ЖыIэгъуэхэр
ШыIэныгъэмрэ къарумрэ
ЦIыхум куэдрэ ущымытхъу, абы Iуэху мыщхьэпэ кърикIуэнкIэ хъунущ.
Гугъэр бгъэфIэн, пхъумэн хуейщ. Ар гум и щIэгъэкъуэн къызэрымыкIуэщ.
Лъагъуныгъэм и щэху псори зыщIэр зыгуэр фIыуэ зылъагъурщ.
Хэхъуэм и Iэмал нэхъ тыншыр пщIэншэу умыгъэкIуэдынырщ.
Зэдауэм и хеящIэ нэхъыщхьэр зэманырщ.
УкIытэр цIыхум напэ зэриIэм щыхьэт техъуэ Iуэхущ.
ШыIэныгъэр къарум нэхърэ нэхъ лъапIэщ.
Къаруракъым пэжымрэ захуэмрэ зыхэлъыр, атIэ пэжымрэ захуэмрэщ къару хъужыр.
ШыIэныгъэм губзыгъагъэмрэ хахуагъэмрэ я гъуэгур къыпхузэIуех.
ЗыхыумыщIыкI Iуэхум упэрымыхьэ.
Щыуагъэр акъылым и япэ дерсщ.
Щэнхабзэр жылагъуэм и зыужьыныгъэр цIыхухэм я фIэщ зыщI Iуэхущ.
Делэм зэрызыщыпхъумэнур шыIэныгъэщ.
ФэрыщIагъэм гуапагъэ къудей мыхъумэ, зы сэбэпынагъ къыпэкIуэркъым.
Ди щхьэ дзыхь зэрыхуэтщIыжыр нэхъ мащIэху, нэгъуэщIым жиIэр нэхъыбэу ди фIэщ мэхъу.
Уи IэщIагъэм хуиIэ лъагъуныгъэм узыхуишэр Iэзагъырщ.
Гуапагъэм нэхърэ нэхъ къару лъэщ щыIэкъым.
Iэзагъыр, лэжьыгъэр, лъагъуныгъэр зэхыхьа нэужь зэчий къагъэщI.
Хъурей Феликс.
Нэщэнэхэр
13 мэрем
13 бжыгъэр европей щэнхабзэм насыпыншагъэ къэзышэу къыщалъытэ. А бжыгъэм щышынэным зэреджэр трискаидекафобиещ. Абы ипкъ иткIэ, къат пщыкIущу е нэхъыбэу зэтет унэхэм 13 бжыгъэр къыщамыгъэлъагъуэ къохъу, трискаидекафобхэр щамыгъэщтэн папщIэ. 12-нэ къатым 14-нэр къыкIэлъыкIуэнкIэ, е «12А», «12Б» иIэнкIэ мэхъу, уеблэмэ «12+1» къат зиIэ уни щыIэщ.
*Италием оперэмкIэ и театрхэм я тIысыпIэхэм 13-нэр хэткъым, апхуэдэуи кхъухьхэм я 12-нэ каютэм къыкIэлъыкIуэр 14-нэщ.
*13 бжыгъэм апхуэдэ «лей» къыщIытехьэр, псом нэхърэ нэхъыфIу къалъытэ 12-м къызэрыкIэлъыкIуэрщ: илъэсыр мазэ 12, зодиакым и дамыгъэхэри апхуэдиз мэхъу, Геракл зэрихьа лIыгъэу 12 къабж, Хьисэ и лIыкIуэхэри - 12, ар къызэралъхуам ехьэлIа дауэдапщэхэри махуэ 12-кIэ ирагъэкIуэкI.
*А бжыгъэм насыпыншагъэ къахуихьу зи фIэщ хъу париждэсхэм я хьэщIэхэр 13 щыхъум и деж Iэмал имыIэу 14-нэу зыгуэр кърагъэблагъэ. Зэгуэрым Твен Марк 13-нэ хьэщIэу зыщIыпIэ ирагъэблэгъат. МыкIуэмэ зэрынэхъыфIыр и ныбжьэгъу щIалэм къыжриIарэ пэт, Твен пшыхьым зригъэхьэлIащ. ТхакIуэм иужькIэ жиIэжауэ щытащ: «Си кIэн къыщикIакъым а пшыхьым, зыхуэпщэфIар цIыху 12-рт».
