Къэбэрдей-Балъкъэрым и регбистхэм я дежкIэ 1970 гъэр хьэлэмэту икIи гугъуу щытащ. Илъэс етIуанэ хъуауэ утыкушхуэм ит ди командэр фIыуэ къацIыхуат икIи дэтхэнэри ерыщу къыпэщIэтт.
Ди республикэм нэхъапэм зэи имыIауэ къыщыунэхуа регби джэгу гупыщIэр Урысей Федерацэм и командэхэм псынщIэ дыдэу лъэ быдэкIэ яхэуват икIи щIыналъэ зэпеуэхэм щыхэтам къызыпикIуэтар Воронеж щыщхэм я закъуэт. Апхуэдэу щыт пэтми, Iэмал ягъуэтат урысейпсо зэхьэзэхуэм и финалым зыкъыщагъэлъэгъуэну. Абы яужь къыщранат Мэзкуу, Ленинград, Тбилиси я командэ лъэщхэр. КъыхэзыгъэщIар Киев къикIахэрат. КъыкIэлъыкIуэу Армением и чемпионат зэIухам етIуанэ-ещанэ увыпIэхэр мэзкуудэсхэм дагуэшат. Ар ехъулIэныгъэшхуэтэкъэ?!
1970 гъэм и пэщIэдзэм яубзыхуат а илъэсым СССР-м и чемпионатыр зэрекIуэкIыну щIыкIэр. Зэхьэзэхуэм хэтынухэр гупитIу ягуэшат. Япэм хагъэхьат Урысей Федерацэмрэ Совет Союзымрэ 1969 гъэм щытекIуа Мэзкуу и ВВА-р зи пашэ къалащхьэм щыщхэу «Фили»-р, МАИ-р, «Спартак»-р, «Динамо»-р, Тбилиси и «Локомотив»-р, Киев и «Динамо»-р, Ленинград и «Буревестник»-р. ЕтIуанэм щызэпеуэнут союз республикэхэм щынэхъ лъэщ командипщI, Мэзкуурэ Ленинградрэ ящыщ зырыз дыщIагъужауэ. Абыхэм яхэхуэн папщIэ ди регбистхэм хъарзынэу зыкъыщагъэлъэгъуэн хуейт гъэмахуэм зэхэтыну Урысей Федерацэм и чемпионатым и кIэух зэхьэзэхуэм.
Мэлыжьыхьым (апрелым) и 22-м регбимкIэ зэхьэзэхуэр Налшык къыщызэIуахащ. Ди щIалэхэм кърагъэблэгъащ гъэ кIуам Мэзкуу и чемпион хъууэ а илъэс дыдэм союзпсо зэхьэзэхуэм еплIанэ увыпIэр щызыубыда «Спартак»-р. Ар зэрыгуп лъэщым зыми шэч къытрихьэртэкъым.
«Буревестник» стадионым къыщызыхуэса цIыху куэдым налшыкдэсхэр зэралъэкIкIэ трагъэгушхуэрт. Ди щIалэхэри я къару къызэрихькIэ я хьэрхуэрэгъу лъэщхэм япэщIэтт, ерыщагъ ин къагъэлъагъуэу. Апхуэдэу щыт пэтми, мэзкуудэсхэр къайфIэкIащ 22:30-у.
МахуиплI дэкIри ахэр аргуэру Нартсанэ (Кисловодск) щызэIущIащ. Абыи къалащхьэм къикIахэр щынэхъыфIащ.
Мы зэIущIэхэм ди регбистхэм къыщапщытэжащ гъэм и зэхьэзэхуэ нэхъыщхьэхэм зэрыхуэхьэзыр щIыкIэр. Къапщтэмэ, ахэр накъыгъэ (май) мазэм хэтынут «Спартак» ДСО-м и Урысейпсо советым и зэпеуэу Пензэ къалэм щекIуэкIынум. Мэкъуауэгъуэм (июным) Ленинград, Ригэ, Каунас я командэхэм тIорытIэ яIущIэнут. ШыщхьэуIу (август) мазэм «Спартак» ДСО-м и кIэух зэхьэзэхуэр Мэзкуу щызэхэтынут. ИужькIэ ядэджэгунут Кавказ АдрыщIым и командэ лъэщхэм. Арати, хуабжьу удэзыхьэх зэIущIэхэр къыпэщылът Къэбэрдей-Балъкъэрым регбимкIэ и гупым.
