ЛъагапIэ инхэм къыхуигъэщIа

Алыдж-урым  бэнэкIэ

Ди лъахэгъу Жаным Аслъэн и бэнэкIэ екIум блэкIа лIэщIыгъуэм и 80 гъэхэм дуней псор иригушхуэрт. Ар Совет Союзым и чем­пионт, Европэм щытекIуат, Дунейпсо кубокыр зыIэ­щIэлът, спортым щIыхь зиIэ и мастерт.

ЖАНЫМ Аслъэн дуней псоми Олимп Джэгухэми зэрыщытекIуэфынур спорт IэщIагъэлIхэмрэ алыдж-урым бэнэкIэм дихьэххэмрэ быдэу я фIэщ хъурт. Ар икIи лъабжьэншэтэкъым - ди ­лъахэгъур Совет Союзым алыдж-урым бэнэкIэмкIэ и командэ къыхэхам щыпашэт икIи килограмм 82-м нэс зи хьэлъагъхэм я деж щытепщэт.
- Си ныбжьыр илъэс пщыкIуз щыхъум къыщы­щIэ­дзауэ спортым сыхэтщ, - жеIэ Аслъэн. - Налшык СпортымкIэ и уардэунэм сыкIуэри, бэнакIуэхэм захезгъэтхащ. Абы щыгъуэм сщIэртэкъым ар лIэужьы­гъуэ зыбжанэ зэрыхъур. Сыбэнэну хуабжьу сыхуейти, япэу къыспэщIэхуа бжэм сытеуIуэри, сыщIыхьащ. Апхуэдэу сыкъыщыхутащ Лобжанидзе Владимир алыдж-урым бэнэкIэм щы­хуигъасэ секцэм - арат си натIэм къритхауэ къыщIэ­кIынур. Хьэлэмэтращи, зэи сыхущIегъуэжакъым а спорт лIэужьыгъуэр зэрымыщIэ­кIэ къызэрыхэсхам.
IэщIагъэлI гъуэзэджэ Лобжанидзе Владимир псын­щIэу гу лъитащ Жаным Аслъэн бэнакIуэ лъэщ къызэрыхэкIынум. Абы игу ирихьырт щIалэщIэм ерыщу зэрызигъасэр, жыпIэр зэ­рызыхилъхьэр, хьэл-щэн зэ­пIэзэрыт зэриIэр. Зы илъэ­сым къриубыдэу Аслъэн бэнакIуэ бэлыхь къыхищIы­кIащ - ар республикэм и ныбжьыщIэ зэпеуэм щытекIуащ. А япэ ехъулIэныгъэм тренерыр зэрыщыгуфIыкIар къэIуэтэжыгъуейщ. КъыгурыIуат Жанымыр лъагапIэ инхэм къызэрыхуигъэщIар.
И ныбжьыр нэсу дзэм ­къулыкъу щищIэну щыдашам Дон Iус Ростов щыIэ спорт ротэм хэхуащ. Абы ­Iэмал щигъуэтащ и Iэзагъым хэпщIыкIыу щыхигъэхъуэну. Аслъэн зи IэмыщIэ ихуа Яковенкэ Николай ­СССР-м щIыхь зиIэ и тренерт, нэхъапэм Совет Сою­зым, Европэм, дунейм щытекIуат икIи алыдж-урым бэнэкIэ лIэужьыгъуэм ­химыщIыкI щыIэтэкъым. IэщIагъэлI гъуэзэджэм зан­щIэу къыгурыIуащ Жаны­мым утелажьэ зэрыхъунур икIи абы тебгъэкIуадэ зэманымрэ къарумрэ пщIэн­шэ зэрымыхъунур.
Яковенкэ адыгэ щIалэр егугъуу игъасэрт икIи куэдыр зыщымыгъуазэ Iэмал гъуэ­зэджэхэр иригъащIэрт. Ахэр зэрызыхилъхьар къипщытэн папщIэ хьэрхуэрэгъу нэхъ лъэщ дыдэхэри къыхухихырт, нэхъыбэм - хьэлъа­гъ­кIэ къебэкI защIэу. Ап­хуэдэ зыгъэсэныгъэхэр хьэ­лъэт, ауэ укъэзыгъэпэжынт.
