ин халъхьащ.
Бэвыжь Мухьэмэд и адэшхуэщ МутIалиб. Абы и щIалэ Даняли адэм и лэжьэкIэр и щапхъэу, акъылыфIэу къэтэджащ. ЖыIэпхъэщ, Бэвыжьхэ я унагъуэр зэхэзехуэн ящIа лъэпкъхэм зэращыщыр, Хэкури ирагъэбгынауэ зэрыщытар.
Мухьэмэд и адэ Данял и гъащIэр Черкесск дэта «Молот» заводым епхауэ щытащ. Конструктор IэпщIэлъапщIэм къилъэщыфауэ щытащ «Техникэ зыужьыным и жэрдэмщIакIуэ» цIэ лъапIэри, къигупсысахэр иту тхылъ пщIы бжыгъэхэр, щIыхь тхылъхэр, фIыщIапщIэ куэд къыхуагъэфэщащ.
Адэшхуэмрэ адэ-анэмрэ къыхалъхьа акъыл жаныр, щIэныгъэр, цIыхугъэр Данял и щIалэхэу Мухьэмэдрэ Iэминри зыщIашащ. ЩIэныгъэм и Олимпым дэкIуеифа зэкъуэшитIыр Урысейми, дуней псом щыIэ къэрал куэдми фIыуэ къыщацIыху. Мы щIалэхэм яхузэфIэкIам ирогушхуэ абыхэм я лъапсэр къыщежьа Жьакуэ къуажэм дэсхэри, адыгэ лъэпкъри.
Зэгуэрым Мухьэмэд адэшхуэм теухуауэ мыр жиIауэ щытащ:
- Си адэшхуэр Жьакуэ къуажэм егъэджакIуэу щылэжьащ. Си анэри адэри зы классым хэсу иригъэджащ. Сэ сыщеджэм щыгъуэ си дадэр пенсэм кIуагъэххэт. Арами, дунейм тетыхункIэ щыгъупщакъым и IэщIагъэр, абы лъагъуныгъэ хуиIари игу ихуакъым. Дадэр акъылышхуэ зыбгъэдэлът. Си къуэшымрэ сэрэ гъащIэм худиIэ еплъыкIэр къыщежьар ди дадэ Iущым дежщ…
Иджыри еджапIэм щIэсу зэкъуэшитIри дихьэхауэ щытащ физикэ, есэп щIэныгъэхэм. Черкесск къалэми, областми, крайми, уеблэмэ Союзми япэ увыпIэхэр къыщахь зэпыту щытащ. Мухьэмэд физико-есэп щIэныгъэхэм я докторщ, нанотехнологиехэмкIэ, электроннэ техникэмкIэ материалхэм я технологиехэм я кафедрэм и профессорщ, нанотехнологиехэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ къэрал университетым и купсэм и унафэщI IэнатIэм пэрытащ, УФ-м щIэныгъэмрэ техникэмкIэ и Къэрал саугъэтым и лауреатщ. 1997 гъэм Сорос и тыгъэр къыхуагъэфэщащ, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием и академикщ…
Курыт еджапIэр къиухри, 1970 - 1976 гъэхэм Мухьэмэд щеджащ Москва къалэм дэт инженер-физикэ институтым (МИФИ). ЕджапIэ лъэщыр ехъулIэныгъэ иIэу къиуха нэужь, адыгэ щIалэр ядернэ физикэм и купсэхэу Москва, Дубнэ, Протвино, Серпухов къалэхэм щыIэхэм щылэжьащ.
1976 - 1981 гъэхэм ядернэ къэхутэныгъэхэмкIэ институтым, Дубнэ къалэм щыIэм, и аспирантщ. 1982 гъэм ар «Физика атомного ядра и элементарных частиц» IэщIагъэр иIэу къеух. ИригъэкIуэкI ядернэ къэхутэныгъэхэр къалъытэурэ, абы институтым къыбгъэдэкI тыгъэхэр къыхуагъэфащэ, 1984 гъэм Комсомолым и саугъэтым и лауреат мэхъу.
«Кристалл» фIэщыгъэр зиIэ, совет-американ дунейпсо къэхутэныгъэхэм - «поворот заряженных частиц деформированными кристаллами» IэмалыщIэр япэ дыдэ къэзыгъэнэIуахэм яхэтащ щIэныгъэлI Бэвыжьыр. Зэкъым Мухьэмэд США-м, нэгъуэщI хамэ къэралхэм щылэжьэну зэрырагъэблэгъар, ауэ адыгэлI щыпкъэм и зэфIэкIхэр къыщалъхуа хэкум къыщигъэсэбэпмэ нэхъыфIу къилъытащ.
КъыкIэлъыкIуэу, 1981 - 1983 гъэхэм монокристаллхэм деж электронхэмрэ позитронхэмрэ къапыкI нэхур къэхутэнымкIэ ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэхэм хэтащ ар. Мы темэмкIэ иригъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм къагъэлъэгъуахэм Бэвыжьым и кандидат диссертацэр треухуэ, 1985 гъэм физико-есэп щIэныгъэхэм я кандидат мэхъу.
1994 гъэм Мухьэмэд «Физико-есэп щIэныгъэхэм я доктор» цIэ лъапIэри къелъэщ. 1984 - 1994 гъэхэм Мухьэмэд ИФВЭ-м и лэжьакIуэщ. Бэвыжьым и унафэм щIэту «Практическое применение элементов кристаллооптики в физическом эксперименте и ускорительной технике» лъэныкъуэмкIэ зэпкърыхыныгъэ лэжьыгъэшхуэ ирагъэкIуэкIащ. ИкIи, абы щахузэфIэкIар къалъытэри, 1996 гъэм УФ-м и Къэрал саугъэтыр, къыдэлэжьа гупым и гъусэу, Мухьэмэди къыхуагъэфащэ.
1994 гъэм Мухьэмэд и лэжьыгъэм щыпищащ Къэрэшей-Шэрджэс къэрал технологическэ академием. 2006 гъэм къыщыщIэдзауэ Бэвыжьыр КъШКъТА-м и щIэныгъэрылажьэ нэхъыщхьэщ, Москва къалэм щыIэ «Радий» НПП-м и щIэныгъэлI-чэнджэщакIуэщ.
2008 гъэм Кавказ Ищхъэрэ къэрал техническэ университетым Прикладной нанотехнологиемкIэ и щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым и унафэщIу ягъэув, «Нанотехнологии и технологии материалов электронной техники» кафедрэми и профессорщ. Илъэс дэкIри, Мухьэмэд Кавказ Ищхъэрэм нанотехнологиехэмкIэ и къэрал университетым и купсэм и унафэщI IэнатIэр къыхуагъэфэщащ. Бэвыжьым и Iэдакъэ къыщIэкIащ щIэныгъэ лэжьыгъи 100-м щIигъу, и къэхутэныгъэхэм щыхьэт техъуэ патент зыбжанэ.