*Инджылызми фIыуэ щалъагъуркъым зи гугъу тщIы бжыгъэр.
Великобританием и дзэ-тенджыз къарухэм зэгуэрым хым трагъэхьа кхъухьыщIэм «мэрем, 13» (Friday the 13th) фIащат. ИкIи ар псы Iуфэм щыIукIар мазэм и 13-нэ махуэрщ, мэремырщ. Абы и ужькIэ а кхъухьыр зэи зыми илъагъужакъым.
*Ауэ дуней псом щыцIэрыIуэ шахматист Каспаров Гарри 13 бжыгъэм насып къыхуихьу къелъытэ. Апхуэдэу ар 1985 гъэм Карпов Анатолий бжыгъэр 13:11-у текIуэри, япэ увыпIэр дуней псом къыщихьат. Абы щыгъуэ Каспаровыр ШахматымкIэ епщыкIущанэ дунейпсо чемпион хъуауэ щытащ.
Фэ фщIэрэ?
Бзухэм къызэранэкIыфыр зыхуэдизыр
Фо килограмм зэхуихьэсын щхьэкIэ бжьэр 120-рэ - 150-рэ бжьаIуэм къилъэтыкIын, удз гъэгъа мелуанитхум нэблагъэм тетIысхьэн хуейщ.
Зы бжьэ матэм дэсхэм къыщалъэтыхьым деж кърухэм хуэдэу зэкIэлъхьэужьу зэпыувэу щытамэ, зы сантиметр фIэкIа ямызэхуакуми, километр ныкъуэ хуэдизкIэ зашэщIынут.
Зы сыхьэтым километр 65-рэ къызэренэкIыф бжьэм. Шхынрэ къарурэ хурикъуамэ, жэщ-махуэ 25-м къриубыдэу ЩIыр и хъурейягъкIэ къилъэтыхьыфынут.
* * *
Тхьэрыкъуэр и пIэ щисым деж и гур зы дакъикъэм къриубыдэу 29-рэ къеуэу аращ, щылъатэм деж 450-м ноблагъэ.
* * *
Зи лъыр щIыхуфэ псэущхьэу дунейм тетыр Австралием и гъунэгъу тенджызхэм медузэм ещхьу хэс псэущхьэхэрщ.
* * *
Къуалэбзу псоми псы щефэкIэ я щхьэр къаIэтын хуей мэхъу, тхьэрыкъуэ закъуэращ и щхьэр къыдримыхьейуэ псы ефэфыр.
* * *
Языныкъуэ бзухэм зы сыхьэтым километрищэ къызэранэкIыф, метр мини 7-кIэ заIэт, къэмытIысу километр мини 3-3,5-рэ къалъэтыхьыф.
ГушыIэхэр
Хэт нэхъ губзыгъэр?
Кхъухьлъатэм зы пщащэрэ зы щIалэрэ щызэбгъэдэсщ. ЩIалэр уэчылу лажьэрт, и IэщIагъэм и щэху псори зыщIэт. Хъыджэбз щхьэц сырыхухэр нэхъ акъыл мащIэу жаIэу зэхихати, игъэунэхун мурадкIэ, къыбгъэдэс пщащэм зыхуегъазэ:
- Жыжьэ дылъэтэнущ, дымызэшын щхьэкIэ, сэ упщIэ уэстурэ умыщIэмэ, доллари 5 къызэпту, уэ укъызэупщIрэ сэ сымыщIэмэ, доллар 500 уэсту дыгъэджэгу.
- Хъунщ, - арэзы мэхъу хъыджэбзыр.
- Мазэмрэ ЩIымрэ я зэхуаку дэлъыр дапщэ? - щIоупщIэ уэчылыр.
- Пщащэм зыри жимыIэу долларитху къыхуеший.
Езым и чэзущи, щIоупщIэ:
- Хэт бгым лъакъуищкIэ дэкIуейуэ лъакъуиплIкIэ къехыжыр?
