Фэеплъ 85
УФ-ми КъБАССР-ми щIыхь зиIэ я артист, Абхъаз Республикэм и цIыхубэ артист, Къэбэрдей-Балъкъэрми Адыгейми я къэрал саугъэтхэм я лауреат, режиссёр, уэрэджыIакIуэ, усакIуэ, тхакIуэ, драматург, егъэджакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ Мысостышхуэ Пщызэбий Зэбэч и къуэр псэужамэ, жэпуэгъуэм и 15-м и ныбжьыр илъэс 85-рэ ирикъунут.
Мысостышхуэ Пщызэбий 1935 гъэм жэпуэгъуэм и 15-м Аруан щIыналъэм хыхьэ Псыгуэнсу къуажэм къыщалъхуащ. Зэрысабийрэ актёр IэщIагъэм дихьэх щIалэр къуажэ еджапIэм щыщIэсми жыджэру щыджэгурт я къуажэгъу Црым Тобий къызэригъэпэща гупым. Мысостышхуэр зыдэплъеин артист куэд я жылэм къыдэкIат. Апхуэдэщ абы щапхъэгъэлъагъуэ хуэхъуахэу Болэ Мурат, Жыгун Тимэ, Сонэ Мухьэрбий сымэ. ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщ артист пажэм и цIэр къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ абы и тхыдэм. 1958 гъэм Москва дэт ГИТИС-м актёрхэр щагъэхьэзыр и факультетымрэ режиссёр курс нэхъыщхьэхэмрэ ехъулIэныгъэкIэ къиухыу къигъэзэжа нэужь, режиссёр IэщIагъэри а еджапIэм щызэзыгъэгъуэтыжа Мысостышхуэ Пщызэбий и гъащIэ псор ирипхат адыгэ театрым хуэлэжьэным.
Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и режиссёру, режиссёр нэхъыщхьэу илъэс зыбжанэкIэ лэжьащ ар. Щхьэхрэ ешрэ зэримыщIэм къыхэкIыу зыпэрыт IэнатIэм ар фIыуэ щехъулIэрт, зэфIэкI ин щиIэт. Къэбэрдей къэрал драмэ театрым Пщызэбий щигъэува спектаклхэм яхэткъым театреплъхэм ягу нэмыса. Апхуэдэу зыр адрейм зэран хуэмыхъуу абы хузэфIэкIащ режиссёрым и къалэнри актёр лэжьыгъэри зэдихьыну. Абы игъэува спектаклхэм ящыщщ ЩоджэнцIыкIу Алий и «Къамботрэ Лацэрэ», Ширван-заде Александр и «Жин фIыцIэ», Мольер Жан-Батист и «ЗалымыгъэкIэ ягъэIэза», Хугаев Георгий и «Андро и Сандро», Шамхалов Мэжид и «Гуащэ», Теппеев Алим и «Уи нэху» спектаклхэр.
Мысостышхуэ Пщызэбий и зэфIэкIыр иджыри пасэу, ГИТИС-м и адыгэ студием щеджэхэм Мольер и «Жорж Данден» пьесэм къытращIыкIа спектаклыр я диплом лэжьыгъэу щагъэхьэзырым, къэнэIуат. Мысостышхуэм къылъысат унэIут нэжэгужэ, Iэмалшы Любен и ролыр. Студент-артистым гъуэзэджэу къигъэлъэгъуэн хузэфIэкIащ Iуэхур щекIуэкI зэманкIи зи гугъу ищIкIи апхуэдизу тпэIэщIэ Франджым щыпсэу унэIутым и образыр. Зи псэукIи, зи дуней тетыкIи, зи хьэл-щэни игъащIэм умылъэгъуам и образыр апхуэдэу къэбгъэщIэн папщIэ, зэфIэкIышхуэ уиIэн хуейт.
Ар зэрызэфIэкIышхуэм и щыхьэтщ 1957 гъэм Къэбэрдей литературэмрэ гъуазджэмрэ я махуэхэр Москва щекIуэкIыу а спектаклыр ягъэлъэгъуа нэужькIэ, Мольер и ЛIыхъужь ныбжьыщIэм и образыр нэхъыфIу зыгъэзэщIахэм Мысостышхуэр зэрыхабжамрэ зи ныбжьыр илъэс 22-м ит студент щIалэм 1958 гъэм «Лэжьыгъэм къызэрыщыхэжаныкIам папщIэ» медалыр къызэрыхуагъэфэщамрэ.
