Еханэ Iыхьэ
«Здэпшэбэм, махуэр здэкIэщI щIыналъэм
къыщыхъунущ лIэныгъэм щымышынэ лъэпкъ». Петраркэ
I
Владимир зримылъагъужу,
Онегин зэш къытеуэжащ,
Щысщ, пщащэр къыфIэмыIуэхужу,
Куэдщ ар, жиIар игъэпэжащ;
Мэхущхьэр Ольги, къыщIидзауэ,
Илъагъукъым Ленскэр, фIэкIуэдауэ;
Мы котильонри мыухыжт,
Зэрыхэмытыр хуэмыхьыжт.
Яухыр сытми; пщыхьэщхьэшхэр
Трашхыхьыр; псоми пIэ хуащIыж,
КIуэжыну зимыIам гупыж:
Жэщ увыIэпIэщ дэнкIи пэшхэр.
Шхэн Iуэхум щIадзэжа къудейт,
Евгений щыкIуэжам и дей.
II
Щэху хъунур хъуащ. ХьэщIэщыр сысу,
Мэпырхъ пIащэшхуэ Пустяков,
И фыз гъумышхуэри и гъусэу.
Гвоздин, Буянов, Петушков,
Чэфыжьу Флянов, я загъапIэ
Шэтыщхьэхэм тращIыхьыр шхапIэм;
Трике пIэр лъэгум хуаубгъуащ,
Французщ, жэщ пыIэ щитIэгъащ.
Хъыджэбзхэр Ольгэ ейм, Татьянэ
Я пэшхэм зэлъэпагъхэу хэлъщ,
ПщIыхь зиIэр зэплъыр и гухэлъщ;
Къытридзэу мазэ бзийр Дианэ,
Татьянэ, къыщIэкIауэ, щытщ,
Гупсысэхэр зэкIэлъыпытщ.
III
КъэкIуат Евгений имыщIэххэу,
Телъыджэт, гуапэу къыщеплъам;
ЗызэрищIар фIэтелъыджэхэт,
И гъусэу Ольгэ къыщыфам;
Гупсысэт Таня, къыхуэмыщIэт,
Сыт щхьа пIейтейми и гурыщIэр;
Гур ефыгъулIэну здыхуэмейм,
Икъузт ефыгъулIэныгъэ Iейм,
Iэ щIыIэм хуэдэу; е щыхупIэм,
КъыфIэщIт и нэзым ар къехуэх,
Илъагъуу фIыцIэу псыежэх.
«СыкIуэнщ абы щхьа сэ укIыпIэм, -
Илът и гум Таня, - къызжиIа
ПцIы гуэр е гугъэ къысхуиIа»?
IV
СоIуатэ адэкIэ хъыбарыр,
Хызошэ мынэIуасэу цIыху,
Хуэфащэу щытми си мыскъарыр,
Зарецкэр фэ фызогъэцIыху.
ЗэрыжаIэжымкIэ, мы лIыжьыр,
Ленскэм и къуажэм пэмыжыжьэу
Щыпсэур Красногорьем дей,
Куэзыр джэгу бзаджэт, зауэрейт.
Iуэхуншэу, ефэрей Iэтащхьэу
Щытат; иджы быныбэ хъуат;
НэчыхькIэ, ауэ, къимыхьат
Зы фыз игъащIэм и жьэгупащхьэм;
Арами, бынхэм сыхуэмей
ЖызымыIар – мыпасэрейт!
V
Къепсалъэу хъуам - фэрыщIт жылагъуэр,
И лIыгъэр къыхухагъэIукIт,
Шэрыуэт, пэжу, и кIэрахъуэр:
Нэщанэм зэикI блэмыукIт;
ЗыцIыхум, игъусам зауэшхуэм,
Тхутепсэлъыхьым и лIыгъэшхуэм,
КъыджиIэжынт зэрызэуар,
ЯтIэпсым ар зэрыхэхуар,
Къехуэхыу и къалмыкъыш цIыкIум
Чэф хьэлъэу; ягъэкIуами пхъэр,
Ар зэращIар французхэм гъэр!
Хуит хъуами, Рогул и кIэлъыкIуэу,
ИгъэзэщIэфыр зы къалэнт:
Вери деж щIыхуэу къыщефэнт.