Къэралпсо утыкум япэу ехъулIэныгъэ ин Жанымым щиIар 1975 гъэращ. СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэм щытекIуэри, дыщэ ­медалыр зыIэригъэхьащ. Аслъэн иужь къинащ Совет Союзым и командэ къыхэхам хагъэхьэну ягъэлъэ­гъуахэу Корбан Геннадий, Чебоксаров Владимир, Халилов Камил, Назаренкэ Анатолий, Курбанов Хьэзрит сымэ, нэгъуэщIхэри.
Псоми къащIащ алыдж-урым бэнэкIэм вагъуэщIэ къызэрыщыунэхуар. Куэ­дым къыхагъэщырт Жаным Аслъэн и зэпIэзэрытагъыр.
Дзэм къулыкъу щищIэну пIалъэр щиухым ирихьэлIэу, Жанымыр СССР-м IэщэкIэ ЗэщIэузэда и Къарухэм я чемпион хъуащ. Абы иужькIэ езыри и гъэсакIуэри къэралым и дзэ спорт клуб ­нэхъыщхьэм - Мэзкуу и ЦСКА-м - ирагъэблэгъащ. Дунейпсо утыку къихьэну, и ехъулIэныгъэхэм хигъэхъуэну ар Iэмал гъуэзэджэт.
Апхуэдэхэм я щIэдзапIэ хъуащ 1976 гъэм дзэ клубхэм ирагъэкIуэкIа европэ зэ­хьэзэхуэр. Абы хыхьэ зэIущIитхум ящыщу плIым Жанымыр щытекIуащ. Зы­пэмылъэщар Монреаль ще­кIуэкIагъащIэ Олимп Джэгу­хэм дыжьын медалыр къы­щызыхьа, дуней псом и ­чемпион Колев Иванщ. Болгар щIалэмрэ ди лъахэгъумрэ зэрытемыгъэкIуауэ зэбгъэдэкIыжащ.
КъыкIэлъыкIуэ илъэсым Аслъэн бжьыпэр щиубыдащ Мэзкуу щекIуэкIа дунейпсо зэхьэзэхуэ иным. И насып къыщикIащ 1978 гъэм Чехословакием и Остравэ къалэм щыIа зэпеуэми. Абы ­кърихьэлIат бэнакIуэ лъэщ дыдэхэу хэгъэрейхэм ящыщ Европэм, дунейм, Олимп Джэгухэм я чемпион Мах Вячеслав, Румынием къикIа Олимп чемпион Драйкэ Ион, Польшэм, Франджым, нэгъуэщI къэралхэм я лIыкIуэхэр. Жаным Аслъэн и хьэрхуэрэгъу цIэрыIуэхэм къагъэдзыхакъым. Ар хуейт абыхэм къазэрыпимы­кIуэ­тынур къигъэлъэгъуэну. ИкIи хъарзынэу къехъулIащ. Псом хуэмыдэу удэзыхьэх хъуат хэгъэрейхэм ящыщ Янотэ дригъэкIуэкIа зэIущIэр. И ныкъуэкъуэгъу лъэ­щыр адыгэ щIалэм нэры­лъагъуу хигъэщIащ. ЕфIэ­кIащ адрей къыпэщIэтахэми. Финалым щыхигъэщIащ Олимп чемпион Драйкэ Ион. Дыщэ медалым дэщIыгъуу «ТекIуэныгъэм ерыщу зэрыщIэбэнам папщIэ» саугъэт щхьэхуэри къыщы­хуагъэфэщам, зэхьэзэхуэм еплъыну къекIуэлIахэм Iэ­гуауэшхуэ хуаIэтат, ар абы зэрыхуэфащэ дыдэм щы­хьэт техъуэжхэу.