Куэдрэ егупсысащ щIалэр, щимыщIэм доллар 500-р иритри еупщIащ:
- Хэт?
- Хъыджэбзым зыри жимыIэу долларитху къыбгъурысым хуеший.
Сыхэмытми хъунукъэ?!
ИнджылызыбзэмкIэ егъэджакIуэр щIалэ цIыкIум йошхыдэ:
- Си дерсым умыхьэзыру щхьэ укъакIуэрэ? Инджылызыбзэр щхьэ пфIэмыгъэщIэгъуэнрэ? Абы дуней псом цIыхуу тетым и ныкъуэр иропсалъэ!
- АтIэ сэ сыхэмытуми ирикъуркъэ ар! Куэдыщэщ!!!
КъыслъэщIыхьакъым
ЩIалэ цIыкIур школым къикIыжауэ и анэм жреIэж:
- Мамэ, нобэ классым щIэс псоми мастэ хаIуащ, узыфэ гуэрхэр къапкърымыхьэн щхьэкIэ.
- Хъарзынэщ! Угъауэ къыщIэкIынкъым, инышхуэ ухъуащ.
- Сыгъакъым, умыгузавэ. КъыслъэщIыхьэххакъым, сыкъыщIэпхъуэжащ.
Сабийхэм папщIэ
ЕгъэджакIуэм и зы махуэ
ФIы дыдэу илъагъу и егъэджакIуэр нобэ нэщхъейуэ къыщыхъурт Хьэдис. Пэжщ, зэрихабзэу, гъэщIэгъуэну, удихьэхыу урокищри иригъэкIуэкIащ, егъэджакIуэм и жагъуэ «2» оценкэри зыми къихьакъым. Абы зэрыщыгуфIыкIри къажриIащ, ауэ, итIани, езыр нэщхъейт.
Иужь дыдэ дерсыр дунейхэгъуазэрт. ЩIыб дэтыныр, къуейщIеиныр сыт щыгъуи зыфIэфI Хьэдис цIыкIу егъэджакIуэм бгъэдыхьэри еIущэщащ:
- КхъыIэ, Ларисэ ЛатIифовнэ, нобэрей дерсыр щIыбым щедгъэгъэкIуэкI.
ЕгъэджакIуэр щхьэгъубжэм дэплъри, къэуIэбжьащ: нобэрей дунейм и дахагъэм иджыпстут абы гу щылъитар. Хьэщхьэтеуэм щIигъэна жыгхэр, еджапIэ пщIантIэм дэт псейхэм ятеубгъуа дыжьыныфэ хъар пIащIэр - псоми узыIэпашэрт.
- Сыт щIэмыхъунур, Хьэдис? Сыту фIыуэ сигу къэбгъэкIа! ИIэ, цIыкIухэ, хуабэу зыфхуапи, щIыбым дыщIэкIынщ. Сурэт щIынымкIэ пщэдей диIэ дерсми дытепсэлъыхьынщ.
ЕгъэджакIуэр сабийхэм яхутепсэлъыхьащ щIымахуэ зэманым. ЦIыкIухэм яфIэгъэщIэгъуэнт уэсыр къыщIесыр, щIыIэ щIэхъур. Сабийхэр куэдым щIэупщIэрт. Иужьым ахэр Ларисэ ЛатIифовнэ псейм бгъэдишэри яжриIащ:
- Сурэт тхынымкIэ пщэдей диIэну дерсым иджы зыхуэвгъэхьэзыр. Псей къудамэ цIыкIухэм набдзэгубдзаплъэу феплъ. Ар пщэдей сурэту фтхыжынщ.
ЦIыкIухэм яхэту классым щIыхьэж егъэджакIуэр зэуэ къыпыгуфIыкIащ: хущхъуэ зэфам нышэдибэ лъандэрэ щхьэщимыха щхьэуз бзаджэр иджыпсту зыхищIэжыртэкъым.
Мэлей ФатIимэ.