VI
Ауан уищIыфырт дыхьэшхэну,
Е нахуэу делэр къигъэпцIэфт,
Е щэхуу ипщт зэхэмыпщэнур,
Губзыгъэри къигъэделэфт;
ЖытIэнти пэжу, и гушыIэр
ПхымыкIыу, къыщылъыси щыIэт,
Хуэмыхъут щIэныгъэ къращIар,
Ихужырт и щхьэм къыщыщIар.
Щыхуейм дэуэфырт нэжэгужэу,
Зэм и бзэр жант, зэм зищIт ахьмакъ,
ДэIуэфырт имыгъэIуу макъ,
ПцIы иупсыфырт зифыщIыжу,
ЗэныбжьэгъуитI зэфIигъэнэху,
Зы щIакIуэкIапэ тришэху.
VII
ЗэригъэкIужырт, къапихынум
Зыгуэр; сыт, тхъэжу ядэшхэнт,
Ежьэф къудейуэ яухыным,
ПцIы Iэджэ яхузэрихьэнт.
Sed alia tempora! Ди лIыгъэр
(ЩIалэгъуэ хъыжьэр, лъагъуныгъэр)
ЗдэкIуар умыщIэу, мэкIуэдыж;
Зарецкэм зыфIэмыIеиж:
И щIагъым кIыпцIэщхьэпэм, кIарцым,
Имыхьу гъащIэм и пIейтейм,
Ар щIэсщ, Iущ дыдэщи, ухуейм,
Къэбыстэ хесэр: ещхьщ Гораций,
ЩригъаджэкIэ, яретыр уаз
И цIыкIухэм, зэрехуэф джэдкъаз.
VIII
ЦIыхугъэ IуэхукIэ пщIэ хуимыщIми,
Евгений фIэгубзыгъэт ар,
Тригъэпсэлъыхьырт фIыуэ ищIэм,
Зригъэпщэжу гум къинар.
Тегъэуныгъэу хуэзэрт лIыжьым;
И дей къыщилъэгъуам пщэдджыжьым,
Ар къыщыхъуакъым гъэщIэгъуэн:
КъэкIуа хъунщ хуейуэ тIэкIу къэвэн;
Емыщхьу ауэ куэдрэ къакIуэм,
КIэщIт и фIэхъусыр, и нэр цIуут,
Къыщритым, нэкIэ къиубруут,
ТхылъымпIэр, къригъэхьар усакIуэм.
Щхьэгъубжэм деж, здыбгъэдыхьам,
Онегини къеджащ къахьам.
IX
ЦIыхухъу гъэсам и къеджэныгъэу,
Къахьа картелыр кIэщIу тхат,
Ар щIакIуэкIапэм и дамыгъэу,
IупщI-щIыIэу Ленскэм зэхилъхьат.
Онегини, кIыхьлIыхь имыщIу,
Пищакъым, хабзэр фIыуэ ищIэу,
Сыт щыгъуи сыхьэзырщ – жриIам,
Пщэрылъ зыхуащIу, къагъэкIуам.
Зарецкэри, нэгъуэщI хуэмейуэ,
Къыщылъэтыжым псынщIэу фIэфIт,
Къижыхьт, къипIэстхът зыхуей-зыхуэфI;
Евгений щыму щыст, нэщхъейуэ,
ХуэмыщIу и псэр арэзы;
Гупсысэ хьэлъэм ихьт езыр.
X
Къызэрыхъуам Iуэхугъуэ гуащIэр,
И ягъэ хэтт, зигъэкъуэншэжт,
ИщIэнур сытт, гум хэт хеящIэр
КъыпхуэгъэпцIэнукъым, ар пэжт.
ФIылъагъуныгъэм хуэмысакъыу,
Щыдыхьэшхакъэ ар щхьэгъакъэу?
Сыт жимыIам усакIуэм, ткIий
Ухуэхъу хъунт, ар илъэс пщыкIуийт?
Къэхъуар Евгений щIызэхищIэм
Хэтт упщIэ? НыбжьэгъуфI хуэхъуат,
Ар и псэм гуапэу хигъэхьат;
Зыр зым еуэну Iуэху зэпищIэм
Къыхригъэхынт мы щIалэм щхьэр,
ИмыгъэкIуэдым щIыхьыр, пщIэр.