Остравэ щекIуэкIа зэпеуэм кърикIуам ипкъ иткIэ Жаным Аслъэн къыфIащауэ щытащ «дунейпсо класс зиIэ мастер» цIэ лъапIэр. Къэбэрдей-Балъкъэрым щы­щу алыдж-урым бэнэ­кIэм хэтхэм апхуэдэ пщIэ нэхъапэм зэи яIатэкъым.
Гугъущ дэтхэнэ спортсмен­ми и гъащIэ гъуэгур. Абы куэд щелъытащ и насыпыр къызэрикI щIыкIэм. И тренерхэмкIэ Аслъэн Тхьэр къыхуэупсат икIи Лобжани­дзе Владимири Яковенкэ Николаи куэдым хуагъэсащ. АрщхьэкIэ ныкъуэкъуэгъу­хэри и мэщIакъым, щэхууи нахуэуи - сыт пщIэн, спортым и хабзэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ ар. АбыкIэ ща­п­хъэу урикъунщ Жаным Аслъэнрэ Корбан Геннадийрэ илъэс куэдкIэ зэрызэпэщIагъэтар, иужьыр япэ ирагъэщ зэпыту. Ар захуагъэтэкъым, сыту жыпIэмэ, 1975 гъэм къыщыщIэдзауэ ахэр мызэ-мытIэу зэбэнати, зэ закъуэ фIэкIа къэмынэу адрей псоми ди лъахэгъур щытекIуат. Абы щхьэкIэ къэмынэу Корбант зэхьэзэхуэ нэхъ ин дыдэхэм къэралым и щIы­хьыр щихъумэну утыку кърагъэхьэр.
Щыбанэ алэрыбгъум и хьэрхуэрэгъу нэхъыщхьэр Аслъэн къыщефIэкIар ­Со­вет Союзым и чемпио­нату 1979 гъэм екIуэкIаращ. Япэ дыдэу апхуэдэ зэхьэ­зэхуэ иным дыщэм пэгъу­нэгъу щыхъуа ди щIалэм ­жэ­уаплыныгъэр къытехьэ­лъа­гъэнущ икIи кIэух зэIущIэм и хьэрхуэрэгъу лъэщ Корбан Геннадий къыщытекIуащ.
КъыкIэлъыкIуэ илъэсым ахэр мызэ-мытIэу зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм щызэ­пэщIэтащ икIи сыт щыгъуи нэхъыфIар адыгэ щIалэрат. Апхуэдэу щыт пэтми, 1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа гъэмахуэ Олимп Джэгухэм ди къэралым и щIыхьыр ихъу­мэну дзыхь зыхуащIар Корбанщ. Пэжщ, абы дыщэ медалыр зыIэригъэхьащ, ауэ Жанымми ардыдэр нэхъыфIыжу хузэфIэкIынут. Абы щыхьэт техъуащ къы­кIэлъыкIуэ илъэсым екIуэкIа Совет Союзым и чемпионатыр. Алыдж-урым бэнэкIэм лъэбакъуэ лъэщхэр щыхича Дон Iус Ростов щекIуэкIа зэпеуэм Аслъэн къыщыпэлъэ­щын къахэкIакъым.
Воронеж щыщ и япэ хьэрхуэрэгъум Жанымым гу зэрылъита щыIэкъым икIи напIэзыпIэм ар тридзащ. ЕтIуанэр узытеплъэкъукI мыхъунт - ар сыт щыгъуи и хьэрхуэрэгъу Корбан Геннадийт. Олимп чемпионыщIэр адыгэ щIалэм иригъэкIуэтэхащ икIи, зыми шэч къытрамыхьэн хуэдэу, ар дахэу хигъащIэри, медалыншэу къигъэнащ. Езыхэм ящыщ зыуэ къэзыбж ростовдэсхэм абы щыгъуэм ди лъахэгъум ­хуаIэта Iэгуауэр куэдрэ щы­щыужьыхыжакъым зэхьэзэ­хуэр щекIуэкI спорт уардэунэ абрагъуэм.
