Илъэс щэ ныкъуэ ипэкIэ, 1970 гъэм и шыщхьэуIу мазэм и пшагъуэ махуэхэм ящыщ зым, лъакъуэрыгъажэ гуп зэдэжэм хэт совет спортсмен щIалэхэр Инджылызым и къалащхьэм къыщригъэтIысэхащ кхъухьлъатэ абрагъуэм. Ди къэралым и гуп къыхэхам щыщхэу адыгэ щIалэ Шыхъуэ Борис, Горький (иджы Новгород Ищхъэрэ), Омск, Чебоксары къалэхэм щыщхэу Лихачёв Валерий, Соколов Владимир, Ярды Валерий сымэ япэ дыдэу абы къикIахэщ, къыздэкIуа дунейпсо чемпионатым апхуэдэ увыпIэр къыщахьыным ар и нэщэнэти.
А зэманым ахэр пщIэрэ щIыхьрэ зиIэ спортсмен цIэрыIуэхэт, Совет Союзым мызэ-мытIэу щытекIуахэт, дунейпсо класс зиIэ щIалэщIэхэт. АрщхьэкIэ хамэ щIыпIэхэм лъагапIэ инхэр иджыри зыщызыIэрызымыгъэхьахэт.
Инджылызым и Лестер щIыпIэм дуней псом щынэхъ лъэщыр щызэхагъэкIынут. Абы папщIэ километри 100-р лъакъуэрыгъажэкIэ къызэраныкIын хуейт. Ди щIалэхэм ар союзпсо зэхьэзэхуэм сыхьэтитIрэ дакъикъиблым къайхъулIат. Ар дунейпсо мардэхэм къитIасэрт, арщхьэкIэ текIуэныгъэм и шэсыпIэтэкъым.
Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу япэ дыдэу Олимп чемпионыгъэм нэсар Шыхъуэ Борисщ. Ар къыщыхъуар 1972 гъэм Мюнхен щызэхэта зэхьэзэхуэхэращ. Абы ипэжкIэ къэралпсо, дунейпсо лъагапIэхэри лъакъуэрыгъажэ зэпеуэхэмкIэ мызэ-мытIэу къищтат.
Пшагъуэр щытепщэ Альбионым къыщызэхуэсат континент псоми къикIа гуп тIощIым щIигъу. Дэтхэнэми и плъапIэр дунейпсо чемпионыгъэр къыхуэзыхьыну япэ увыпIэрат. Хьэрхуэгъу нэхъ лъэщ дыдэхэм хабжэрт Нидерландхэм, Чехословакием, Италием, нэгъуэщI къэралхэм щыщхэр. Совет Союзым икIахэр кърадзащэтэкъым, зэхьэзэхуэхэр зэрекIуэкI лъандэрэ зэ закъуэ фIэкIа саугъэт гуэрхэр зылъысахэм зэрахэмыхуам къыхэкIыу. Ари къыщыхъуар илъэсибл ипэкIэт. Олимп Джэгухэми зы закъуэт къыщыхэжаныкIар – Рим щекIуэкIа Гъэмахуэ Олимпиадэм Капитонов Виктор дыщэ медалыр зэрызехьэшхуэм къыхихыфат. Иджы ар Шыхъуэ Борис зыхэт Совет Союзым и гуп къыхэхам и тренер нэхъыщхьэт. Спортсмен цIэрыIуэм нэхъ щIалэIуэхэр зыхуиущиинрэ зыхуигъэсэнрэ и гъунэжт.
ЦIыху плIырыплIурэ гупхэр километрищэ гъуэгуанэ кIыхьым тоувэ. Чехословакхэр занщIэу псоми япэ йощ. Япэ километрипщIым нэужь дыдейхэр секунд пщыкIуплIкIэ абыхэм къакIэроху. Голландиемрэ Италиемрэ я лъакъуэрыгъажэхэри лъэтам хуэдэщ. Зыри зыми къыпикIуэтыну хуейкъым.
Гъуэгуанэм и ныкъуэр къызэпачауэ телъыджэ къэхъуащ – совет спортсменхэр япэ ищащ. Абыхэм къагъэлъэгъуа I сыхьэтрэ дакъикъи 2-рэ секунди 8-р псоми йофIэкI. АрщхьэкIэ чехословакхэр къазэрыкIэрыхур секунди 6-щ, голландхэр – секунди 9-щ. Бэнэныгъэм и гуащIэгъуэр дяпэкIэщ, иджыри къапэщылъ гъуэгуанэри кIыхь дыдэщ – километр 50.