XI
Зыгуэрурэ гуригъэIуамэ,
Емыщхьу хьэшхуэ къэгубжьам,
Иригъэлъхьэжыфынут къамэр
Зигу щIалэм, иримыхьэжьам.
Иджы абы сыт епщIэжынур,
И лIыкIуэ къэзмыгъэпэжынур,
Мыхъуну, Iуэхум хигъыхьащ,
Бзэгухь лIыжь бзаджэр къыхихащ…
«Срихьэжьэнщ, гъэикIэныгъэ
Бзэ фIейкIэ къысхуригъэщIынщ,
Нэхъ делэр къысщыдыхьэшхынщ…
Аращ абыхэм я лэжьыгъэр!»
Сыт гъащIэм, щIыхьым текIуэу, ейр!
Ар купсэу, мэджэрэз дунейр!
XII
ИмыIэу шыIэ, и биигъэм
ТримыгъэпыIэу гу пIейтейр,
УсакIуэр ежьэрт белджылыгъэм:
КъыхуэкIуэжащ лIыжь зэуэрейр;
Къихьащ жэуапу фIэнэхъыфIыр!
Гузавэрт: зигъэхьэтырыфIэу,
Трилъэфэжынщ къыхуэбзэджам,
Ныбжьэгъу нэхъ пашэу ар зэджам;
ЗыщигъэпщкIункъым-тIэ кIэрахъуэм,
ЩыIэжкъым шэч къызытепхьэн,
Нэхущым гъуэгум дытехьэнщ
Пщэдей, щхьэл шэрхъыр здэкIэрахъуэм
И деж дэ кIакхъухэр къэдгъэпкIэнщ,
Е щхьэм е лъакъуэм едгъэпщэнщ.
XIII
Хъыджэбз щIыкIейр илъагъу мыхъуну,
ЖиIами Ленскэм, афIэкIа,
Хуэмызэу Ольгэ хуэшэчынут?
Сыт, ибжу щыст зэман блэкIар;
Ар кърихуэкI хъунт гузэвэгъуэм,
Къыщыхутащ щIапIэ гъунэгъум;
Игугъэт Оля укIытэн,
«СыкIуэцIрыхуащэрт!» - къыжриIэн;
Зэрыщытам ещхьыркъабзэу,
ЖыпIэнти: зыри къэмыхъуа,
КъыщIэжри, зигъэкIэрэхъуащ
Жьы псынщIэу, псом щхьэкIи бзэрабзэу;
Жант, зыри къызыфIэмыIуэхут,
НэщхъыфIэти, и гуфIэр нэхут.
XIV
«Пщыхьэщхьэ кIуам, дыщымыгъуазэу,
Щхьа укIуэдат?- ар щIэупщIащ.
А упщIэм ищIри щхьэуназэ,
Ди Ленскэм и пэр къыпыхуащ.
Щыгъупщэжащ ефыгъулIэныгъэр,
Ар къеплъри, и зэгуэпыныгъэр,
Апхуэдэу гуакIуэт, ещхьт сабийм
ЖанагъкIэ, еплъытынт ар бийм?!
Хъыджэбзым йоплъ, къэхъуащ гумащIэ:
Иджыри фIыуэ, мис, къелъагъу,
ЗырыщIегъуэжыр нэрылъагъущ:
Къыхуигъэгъуну пIэрэ мащIэу
И Олям; плъагъуу зихъуэжащ:
Узыншэ щIалэр къэхъужащ.
XV. XVI. XVII
Нэщхъейуэ, тIэкIуи гупсысалэу
Щытщ: дауэ Ольгэ дахэкIейм
Къыхуигъуэтын езэгъ къумалэ,
Тепсэлъыхьын дыгъуасэрейм;
Илъщ и гум: «Сыхуэхъунщ и хъумэ,
Напэншэм IэщIыхьэнщ ахъумэ,
ЩытхъупскIэ пщащэр зэрипхынщ,
ЗымыщIэр Iейр къыдихьэхынщ;
Хуэздэнкъым си аIуудз хужьым
КърихьэлIэну блэм и щхъухь,
Удз къэгъэгъар иремыгъухь,
ЗызэIуимых щIыкIэ пщэдджыжьым»
Владимир и гум илъыр зыщ:
Ныбжьэгъу еуэнум - ар хьэзырщ.