Ди республикэм мы спорт лIэужьыгъуэр къизыхьари, лъэ быдэкIэ зыгъэувари куржыхэращ (грузинхэращ). Тбилиси щеджэу къэзыгъэзэжа ди лъахэгъу Лобжанидзе Александр регбир адыгэхэм фIыуэ яригъэлъэгъуа къудейкъым, атIэ и зэпыщIэныгъэхэр къигъэсэбэпурэ и лъэпкъэгъухэм закъыщIэригъэгъэкъуащ. АбыкIэ хуабжьу сэбэп хъуащ щIэх-щIэхыурэ ирагъэкIуэкIа зэныбжьэгъугъэ зэIущIэхэр. Апхуэдэхэм и деж лъэныкъуэхэр зэпэщIэт къудейтэкъым, атIэ зыкъом щIауэ регбим хуэIэижь куржыхэр я IэзагъымкIэ, а спорт лIэужьыгъуэм и щэхухэр зэрагъэщIэнымкIэ ди щIалэхэм къадэIэпыкъурт.
Зыгъэсэныгъэ мыхьэнэшхуэ зиIэ зэныбжьэгъугъэ зэIущIитI зэкIэлъхьэужьу мэкъуауэгъуэм и пэщIэдзэм Тбилиси щекIуэкIащ. Налшык и «Спартак»-м и тренер нэхъыщхьэ Лобжанидзе Александр а зэIущIэхэм щеплъащ гупым хэт нэхъ щIалэIуэхэм я зэфIэкIыр здынэсым. КъыхагъэщIами, Къэбэрдей-Балъкъэрым икIахэм я Iэзагъым хэпщIыкIыу хагъэхъуауэ къагъэзэжащ. Хъарзынэу зыкъызэкъуахат щIалэщIэхэу Щоджэнымрэ Къазбэчымрэ.
Мэкъуауэгъуэм и 25-м Башкирием и Салават къалэм щыщIидзащ Урысей Федерацэм и чемпионатым и кIэух Iыхьэм. Абы фIыуэ зыкъыщагъэлъагъуэрэ япэ увыпIищым языхэз къахьмэ, ди щIалэхэм Iэмал ягъуэтынут Совет Союзым регбимкIэ и гуп нэхъыщхьэм хыхьэну. Ар хуабжьу пщIэшхуэт ди республикэм и дежкIэ.
Налшык и «Спартак»-м и хьэрхуэрэгъухэт СССР-м гъэ блэкIам и чемпион Гагариным и цIэр зезыхьэ Дзэ-Хьэуа Академием (ВВА), Куйбышев (иджы Самарэ), Химки, Обнинск, Новокузнецк я командэ лъэрызехьэхэр.
ЕплIанэ увыпIэм къыщызэтеувыIэри, илъэс ипэкIэ налшыкдэсхэр союзпсо зэхьэзэхуэм хэхуатэкъым. Иджы абы папщIэ зы лъэбакъуэ закъуэ ячыжыну къахуэнэнэжауэ арат.
Япэ дыдэу зэхьэзэхуэ инхэм щыхэта илъэсым къыхиха дерсхэр Налшык и «Спартак»-м зыщигъэгъупщакъым. Иджы ар зэфIэкI лъагэ зиIэ, зыми къыпимыкIуэт, куэд къызыщышынэ гуп зэкъуэт хъуат. Абы и щыхьэтщ я хьэрхуэрэгъу лъэщ зыбжанэм ефIэкIыу Салават къалэм щызэхэта урысейпсо зэпеуэм етIуанэ увыпIэр зэрыщаубыдар. Ди щIалэхэр къызыпикIуэтар къэралым и чемпионхэмрэ Куйбышев къикIахэмрэт. Шэч къытетхьэркъым куэдым я гуапэ зэрыхъунум Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыхьыр а зэпеуэм щызыIэтахэм я цIэр къитIуэмэ. Мис ахэр: Лобжанидзе Г., ТхьэмлIокъуэ З., Суржинский Е., Фролов А., Къожакъ Т., Бахъсэн В., Гъэунэ М., Красов А., Щхьэцэ Л., Зайцев И., Смойлов А., Бжьахъуэ А., Бэрэгъун И., Савенкэ И., Щоджэн З., Ныр Хь., Ахъмэт М., Ситник Ю., командэм и тренер Лобжанидзе А. сымэ. Дыжьын медалхэр яIэщIэлъу икIи Совет Союзым и чемпионым фIэкIа япэ кърагъэмыгъэщауэ, абыхэм я щхьэр лъагэу Налшык къагъэзэжащ. АдэкIэ гъэунэхуныгъэщIэ ди щIалэхэм къапэщылът - бадзэуэгъуэ (июль) мазэм и кIэухым зыкъыщагъэлъэгъуэнут Прибалтикэм щетIысэкIа Паневежис къалэм щызэхэтыну СССР-м и щIыналъэ зэпеуэм.