Я псэр питхъыу гупхэр зоныкъуэкъу. АрщхьэкIэ ди щIалэхэми бэшэчагъ ин къагъэлъагъуэ – ящIэ яутIыпщ зэрымыхъунур зыIэрагъэхьа бжьыпэр.
Къэнэжар зы километрщ, метрищэщ, сантиметр бжыгъэщ… Совет Союзым и командэ къыхэхар япэу финишым къос! ГуфIэгъуэ иныр зэдаIэт Шыхъуэ Борис, Лихачёв Валерий, Соколов Владимир, Ярды Валерий сымэ. Ахэр дунейпсо чемпионщ!
Зэманыр макIуэ, ауэ цIыхухэм ящыгъупщэркъым нэхъапэм дэрэжэгъуэ къезытахэр, лъэпкъымрэ Хэкумрэ я пщIэр зыIэтахэр. Шэч хэлъкъым апхуэдэхэм зэращыщыр лъакъуэрыгъажэ спортымкIэ СССР-м тхуэнейрэ и чемпион (1968, 1971, 1972 гъэхэм гуп зэпеуэм, 1968 гъэм щхьэзакъуэ зэхьэзэхуэм, 1972 гъэм махуэ куэдкIэ екIуэкIа зэдэжэм), дунейпсо чемпион (1970 гъэ), Олимп чемпион (1972 гъэ) Шыхъуэ Борис.
Къэзылъхуахэр Джылахъстэнейм щыщми, езыр дунейм къыщытехьар Украинэм и Закарпатьеращ. И адэ Хьэбалэ Хэку зауэшхуэм жыджэру хэта офицеру а щIыпIэм дзэм къулыкъу щищIэрт. ИужькIи абы и гъусэу къэралым и щIыпIэ куэд къызэхикIухьащ, щыпсэуащ.
Псоми зыкъыщигъэзар Львов къалэм щыпсэу унэм щагъунэгъу щIалэ цIыкIур зэрызэдэжэ лъакъуэрыгъажэ зыкъизыхкIэ къэкIуэжауэ щрихьэлIаращ. Борис абы занщIу бгъэдэлъэдащ икIи псынщIагъыр зэрытраухуэр, и шэрхъхэр фIэхьэлэмэту зэпиплъыхьу щIидзащ. И гури къыхэскIыкIащ – зыхищIащ абы и гъащIэр епха зэрыхъунур.
Школ щIэтIысхьэжыгъуэрат спорт секцэхэм щыхатхэри, ар къыхуэмыгъэсу пэплъащ икIи фокIадэм (сентябрым) и 1-м лъакъуэрыгъажэ зэдэжэм щыхуагъасэм хыхьащ. АрщхьэкIэ, Борис ар къызэрыщыхъуамрэ къызэрыщIэкIамрэ шурэ лъэсрэ я зэхуакут – институт гуэрым и подвалым ахэр щIашащ икIи я тренер цIыхубзыр ирагъэлъэгъуащ. Лъакъуэрыгъажэ зыщIэхъуэпсари къылъысакъым, абы и пIэкIэ къызэрыгуэкIщ къратар.
Апхуэдэу хъуа пэтми, Борис псоми ятежыну къыщыхъурт икIи япэ тренировкэм щIидзащ. КилометрипщI-тIощI хуэдиз къажын хуейти, абы и къызэнэкIыным къарууэ иIэр тригъэкIуэдащ икIи унэм ерагъкIэ и лъэр нихьэсыжауэ аращ. ИужькIэ тхьэмахуэкIэ сымаджэжащ.
Зэрыхъужу, тренировкэхэм кIуэн щIидзэжащ, футболым зыхуэгъэсэнри зэпигъэуакъым. А тIур зэрыздихьыр къыщащIэм, спорт школым и унафэщIхэм къыхуагъэуващ языхэзыр къыхихыну.
Къыхихар лъакъуэрыгъажэ спортращ. Гурэ псэкIэ зыкIэрыпщIа Iуэхум иужькIэ и хъуэпсапIэхэри къригъэхъулIащ.
Илъэс пщыкIутI текIуэдащ, пщIэнтIэпсу игъэжар къыпхуэпщытэжынукъым Шыхъуэ Борис Олимп лъагапIэм нэсын папщIэ. Тренерхэм махуэ къэс бэшэчагъым хуагъасэрт, ищIэнухэр, зэрызиIыгъынур къыгурагъаIуэрт.