XVIII
Татьянэ и гум телъ уIэгъэр
ИщIамэ, щIалэр тепыIэнт!
Абы игъэхьэзыр гуIэгъуэр
ИщIамэ, къигъэувыIэнт
Езы Татьянэ! Лъыгъэжэгъуэм
Пщэдей нэсыну зэныбжьэгъухэм:
Зым, Ленскэм, Iуэхум химыщIыкIт,
Онегиным къыжьэдэмыкIт
Зы псалъэ,Таня теухуауэ;
Псэлъэнум пщащэр - ар псэкIуэдт;
ЕщIэфыр лъагъуныгъэм куэд,
Зэбийр зэрегъэкIужыр, ауэ
Щыгъуазэр псоми зы фызыжьт,
ЖызыIэфынур жьыт, ажьмыжьт.
XIX
Пщыхьэщхьэ псом, тещхьэрыукIыу,
Зэм гуфIэрт Ленскэр, зэм хъурт щым,
ЗэрыусакIуэр зэхэпщIыкIыу;
Щыса иужь, жимыIэу дым,
Ар бгъэдэтIысхьэрт клавихордым,
Нэщхъейуэ едэIуэжт аккордхэм,
Зэм, Ольгэ щеплъкIэ, пфIэщIт хъарып,
Iущащэрт: - СиIэщ сэ насып.
Зигъэгувауэ, ар щежьэжым,
Ихузырт гур зы хьэлъэ Iейм,
ЩикъузыкIат шыкъыр хъурейм
Тэмакъыр, пщащэм щытеплъэжым;
Езыри къеплъри, къеупщIащ:
«КъэхъуаIа?» - Зыри. - Бжэр хуищIащ.
XX
КIэрахъуэхэр, къэкIуэжри унэм,
Къыдихри, къызэпиплъыхьащ,
Дилъхьэжхэри ашыч зэIунэм,
Зэтрихри, Шиллерым пыхьащ;
Емыплъ, гупсысэ куэд къытоуэ,
Хуэмыгъэхуэму и гур къоуэ,
ХуэмыувыIэу и пIейтейр,
И нэгум Iутщ и дахэкIейр.
Владимир, зэтрипIэжри тхылъыр,
Къалэм къищтащ; и усэм, сыт,
И лъагъуныгъэм фIэкI хэмыт,
ГурыщIэм пещэр къыпэщылъыр;
Ар макъкIэ къоджэр зэхилъхьам,
Ещхьщ Дельвиг, ефэм къыхыхьам.
XXI
МыкIуэду, сытми, къысхуэнэжри,
Зесхьащ мы усэр, щIалэм ейр,
«Си гъатхэ махуэхэ, фызблэжри,
Здэфхьащ щIалэгъуэм и пщэдейр.
Сыт махуэ къихьэм къысхуихьынур?
Сыздэплъэм нобэ къэслъагъунур?
КIыфIыгъэ куум щIехъумэр ар,
Дэ гъащIэм тхуигъэхьэзырар.
Къысхэхуэу, сыукIуриину,
Е блэлъэтыну шабзэ дзар,
Тхьэ Iуэхущи, хэтыт хигъэдар,
Нэхъ фIэфIыр къыхригъэхыну?
ТхуаунэтIри, нэхур тфIэнэхъыфIщ,
ТхуаунэтIым ар, нэхъыфIыр кIыфIщ!
XXII
Къысхуэлыдынщ пщэдджыжь пшэкIэплъыр,
ДэкIуейуэ, дыгъэм щищIым джэгу,
ЩIэтынщ щIы фIыцIэм сэ къыспэплъэр,
Къысхуигъутынщ нэхъ жьауэу лъэгу;
СиIами цIэ, щIым сыщытетым,
ХэткIухьыжынщ ар и псым Летэм,
Сащыгъупщэжми псоми сэ,
Уэ укъэкIуэнущ, ещIэр псэм,
ЩыщIэбгъэкIыну нэпс си кхъащхьэм,
Угупсысэну: къысхуиIащ,
Сэ лъагъуныгъэ, кърилъхьащ
И гъащIэ кIэщI иIар си пащхьэм!..
Си дахэ, псэм хуэдэ Iэпэгъу,
КъысхуэкIуэ, сыпхуэхъуат сэ псэгъу!.. »
XXIII
Апхуэдэу тхамэ, хьэлъэу, лалэу,
ФIыдощыр романтизм абы
(Хэзмылъэгъуар и тхыгъэм щIалэм;
Арами, сыт? Сыхъунщ сабыр).