АрщхьэкIэ ар дыщэм хуэ­зышэ щIэдзапIэ къудейт. АдэкIэ иджыри зэIущIэ хьэлъищ къыщыпэщылът. Абыхэми щытекIуащ ди лъахэгъур. ХигъэщIахэм яхэтащ финалым къыщыпэщIэхуа спортымкIэ дунейпсо класс зиIэ Мкрытчевыр. Арати, япэ дыдэу къэралым и чемпион 1981 гъэм хъуащ.
- А лъэхъэнэм Совет ­Союзым и чемпионатым ущытекIуэну куэдкIэ нэхъ ­гугъут Европэм бжьыпэр щы­бубыдын е Дунейм и ку­бо­кыр зыIэрыбгъэхьэн нэхъ­рэ, - игу къегъэкIыж Жа­ным Аслъэн. - Совет бэнакIуэ­хэ­рат дэни щытепщэр. Къэралым и цIэкIэ утыку укърагъэхьэ къудеймэ, текIуэныгъэр уи Iэрылъхьэу убж хъунут. ИужькIэ Кубэм и бэнакIуэ лъэщхэр дыдейхэм ягъэ­сащ, тыркухэри зэры­лъэрызехьэти, ерыщу къы­дэныкъуэкъу хъуащ. 1981 гъэм СССР-м и чемпион сыщыхъуам хуабжьу сагъэлъэпIащ икIи къэралым зыхъумэжыныгъэмкIэ и министрым езым къыбгъэ­дэкIыу офицер дамэтелъхэр къысхуигъэхьащ.
АрщхьэкIэ а гъэм зэхэта дунейпсо чемпионатым аргуэру ягъэкIуар Корбан Геннадийщ. Абы гурыщхъуэ уигъэщIырт Жаным Аслъэн гъуэгу ирамыту. Ауэ а Iуэхугъуэми ар ирищIыкIакъым. А илъэс дыдэм, 1981 гъэм и кIэухым, Iэмал къратащ Совет Союзым и командэ къыхэхам дэщIыгъуу Дунейм и кубокым щIэбэныну. Ар Аслъэн гъуэзэджэу къигъэсэбэпащ икIи иджыри зэ наIуэ псоми ящищIащ килограмм 82-м нэс зи хьэлъагъ­хэм я деж алыдж-урым бэ­нэкIэмкIэ къыпэлъэщын ЩIы хъурейм зэрыщымыIэр.
Хэт ищIэнт къыкIэлъыкIуа 1982 гъэр Жаным Аслъэн иужьу спортым щыхэта илъэсу къыщIидзыну? Дэ абы иджыри текIуэныгъэ куэдкIэ дыщыгугъырт.
1982 гъэм и пэщIэдзэм ­Запорожье щекIуэкIа Совет Союзым и чемпионатым и кIэух зэIущIэм аргуэру щы­зэхуэзащ Жанымымрэ Корбанрэ. Пэжщ, ар, адрейхэм хуэдэу, зэпэщIэтыныгъэ гуа­щIэ хъуакъым. Аслъэн и теп­щэныгъэр апхуэдизу инти, гугъу емыхьыщэу къэралым и чемпионыгъэр аргуэру зыIэригъэхьащ. КъыкIэ­лъы­кIуэу СССР-м IэщэкIэ Зэ­щIэузэда и Къарухэм я зэхьэзэхуэм дыщэр къыщихьащ.
Болгарием и Варнэ къалэм иужькIэ щекIуэкIа Европэм и чемпионатым къыщы­зэхуэсат бэнакIуэ лъэщ дыдэхэр. Жаным Аслъэн зыхэт гупым щызэныкъуэ­къунут Югославием, Алы­джым, Польшэм, Данием, Финляндием, нэгъуэщI къэ­ралхэми я бэнакIуэ лъэ­рызехьэ пщыкIуплI. Арщхьэ­кIэ абыхэм къахэкIакъым адыгэ щIалэм къыпэхъун. Арати, Европэм и чемпион хъуауэ Аслъэн къигъэзэжащ.