1966 гъэм союзпсо чемпионат Тбилиси щекIуэкIырт. Балигъхэм я зэпеуэр иуха иужькIэ Борис зигъэхьэзырт щIалэгъуалэ зэхьэзэхуэм хэтыну. АрщхьэкIэ, гуп нэхъыщхьэм ящыщ зы сымаджэ хъуащ икIи ар икIэщIыпIэкIэ яхъуэжын хуейт. ЩIалэгъуалэм яхэплъэри, Шыхъуэм нэхъ хузэфIэкIыну къалъытащ. Къалэн лъэпкъи хуагъэувакъым - командэм хэтын хуей цIыху бжыгъэр ирагъэкъуауэ арат. Абы къыхэкIыу езыри гузэващэртэкъым. АрщхьэкIэ зэпеуэм зэрыщIидзэу бэнэныгъэм дихьэхащ икIи ещанэу къэсри, дыжьын медалыр къихьащ.
Тбилиси щекIуэкIа чемпионатым иужькIэ СССР-м и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэр къыбгъэдыхьэри, Борис къыжриIащ: «Хъарзынэу къыщIэбдзащ, адэкIэ деплъынщ. Дыгъэгъазэм (декабрым) дызэхуэсынущи, некIуалIэ». Абы лъандэрэ къэралым и командэ къыхэхам зэи къыхагъэкIакъым икIи гупым и капитану илъэсихкIэ щытащ.
Мексикэм щекIуэкIа Олимп Джэгухэм кIуэн ипэкIэ къэралым и чемпионатым и зэдэжэгъуищми Шыхъуэ Борис щытекIуащ. Союзпсо радиом и корреспондентым интервью къыщыIихым жриIащ къыкIэлъыкIуэ медалыр Олимпиадэм кърихыну икIи къэрал псом ар хэIущIыIу щыхъуащ. СлIожьт, и ныбжьыр илъэс 21-рэ хъууэ арати, хузэфIэмыкIын щымыIэу къыщыхъурт. ИщIэрт Олимпиадэм зэрыкIуэнур, командэм и капитануи хахат. А псоми и щхьэр ягъэунэзауэ къыщIэкIынут. ЖиIэнур жиIа иужькIэщ щегупсысыжар абы къикIым. ИкIи хуабжьу гузэвэжащ, схузэфIэмыкIыжмэ, жиIэри. Псом нэхърэ нэхъ щIэпIейтейр а псори и адэм зэхихамэ икIи къемыхъулIэжмэ, зэрыукIытэнурат.
Апхуэдэуи къэхъуащ – Мексикэм щыIа Олимп Джэгухэм ерагъыу еханэу къыщысауэ аращ. И щхьэр лъахъшэу ехьэхауэ къигъэзэжри, нэхъ ерыщыжу зигъасэу щIидзащ. А лъэхъэнэращ зи гугъу тщIы дунейпсо чемпионыгъэри Инджылызым и Лестер щIыналъэм къыщыщихьар.
1972 гъэм Мюнхен щыIэну Олимпиадэм щIидзэным махуэ зыбжанэ иIэжущ абы кIуэнухэр щаубзыхуар. Шыхъуэ Бориси командэм и капитану гупым хагъэхьащ, къэралым щынэхъ лъэщ дыдэу зэрыщытым къыхэкIыу. Иджы къикIуэт щыIэжтэкъым – дыщэм щIэбэнын хуейт. Ар Iуэху тынштэкъым, хьэрхуэрэгъухэр егъэлеяуэ зэрылъэщым къыхэкIыу. АрщхьэкIэ псоми ефIэкIыфащ икIи Совет Союзым олимп дыщэ медалхэр къыхуихьащ. Хэку зауэшхуэм хэта Борис и адэ Хьэбалэ абы гуфIэгъуэу къритар пхуэмыIуэтэжыным хуэдизщ, дэрэжэгъуэр игъэбагъуэрт Германием зэрыщытекIуам.
Шыхъуэ Борис иджыпсту Самарэ щопсэу, и узыншагъэм и щытыкIэм къыхэкIыу дохутырхэм нэхъ щIыIэтыIэ щIыпIэ хэщIапIэ ищIыну къыхуагъэуващи. И унагъуэри абы щыIэщ, ди щIыпIэм ириша щхьэгъусэ, къуитI, къуэрылъхухэр иIэу. Илъэс къэс тIэу-щэ къокIуэжри, и шыпхъум, Iыхьлыхэм яхэсщ, и цIэкIэ къызэрагъэпэщ зэхьэзэхуэм и хьэщIэ лъапIэщ. А псоми къаруущIэ къыхалъхьэ.