Къэмысыпат пщэдджыжь пшэкIэплъыр,
Игъэщхъыу щхьэр, ешауэ, нэплъу,
Шитхам, тхын хуейуэ: Щапхъэ нэс;
ЩыIурихам, итхам бгъэдэст.
Иубыда къудейт жей IэфIым,
Къыщыхутам лIыжь гъунэгъуейр
Здэщхьэрыкъуа и пэшым дей,
Къеджащ ар, Ленскэм зыхуигъэфIу:
«Къэтэдж, сыхьэтыр блым ежьащ,
Нэсам Онегин - дыжьэжьащ».
XXIV
Ар щыуэрт: щыжиIа сыхьэтым
Евгений, хилъэфати жейм,
Iуэху хуиIэт нэху зыкъэзыIэтым,
Адакъэм, ину Iуа къудейм?
БлэкIат зэманыр, Веспер нахуэу
Щыплъагъур уафэм; Къихьэрт махуэр,
Борэн джэрэзыр игъэлыдт,
Дыгъэпсым; и пIэм игу имытт
Евгений жьыуэ къыхэкIыну,
МыIэуэлъауэт зэикI цIыху,
Езыр-езыру къэушыху;
Къэтэджри, Iупхъуэр зэIуихыну,
Зиплъыхьри - нэху къэхъуат дунейр,
ИщIэжт ежьэн ар зэрыхуейр.
XXV
Уэзджынэм йоуэр, къожэр лIыщIэр:
Француз Гильо-р - бжэм Iутт зэджар,
Щыгъын къретыр, вакъэ псынщIэр,
ЩIагъщIэлъыр, зэжьэр къэтэджар.
Онегиным зехуапэр пIащIэу,
Гъэхьэзырын хуейр иригъащIэу:
Ашычым дэлъу кIэрахъуитI,
Нэхъ Iэжьэ цIыкIу, щIэщIауэ шитI;
Хуагъэхьэзыр шитIIэжьэ тыншыр,
ЙотIысхьэр, зрачыр, уэ ятеж!
Хуегъасэр лIыщIэр щхьэлым деж:
Лепаж и Iэщэ гущIэгъуншэр
НыкIэлъихьыну зэрыхуейм,
Бгъэдихуэм Iэжьэр мо жыгейм.
XXVI
ПсыIущIэм Ленскэм зытригъащIэу,
Куэд щIауэ къежьэу щытт, пIейтейт;
Зарецкэми, «механик гуащIэм»,
Щхьэлмывэр, здежьэм, игъэIейт.
- Къысхуэвгъэгъункъэ, - жиIэу, джыджэу,
Онегин къос. «Хэт, - фIэтелъыджэу,
ЙоупщI Зарецкэр, - уи Iэжьэгъу?»
Ар хабзэщIэкъухэм я лэжьэгъут,
Идэнутэкъым-тIэ хабзэншэу,
ЯукIыу, ауэ сытми, цIыху,
ЗырыукIын хуейр, ар хэтыху
А Iуэхум, дахэут, щыуагъэншэут,
ЖаIахэм къекIуу пасэрейм
(Щытхъун хуейщ лIыжьым-тIэ, ухуейм).
XXVII
«Мис sekundant, - жиIащ Евгений, -
Monsieur Guillot, си ныбжьэгъужьщ.
Дымыдэр, ддэр мыбдеж кърени,
ВжесIэнщи, Iуэхум хуэIэжьужьщ;
Иджыри ямыцIыхуми куэдым,
ЦIыху пэжщ, дзыхь хуащIыр мыбы хуэдэм».
Зарецкэм IупщIэ ин ищIащ,
Онегин Ленскэм еупщIащ:
«ЩIэддзэну?» - Мохэр зэпсэлъэжым, -
Владимир здэкIуэм деж щхьэл къуагът:
Iуэхугъуэ бзаджэм нэхъ къезэгът;
Зарецкэри бгъэдэтт цIыху пэжым,
ЗдызэгурыIуэр щхьэл лъэмыжт;
Зэбийхэр зыр зым емыплъыжт.
(КъыкIэлъыкIуэнущ).