А зэхьэзэхуэ иным зыщыхуагъэхьэзыр лъэхъэнэм «Кабардино-Балкарская правда» газетым и корреспондент, Къэбэрдей-Балъкъэрым РегбимкIэ и федерацэм и тхьэмадэ Къардэн Хьэсэн Налшык и «Спартак»-м и тренер Лобжанидзе Александр зыхуигъэзащ икIи псалъэмакъ щхьэпэ дригъэкIуэкIащ.
- Иджыпсту ерыщу зыдогъэхьэзыр, - къищIидзащ гупым и гъэсакIуэм. - Хуабжьу командэ лъэщхэм даIущIэнущ. Дызыхэхуа «А» классым щыджэгухэр лъэрызехьэ защIэщ. ДыщIохъуэпс абы зыщыдгъэбыдэну икIи щIалэхэр зэпеуэм хуопIащIэ.
Башкирием и Салават къалэм щаIэ ехъулIэныгъэм и гугъу щищIым Лобжанидзе Александр ар зэрекIуэкIа щIыкIэм нэхъ зыубгъуауэ къытеувыIащ:
- Япэу хьэрхуэрэгъу къытхуэхъуащ нэгъабэрей зэпеуэм дыжьын медалхэр къыщызыхьа Мэзкуу областым и «Химки» командэр. Нэгъабэ абы 3:38-уэ дыкъыхигъэщIати, гужьгъэжь худиIэт. А зэIущIэм зыкъомкIэ елъытат зэхьэзэхуэм щыдубыдыну увыпIэр зыхуэдэр. Дэ ар фIыуэ зыхэтщIэрт икIи, тхузэфIэкI псори абы хэтлъхьэри, текIуэныгъэр зыIэрыдгъэхьащ. Япэ дакъикъэхэм щыщIэдзауэ ерыщу дебгъэрыкIуащ икIи Щхьэцэ Леонид и дроп-голым иужькIэ 9:3-уэ «Химки»-м дефIэкI хъуащ. АдэкIэ тепщэныгъэр зыIэщIэдгъэкIакъым. Апхуэ-дэ зэIущIэм нэхъыфIхэр къыхэбгъэбелджылыкIыну тыншкъым, ауэ Щхьэцэ Леонид къищынэмыщIауэ къыхэзгъэщыну сыхуейт ТхьэмлIокъуэ Зауррэ Красов Анатолэрэ я джэгукIэфIыр.
«Химки»-м дызэрытекIуар куэдым яфIэтелъыджащ икIи къызэрытIущIэнум адрейхэм ерыщу зыхуагъэхьэзыр хъуащ. МахуитI дэкIауэ къытпэщIэта Куйбышев и командэми щхьэкъэIэтыпIэ щIагъуэ еттакъым, ауэ спортым къызэрыщыхъу хабзэти, зы балл закъуэкIэ, 8:9-уэ, къыттекIуащ. Нэгъаби зэрыщытар апхуэдэут - 11:12-уэ тфIахьат.
ДыкъызэрыхагъэщIам дерс щхьэпэ къыхэтхащ икIи адрей зэIущIэхэр нэхъ зэщIэкъуауэ едгъэкIуэкIащ: Обнинск и «Квант»-м 15:0-у, Новокузнецк и СМИ-м 35:6-уэ датекIуащ. Дызыпэмылъэщар Совет Союзым и чемпион ВВА-ращ. Арати, турнир таблицэм етIуанэ увыпIэр щыдубыдащ.