Адыгэбзэм и къару
Сатырищ пычыгъуэ пщыкIубл хъууэ
Япон усакIуэ Басе Мацуо (1644 - 1694) самурай унагъуэм къыщалъхуащ. Дунейпсо усыгъэм къызэрыхэнар хокку е хайку сатырищ фIэкIа мыхъу усэ тхыкIэм и кууагъыр зэриузэщIамкIэщ. Пычыгъуэ пщыкIубл (япэрей сатырыр - 5, етIуанэр - 7, ещанэр - 5) - арат Басе зыхуэныкъуэр дунеймрэ ар зезыгъакIуэ къарумрэ я захуагъэр езым зэрилъагъум хуэдэу IупщIу къигъэлъэгъуэн папщIэ.
Басе Мацуо
* * *
Уафэ губгъуэм изщ
Жэнэт бзум и макъыр. ЩIым
Хуэныкъуэххэкъым.
* * *
ТкIийщ бжьыхьэ жьыбгъэр.
Губгъуэм фыщыжеймэщ стхар
ЩызыхэфщIэнур.
* * *
ЩIымахуэ дыгъэ.
Мылым зэщIегъэдие
Шым тес си ныбжьыр.
* * *
Неуэ, си пыIэжь.
Есино щозгъэлъагъунщ
Балийхэр гъагъэу.
* * *
Гуэл ябгынэжа.
Хьэндыркъуакъуэр хопкIэ. «ШкIуртI», -
жеIэ псым макъкIэ.
* * *
Сэри къэслъэгъуащ
Тхьэшхуэм и теплъэ нэхур,
Удз гъэгъам сеплъри.
* * *
Дзэлхэр мэбырыб…
СызыщыгуфIыкIыу хъуар
Кхъэм здихьащ мамэ.
* * *
ЩIымахуэпэ уэшх…
«КъэкIухьлъакъуэ» - ара хъунщ
къысфIащыжынур.
* * *
Си пщыIэ лъахъшэм
И гуэныхь сыхуейкъым - цIыкIущ
Аргъуейуэ щIэсыр.
ЗэзыдзэкIар Чэрим Марианнэщ.
Щхьэм щызэблокI
Бжьыхьэр къыщыджэкIэ…
Лъэ макъ щабэ бзыщIакIэ бжьыхьэм утыку зыкъещI. Жыгхэр зэм зоIущащэ, зэм къызэдофэ, зэми жьыбгъэр къудамэ шэщIахэмкIэ ялъахъэри, хадэм ирагъэблагъэ, жаIэхэм щIагъэдэIу. Жыгхэм зэдагъэщIагъуэхэр жьыбгъэм иIуэтэжынущ. Зэман кIыхькIэ ишэщIми, жыжьэ нихьэсми, псалъэ лей темыкIуадэу, гухэм зыхащIэу.
Жьыбгъэм и хъыбар гуэрхэр си дежи къэсынущ, сигу укъигъэкIыжынущ… ЗэкIэ уи деж зыщеIэжьэ. Уэ гукъэкIыж ныпхуихьащи, зэгуэр къэбгъэщIауэ щытахэм псэкIэ уакIэлъопIастхъэ. Ухуейкъым бутIыпщыжыну бжьыхьэм и псалъэр. Ауэ… жыгым и Iэпэр зыIыгъа тхьэмпэр дунеяплъэ йожьэж. Уэ гукъэкIыжым зыхуэпшийуэрэ, гъуэгу зытеувэжам уроплъэж… КъэпцIыхужа? Ар уи хамэу щытакъым. ИтIани утехьэжыфыркъым… Гъуэгур зэпытхукIынущи, гъунапкъэхэр дгъэбыдэжынущ. АбыкIэ дызэгурыIуауэ щытащ - бжьыхьэм ещIэж…
Дгуэшыжынущ ди бжьыхьэр… Псалъэрэ гухэлъ налъэу къысхуэбгъэфащэу, губжькIэ щIэбуфэжахэм япэкIуэу сыт уэстыжынур? СыткIэ узгъэфIэжыну?
ХьэщIапIэ уздисшэжынущ жыг хадэм. ЛъапцIэу къыщыткIухьынщ. Тхьэмпэхэр мэIущащэ иджыри. Хьэуам къыхэдна бэуэкIэр бжьыхьэм жыг хадэм щехъумэ.
Гугъуэт Заремэ.