КъызэщIэпкъуэжмэ, лъэпкъ театрым, актёр лэжьыгъэм илъэс 60-м щIигъукIэ хэлъхьэныгъэ хуищIащ Мысостышхуэм. ЦIыхубэм гу къабзэрэ псэ хьэлэлкIэ хуэлэжьа Пщызэбий къалъытащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и артист нэхъыфI дыдэхэм ящыщу. Актёр зэчиифIэр, цIыху гуапэр и лэжьэгъухэми театреплъхэми фIыуэ къалъагъуу щытащ. Абы и лэжьыгъэфIхэр, къигъэщIа образ, роль гъэщIэгъуэнхэр республикэм исхэм ноби ящыгъупщэркъым. Ар зэчиишхуэ зыбгъэдэлъ цIыхуу зэрыщытым щыгъуазэр Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэухэм я закъуэтэкъым - Шэрджэсми, Адыгейми, Абхъазми, Тыркуми фIыуэ къыщацIыхурт. Роль нэхъыщхьэу 100-м щIигъу зыгъэзэщIа, спектакль 20-м нэблагъэ зыгъэува Мысостышхуэр гукъинэжу щыджэгуащ «Анэм и гур», «Мыщэ и къуэ Батыр», «Тыргъэтауэ», «Эдип», «Мадинэ», «Къанэмэтрэ Къасболэтрэ», «Къамботрэ Лацэрэ», «Ущымыуэ, Чэрим!», «ИстамбылакIуэ», «Лашын», «Iэдииху» спектаклхэм, нэгъуэщIхэми. Ар цIэрыIуэ ирихъуащ Шолохов Михаил и «ЩIыщIэ къэIэта», Вольтер (Аруэ Франсуа-Мари) и «Магамет», Ануй Жан и «Медее», нэгъуэщI спектаклхэм щигъэзэщIа ролхэм. Актёр IэщIагъэм, театр гъуазджэм щиIэ зэфIэкIыр къалъытэри, Мысостышхуэ Пщызэбий къэрал саугъэтхэр къыхуагъэфэщащ. Апхуэдэхэщ «Лэжьыгъэм и ветеран» (1986) медалхэр, Абхъаз Республикэм Гулиа Дмитрий и цIэкIэ щагъэува Къэрал саугъэтыр (1984), Къэбэрдей-Балъкъэрым и Къэрал саугъэтыр (1998), Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхь тхылъхэр (1965; 1996).
Зэгуэрым, игъэзэщIа ролхэм я гугъу ищIыжу, Мысостышхуэ Пщызэбий мыпхуэдэу жиIат: «Дэтхэнэ актёрми иIэщ фIыуэ илъагъу образ. Си дежкIэ апхуэдэу щытщ Шортэн Аскэрбий и «Партым и лIыкIуэ» пьесэм хэт Андрей (Кировым) и ролыр… Ар лIыгъэшхуэ, хьэл-щэн дахэ зыхэлъ цIыху щыпкъэу щытащ. Шолоховым и «ЩIыщIэ къэIэтам» щызгъэзэщIа Давыдовым и ролри сигу къинэжахэм ящыщщ. Розов Виктор и «Гъуэгу махуэ» пьесэм щызгъэзэщIа Алексей и ролыр сэ къыстратхыкIами ярейщ. Ар згъэзэщIэн сухыу сценэм сыкъыщикIыжа дакъикъэхэм нэхърэ нэхъ дэрэжэгъуэ сиIауэ сщIэжыркъым. Алексей и хьэл-щэным, и къабзагъэм, и цIыхугъэм, и ерыщагъым сэ фIы куэд къыхэсхащ. ИкIи а фIыгъуэр си ныбжьэгъухэм, театрыр фIыуэ зылъагъухэм естыжащ. Актёрхэр аращ насыпкIэ дызэджэжыр».
Мысостышхуэ Пщызэбий телевиденэм и режиссёр нэхъыщхьэуи илъэс зыбжанэкIэ лэжьащ. ЩIэупщIэшхуэ иIэу, цIыхубэм ягу дыхьэу щытащ Пщызэбийрэ и щхьэгъусэ артисткэ цIэрыIуэ ЖьакIэмыхъу КIунэрэ телевиденэмрэ радиомрэ щрагъэкIуэкIыу щыта «Хасэ», «Iэдииху», «Театрымрэ театреплъымрэ», «ГушыIэхэмрэ ауанхэмрэ», «Пшыналъэ», «Жьэгу пащхьэ», «Аркъэн» нэтын хьэлэмэтхэм. А лэжьыгъэхэр республикэм и радиомрэ телевиденэмкIэ къатыжу нобэ ущрихьэлIэкIэ умыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым адыгэбзэр екIуу, и псэлъэкIэм удимыхьэхынкIэ Iэмал имыIэу къабзэу игъэшэрыуэу зэрыщытар. Пщызэбий республикэм и щэнхабзэм хуищIа хэлъхьэныгъэхэр фIыгъуэ мылъытэщ. Телевиденэмрэ радиомрэ я «дыщэ фондым» хагъэхьа лэжьыгъэ нэхъыфIхэр абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ. Республикэм и щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ, адыгэбзэм, литературэм зегъэужьыным къищынэмыщIауэ, Пщызэбий къэралым и фильмографиеми хэлъхьэныгъэфI хуищIащ. Ар Iэзэу щыджэгуащ Ковалёв Марк триха «Колокол священной кузни» (1982), Бондарчук Сергей и «Красные колокола» (1981), Журавлёв Дмитрий и «Лавина с гор» (1958), Къандур Мухьэдин триха «Потерянная в горах», Амирджэбий Чабуа и «Дата Туташхиа», Къэрмокъуэ Мухьэмэд и тхыгъэм къытращIыкIа «Лъагъунгъэм и хьэтыркIэ» художественнэ фильмхэм. «Абхъаз Республикэм и цIыхубэ артист» цIэ лъапIэр къыфIащащ Абхъазым и ЛIыхъужь Лакобэ Нестор и образ телъыджэр къызэрехъулIам папщIэ.
КъыжыIапхъэщ, Мысостышхуэ Пщызэбий артист къудей мыхъуу, тхэнми дихьэхыу, усэхэр, Iуэтэжхэр, пьесэхэр, уэрэдхэр итхыу, урысыбзэкIэ тха пьесэхэр адыгэбзэкIэ зэридзэкIыу зэрыщытар. УсакIуэ Лыкъуэжь Нелли къыдигъэкIащ Пщызэбий и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэхэр щызэхуэхьэса «Дунейр чэзущ» тхылъыр. Актёрым и тхыгъэ купщIафIэхэр триухуащ ар зыгъэпIейтей, и гур хэзыгъэщIу гъащIэм зыщрихьэлIэ, цIыхубэр зыгъэгузавэ Iуэхугъуэхэм. Мысостышхуэм и псалъэхэр зыщIэлъ уэрэд зыбжани щыIэщ.
Ар тхэным зэрыдихьэхамрэ щIыдихьэхамрэ я гугъу щищIыжым, артист цIэрыIуэм жиIат: «Сэ си щIалэгъуэр зэрызгъэкIуам, балигъ сыхъуа нэужь си нэгу щIэкIахэм, гуапагъэ, цIыхугъэ зыдэслъэгъуа си ныбжьэгъухэм, лэжьэгъухэм, гъащIэ гъуэгу быркъуэшыркъуэм къыщысIэщIэщIа щыуагъэхэм сатетхыхьыж си хабзэщ. Стхыжхэм хэтщ уси, пьеси, уэрэди, Iуэтэжи, ауани, гушыIи. Дауи, сэ сызэрытхэр зыфIэауани, аргуэру зы тхакIуэ мыкIуэмытэ къэунэхуащ жызыIэни щыIэнущ. Сэ сытхакIуэкъым, тхакIуэхэм сахэвбжэнуи сыхуейкъым. Ар си дежкIэ насыпышхуэIуэщ, къалэн абрагъуэщ. Сэ схузэфIэкIынурати, си гъащIэм и зы плIанэпэ цIыкIу си тхыгъэхэм яхухэсхауэ, ар сэр-сэру згъэдэхэжу, згъэщIэрэщIэжу, стхахэм сыкъеджэжрэ гухэхъуэгъуэ къызату сыпсэуащ…».
Пщызэбий жылагъуэ лэжьыгъэшхуэ зэфIигъэкIыу щытащ, «Си бзэ - си псэ, си дуней» республикэ зэпеуэм и къэпщытакIуэ гупым, «Адыгэ Хасэ» жылагъуэ зэгухьэныгъэм и советым, Театрым и лэжьакIуэхэм я зэгухьэныгъэм хэтащ. Кавказ Ищхъэрэм ГъуазджэхэмкIэ и къэрал институтым и студентхэр Пщызэбий хуригъаджэу щытащ утыку зэритынум, сценэм зэрыщыпсэлъэнум. А псом къыдэкIуэу, унэтIыныгъэ куэдым зэфIэкI щызиIэ артистыр ящыщ зыщ «Бжьамий» IуэрыIуатэ ансамблыр къызэзыгъэпэщахэм. Ансамблым здыхэтым, Мысостышхуэм и макъ лъэщыр дуней псом и щIыналъэ зэмылIэужьгъуэхэм – Москва, Варшавэ, Париж, Амман, Даммаск, нэгъуэщI щIыпIэ куэдми щыIуащ.
ГуфIэгъуэрэ дэрэжэгъуэрэ цIыхубэм яритын, зыщыщ лъэпкъым и гъащIэр игъэдэхэн папщIэ Тхьэм къигъэщIа Мысостышхуэ Пщызэбий спектаклхэм нэжэгужэу, пэжагъ хэлъу щыджэгуащ, нэгъуэщIхэм я дежкIэ щапхъэгъэлъагъуэу. Ар цIыхухэм ягу къинэжащ хабзэ, нэмыс, хьэл-щэн дахэ зыхэлъ, лъэпкъ зэхэгъэж зымыщI, зи псалъэм тебгъуэтэж адыгэлIу, цIыху теплъафIэу, гуапэу, гушыIэшхуэ хэлъу, и лъэпкъымрэ и анэдэлъхубзэмрэ зыхилъхьэ щымыIэу фIыуэ илъагъуу. Ар зи гъусэу сценэм ита и лэжьэгъухэм я насыпу къалъытэ апхуэдэ актёр лъэщым дэлэжьэну къазэрыхуихуам папщIэ.
КъБР-м и театр гъуазджэр зэфIэзыгъэувахэм, абы и тхыдэр зыгъэбеяхэм ящыщ, щэнхабзэм, литературэм, кинематографием хэлъхьэныгъэфIхэр хуэзыщIа Мысостышхуэ Пщызэбий 2009 гъэм дунейм ехыжащ. Ар артист гъуэзэджэу, щхьэгъусэфIу, адэфIу, Хэкур фIыуэ зылъагъу цIыхуу щытащ. ЗэфIэкI ин зыбгъэдэлъ артистым и лэжьэгъухэм, цIыхубэм пщIэ къыхуащIу къекIуэкIащ икIи абы и фэеплъыр зыщагъэгъупщэркъым и щхьэгъусэ, УФ-ми КъБР-ми щIыхь зиIэ я артисткэ ЖьакIэмыхъу КIунэ, и унагъуэм, театрым и лэжьакIуэхэм. А фэеплъыр цIыхухэм ягу илъыху абы и цIэри кIуэдынукъым.
ТЕКIУЖЬ Заретэ.
Пщызэбий и унагъуэр. 2004 гъэ
Дунейр чэзущ
Гупсысэм я нэхъыфIыр къысхуэкIуауэ къысщыхъужри, сыгуфIэу Пщызэбийхэ сыпсэлъащ, КIунэ телефоныр къызэрытрихынум шэч къытезмыхьэжу.
- СынодаIуэ, къиIукIащ трубкэм, нэхъри нэхъ къарууншэ хъуа Пщызэбий и макъыр.
Узыншагъэ зимыIэжым ущIэупщIэну хьэлъэкъэ, зэрыслъэкIкIэ, си макъыр зэтызоухуэри, нэжэгужэу жызоIэ:
- Пщызэбий, узогъэгуфIэ, уи тхылъым кIуэну тхыгъэхэр хьэзыр хъуащ. Тхылъым фIэпщыну укъызытеувыIар къыджепIатэмэ…
Пщызэбий и макъым тIэкIунитIэ псэ къыхыхьэжауэ къыздоуэршэр, иригъэлейуэ фIыщIэ къысхуещI. Абы гукъыдэж къезытар тхылъ къыдэкIынурамэ (мы дунейм тетыжтэкъым абы нэхърэ ар нэхъ зыщIэхъуэпсыж), сэ сыщIэгуфIэр нэгъуэщIт: махуитI-щы дэкIмэ, Мысостышухэм и зы тхылъ закъуэ къысхудигъэкIыну нышэдибэ щIалэ ахъырзэман гуэрым сыкъызэригъэгугъарат. Пщызэбий тхылъыр IэщIэслъхьэмэ, зэрыгуфIэнур си нэгум щIэтт. И узу хъуар кIэрылъэлъу, зэрыщытауэ адыгэ театрым и сценэм ар къихьэжыну къысщыхъурт.
ПIалъэр къосри, сыкъэзыгъэгугъа щIалэр къопсалъэ:
- Нобэрэ ныжэбэрэ Мысостышхуэм и тхылъым солэжьыжри, пщэдей къэпщтэжынщ, - жеIэри.
УгуфIэнтэкъэ?!
Пщэдейр къосри, телефон къэзууам сепхъуэмэ, «Пщызэбий щыIэжкъым» къызжаIэ…
- «Дунейр чэзущ» аращ Нелли тхылъым фIэпщынур, - иужьрей псалъэу Пщызэбий къызжиIахэр зэхызох сэ аргуэру, аргуэру, аргуэру…
Дакъикъэ щыгъэу зэкIэлъызыгъажэ зэманыр Тхьэшхуэ пэлъытэ къызэрытхуэхъум и щыхьэтщ абы къыщыдэхъулIэхэр. ЩIыуэпсым и къэхъукъащIэхэр зыдж щIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, зэрымыщIэкIэ къэхъу Iуэхухэм нэхърэ нэхъ къэхъун хуей щыIэкъым. ЗэрымыщIэкIэ, ауэ щыхъукIэ, къэмыхъункIэ Iэмал зимыIэу си гъащIэм къыщыхъуа гуэрщ сэ Пщызэбий и тхылъым селэжьыныр. Хэт ищIэнт, Мысостышхуэ Пщызэбий теухуа тхыгъэхэр, абы и IэдакъэщIэкIхэр, и сурэтхэр зэщIэскъуэжу тхылъ згъэхьэзырыну, хьэмэрэ а цIыху гумызагъэм, гу пцIанэм иужьрей махуэхэм махуэ къэс сыдэлэжьэну, нэхъыфIу къэсцIыхуну… Пщызэбий и псэр апхуэдизкIэ лIыгъэкIэ псыхьати, ажал узыр зэрыпкърытыр фIы дыдэу ищIэжми, лажьэрт. Ар щылажьэрт унэми сымаджэщми. Абы лэжьэн иухри, махуитI-щыщ зэрыпсэужар, и тхыгъэхэра хуэдэт ар мы дунейм щызыIыгъыжыр. НэмыщIысауэ Iуэху къэзыгъанэу емыса цIыхум хьэлъагъ тIуащIэ зэрихьыр нэрылъагъут…
… ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и актёр хьэлэмэту куэдрэ лэжьа Мысостышхуэ Пщызэбий папщIэ Iэгуауэшхуэ яIэт… Гъуэгу махуэ Iэгуауэ… Артист цIэрыIуэхэр дунейм ехыжа нэужь, хуаIэт хабзэм хуэдэ Iэгуауэ. БдзапцIэм хуэдэу хьэлъэрэ а махуэм къешха уэшхым хуэдэу щIыIэу…
Мысостышхуэм и Iэдакъэм къыщIэкIащ Iуэтэжу 13, усэу 100, уэрэду 25-рэ, пьесэшхуэу 5, пьесэ кIэщIу 16, еджакIуэ цIыкIухэм яхуэгъэзауэ, композиторхэм зэхагъэувауэ 10, гукъэкIыж тхыгъэу 25-рэ, усэбзэкIэ тхауэ псалъэ гуапэу 60, нэгъуэщIхэри. ИтIани, абы тхакIуэу зибжыжыртэкъым.
Мысостышхуэм адыгэбзэр псэми псантхуэми едэхащIэу игъэIуу зэрыщытам ещхьыркъабзэу, икIи фIыуэ зыхищIэрт. ЩыпсалъэкIэ художественностагъ жыхуэтIэр и пшынэ Iэпэмэ, щытхэкIэ гъуагъуэ куэдыщэм ирыригъэшэхыу къыпщыхъурт. Абы и щхьэусыгъуэри, дэ къызэрытщыхъумкIэ, мыращ. ЦIыхур щыпсэуа лъэхъэнэм и нэпкъыжьэ къытредзэ. Хэт апхуэмыдэр? Пщызэбий и тхыгъэхэр зыхуэунэтIар жанр гъэлэжьэнракъым, атIэ адыгэ щIэблэр гъэсэнырт, лъэпкъыр къызэтенэнырт, бзэр гъэпсэунырт, дунейр нэхъыфIу убзыхунырт. Арат зыхуэунэтIар абы и гупсысэхэри езым и IуэхущIафэхэри. ЖиIэну зыхуейр куэдыщэ хъурт, нэгъуэщIым и псалъэ, гупсысэ гъэIуным и гъащIэр хилъхьати, и тхыгъэхэр зэщихуэпыкIыфырт, псэлъапIэ кърамытам хуэдэу, къыхуеджэныгъэ зэмыфэгъухэмкIэ.
ЦIыхум и гупсысэр, и IуэхущIафэхэр псалъэ тхакIэ щыщIэгъэбыдыхьыжам и деж ар тхыдэ мэхъуж. Нобэ ди гупсысэри, ди псалъэри зыхуэгъэза Мысостышхуэ Пщызэбий и гъащIэ гъуэгуанэр къребгъэубыдэфынущ Iэгу хуэдиз тхыгъэм.
Япэ дыдэу Мысостышхуэ Пщызэбий «къытракъута» Iэгуауэ гуфIэгъуэ къызыхэпIэнкIыкIымрэ иужь дыдэу нэщхъейуэ Iэгу щыхуеуэжамрэ я зэхуакум дэлъщ гъуэгуанэ кIыхь, хьэуэ, зы мэскъал, зы къэлыдыгъуэ, зы цIыху гъащIэ гупыкIыгъуей…
ЛЫКЪУЭЖЬ Нелли,
усакIуэ.
Чэнджэщэгъу нэс
Хьэщэ Къанщобий, артист:
- Сызэрысабийрэ адыгэ театрыр фIыуэ солъагъу, абы къыщыщIэдзауи сэ Мысостышхуэм и лэжьыгъэхэм сыщыгъуазэщ. Абы адыгэбзэр зэригъэIурыщIэм, ар зэригъэбзэрабзэм хуэдэу къызэхъулIэ артист гъуэтыгъуейт.
Си щхьэкIэ си насыпу къызолъытэ Пщызэбий хуэдэ актёр сыдэлэжьэну къызэрысхуихуам папщIэ. НэхъыжьыфIт, чэнджэщэгъу нэст, удэлэжьэну тыншт. Мысостышхуэр и цIыху хэтыкIэкIи, и артистыгъэкIи, хэлъ хабзэ, нэмыскIи щапхъэ зытепх хъун цIыхут. Ахърэт нэху Тхьэм кърит!
Театрми киноми
Мысостышхуэ Пщызэбий щагъэлъэпIа пшыхьым
Мысостышхуэ Пщызэбий псоми фIыуэ тцIыху ди джэгуакIуэ нэхъ Iэзэхэм ящыщщ. Дэ абы гъуазджэм и лIэужьыгъуэ куэдым дыщрохьэлIэ - усэхэм, таурыхъ-хъыбархэм, гушыIэ дахэхэм удихьэхыу къоджэ, уэрэд екIуу жеIэ, Iэзэу спектаклхэм щоджэгу, художественнэ кинофильм зыбжанэми зэфIэкI хъарзынэ иIэу зыкъыщыдигъэлъэгъуащ. РадиокIэ дедаIуэми, телевизоркIэ деплъми, концерт гуэр екIуэкIыу дрихьэлIами - махуэ щIагъуэ дэкIыу къыщIэкIынкъым абы и цIэ кърамыIуэу, и макъ зэхэдмыхыу е езыр дымылъагъуу. Зэхэтхыхуи тлъагъухуи ди щIэщыгъуэщ, ди гур нэхъри кIэрыпщIэ мыхъумэ, дужэгъуркъым.
ЦIыхум и дежкIэ, ар хэтуи щрырети, и анэ къэзылъхуам нэхърэ нэхъ лъапIэ зыри дунейм тетын хуейкъым. УсакIуэ куэд щыIэу къыщIэкIынкъым абы усэ хуэзымытха. Мысостышхуэм мы зэIущIэр къызэIуихащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и усакIуэхэм анэм теухуауэ ятха усэхэм къеджэу. КърихьэлIахэм я гукъыдэжыр къиIэту, ар гушыIэ Iуэтэж хьэлэмэт зыбжанэ къеджащ, уэрэд дахэ куэди удихьэхыу жиIащ.
ЦIыхухэм фIыуэ ялъэгъуа спектакль куэдым щоджэгу Мысостышхуэр, роль нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщ игъэзащIэу. Апхуэдэщ Къэрмокъуэ Мухьэмэд и пьесэм къытращIыкIа «ЩIакIуэ кIапэ» спектаклыр. Езы Пщызэбий нэхъ къызыхэщ пычыгъуэ ягъэлъэгъуари шэрыуэу абы къыхэха хъуат.
Мысостышхуэр апхуэдэу хэтщ цIэрыIуэ хъуа кинофильмыфI зыбжанэм. Пшыхьым кърихьэлIахэр ирагъэплъащ «Колокол священной кузни» фильмым щыщ Iыхьэхэм, КIыщокъуэ Алимрэ Москва щыщ сценарист Крепс Владимиррэ ятха сценарийкIэ траха «Лавина с гор» кинофильмым и зы пычыгъуэм. А тIуми Мысостышхуэр хэтщ нэхъ нэIурыт дыдэу джэгухэм ящыщу.
Мы пщыхьэщхьэр апхуэдэу нэгузыужь хъуну къыщIэкIынтэкъым, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Адыгэ къэрал драмэ театр езыр мы зэманым здэщыIэм къыщыдэлажьэ джэгуакIуэхэр къримыхьэлIамэ. Спектаклхэм ящыщ пычыгъуэ гуэрхэм е щхьэхуэу ягъэлъагъуэ сценэ цIыкIухэм Пщызэбий щIыгъуу къыхыхьэми, уэрэдкIэ, гушыIэ шэрыуэкIэ къыбгъурыувэми, утыкум щIэх-щIэхыурэ къихьащ Шыбзыхъуэ Басир, Хьэмыку Жаннэ, КIэмыргуей Валентин сымэ. ФIыуэ тлъагъу джэгуакIуэм иращIэкIа махуэшхуэм я уэрэд дахэхэмкIэ, я макъамэ гуакIуэхэмкIэ апхуэдэу къыхыхьащ «Бжьамий» ансамблым, Аруан районым ЩэнхабзэмкIэ и унэм и самодеятельность гупым я джэгуакIуэхэр.
ФIыуэ ялъагъу я джэгуакIуэм Iуэху зэмылIэужьыгъуэ куэдкIэ еупщIу, езы Пщызэбий абыхэм жэуап яритыжу щIадзащ. А псом нэмыщIыжкIи, пщыхьэщхьэр уи нэгу зезыгъэужь концерт къызэрыгуэкIым щхьэпрыкIыжащ, театрым, лъэпкъ драматургием, зэрыщыту литературэм, гъуазджэм теухуа псалъэмакъым хуэкIуэжати.
ХЬЭХ Сэфарбий.
1989 гъэ
Мысостышхуэ Маринэ, ЗэшэкIуу ТIэхьир, Мысостышхуэ Пщызэбий. 1999 гъэ
Мысостышхуэ Пщызэбий и усэхэр
ЩIЭБЛЭ
(Уэрэдыжь)
ЩIэныгъэшхуэм
Хуэпабгъэ щIэблэм,
Насып щIыгур
И зыIэтыпIэщ.
ЕфапIэжьхэр
Зи кIуапIэ-жапIэм,
Анэ гущхьэр
И джатэ уапIэщ.
Щытхъу фэрыщIым
Дэмыунэхъум,
Iэужь дахэр
И гъэтIылъыгъэщ.
ЛIыгъэ щIапIэм
ЗыпыIузыдзым,
Фыз кIэкъуащIэр
И зыгъэпщкIупIэщ.
ХъуагъэщагъэкIэ
Ягъэжэкъуэфыр
Ди щIалэфIхэм
Я закъуэтIакъуэщ.
Нэхъыжь фарзым
ЕпцIыж зырызыр
Зэман хъырзэм
Щыныкъуэгъасэщ.
МурадыфIыр
ЗыгъэIумпIафIэм,
ФIыщIэ иныр
И гъащIэ мардэщ.
Хамэ фIыгъуэр
Зи насып гъуазэм,
ГуIэ гъыбзэр
И уэредадэщ.
УЭСЯТ
Си къуэми си лъэпкъэгъухэми захузогъазэ
СлъэкI хуэсщIащ сэ
Си лъэпкъ мащIэм, си къуэ!
СлъэмыкIар уэ
Нэгъэс и кIэм.
ЗыгуэркIэ сэ къыстекIуэмэ
Ажалыр,
СынолъэIу, гъэзащIэ
Си уэсятыр:
Зэи тыншыпIэ
Къыумылъыхъуэ, си къуэ!
Щыт жыджэру,
Гумызагъэу.
«Си фейдэ хэлъщ», -
ЖиIэу Iуэху мыхъумыщIэ
ЗыщIэр лIа пэлъытэщ -
Ар зэгъащIэ!..
Ныбжьэгъу зэи
Уемыфыгъуэ, си къуэ!
Лей къытехьэм -
ДэIэпыкъу уэ.
Ауэ хуэпщIар
Епхъуэныжу щытым,
УепцIыжащ нэхъ лъапIэу
Дунейм тетым!
МурадыфI пщIым - нэгъэс
И кIэм, си къуэ!
Гугъу сохь, жыпIэу
Къыумыгъанэ.
Уи лэжьэгъухэм
Нэмыс, дзыхь къыпхуащIу
Псэу - IуэхуфIхэр
ГъащIэм щызэпыпщIэу!
Балигъ ухъурэ
Къулыкъу бгъуэтмэ, си къуэ!
Уемыхъуапсэ мылъку щIэзэухэм.
ПщIа делагъэр
Къемыуэжу уи щхьэм,
Къабзэлъабзэу тет
Мы дуней дахэм!
Умыкъуаншэу лей
Къыптехьэм, си къуэ,
ЖьакIуэу пэжыр
КъыщIэгъэщ.
Гузэвэгъуэ
Къылъыс хъум къэралым,
Ущышынэу ажалым
УимыкIуэт.
Мы си лъэIухэр
ПхуэгъэзащIэу щытым,
ЩIэблэр пэжу,
Быдэу фызэкъуэтым,
Фэ захуагъэр фи нэрыгъ
Зэпытым, -
ЗэщIищтэн сфIощI
ЩIылъэр берычэтым,
Техуэжын сфIощI
Iэщэр къэзыIэтым,
Къихьэн сфIощIыр
Псори фи Iумэтым,
ХуащIыжын сфIощI
И бжэр ахърэтым -
IуэхуфI влэжьу
Фэ дунейм фытетым.