Венгрием и Толидэ къалэм щызэхэта Дунейм и кубокым щыщIэбэна зэхьэзэ­хуэми Жанымыр а илъэсым щытекIуащ. Щытхъури щIыхьри абы къелъэлъэхырт икIи къыкIэлъыкIуэ зэпеуэхэм сыт щыгъуи хуэдэу ерыщу зыхуигъэхьэзырырт.
- СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэм Урысей Федерацэм и командэ къыхэхам дэщIыгъуу 1983 гъэм сыкIуащ, - жеIэ Аслъэн. - Абы ипэ ита зыгъэсэныгъэхэм хуабжьу къыщыттрагъэхьэлъати, ди Iэпкълъэпкъыр зэрызэщIэнар лъэужьыншэ хъуакъым: Грузием щыщ Кубусидзе финал ныкъуэм сыщебэну си шхулъэр къутащ. Ар фэбжь хьэлъэ дыдэт. Къызгуры­Iуащ, си ныбжьыр илъэс ­30-м нэсауэ абы иужькIэ спортым къэзгъэзэжыну гугъу зэрыхъунур. Арати, сыкъыхэкIыжын хуей хъуащ. Пэжщ, 1990 гъэм, тренеру къалащхьэм сыщылажьэу, сыкъытрагъэхьэри Мэзкуу и чемпионатым сыщыбэнащ икIи бжьыпэр щызубыдащ.
Бэнэныр щигъэта иужькIэ, Жаным Аслъэн къалащ­хьэм къагъанэри, ЦСКА-м алыдж-урым бэнэкIэмкIэ и тренер нэхъыщхьэу лэжьащ. Абы и гъэсэнхэм ящыщщ Олимп чемпион Олейников Вячеслав, дуней псом щытекIуахэу Велиниченкэ Александррэ Мнацакян Искандеррэ, Европэм щынэхъ лъэща Гришин Евгений сымэ, нэгъуэщIхэри.
Олимп резервхэр щагъэхьэзыр Спорт Iэзагъ ­лъагэм и республикэ школ Налшык къыщызэIуахым, Къэ­бэрдей-Балъкъэрым и уна­фэщIхэм я лъэIукIэ Жа­ным Аслъэн адэжь лъахэм къигъэзэжри, абы и уна­фэщI хъуащ.
- Школыр къызэIуахащ икIи ехъулIэныгъэфIхэр спор­тым щыдиIэ хъуащ. АдэкIи зыдужьын хуейти, - жеIэ Жанымым, - нэхъыбэу гулъытэ зыхуэтщIар, дауи, олимп спорт лIэужьыгъуэхэращ: алыдж-урым бэнэкIэм, бэнэкIэ хуитым, дзюдом, атлетикэ хьэлъэм, атлетикэ псынщIэм… Иджы ди гъэсэн куэд къэралым и командэ къыхэха зэмылIэужьыгъуэхэм ираджэ икIи ехъу­лIэ­ныгъэ инхэр зыIэрагъэ­хьэ.
Алыдж-урым бэнэкIэмкIэ Совет Союзым и чемпион, Европэм щытекIуа, Дунейпсо кубокыр зыIэщIэлъ, спортым щIыхь зиIэ и мастер Жаным Аслъэн хуэдэ цIыху, спортсмен гъуэзэ­джэхэращ щIэблэм я щапхъэр. ИIэщ абы ахэр зыхуигъэсэнрэ зыхуигъэIущынрэ.


Совет Союзым и чем­пион, Европэм щытекIуа, Дунейпсо кубокыр зыIэ­щIэлъ, спортым щIыхь зиIэ и мастер Жаным Аслъэн.

ЖЫЛАСЭ Заурбэч.
Поделиться:

Читать также: