(Къэбэрдей-Балъкъэрым и регбим и тхыдэм щыщ Iыхьэхэр)
1970 гъэм и гъэмахуэм Налшык и «Спартак» командэр утыку къыщихьащ Совет Союзым регбиймкIэ и чемпионатым. Ар гуимыхуж лъэхъэнэт.
СССР-м регбиймкIэ и чемпионатым хэт командэ 20-р гупитIу зэщхьэщыхат. Япэм хэтт медалхэм щIэбэныну зи зэфIэкIхэмкIэ Iэмал зыгъуэтахэр. ЕтIуанэм хагъэхьахэр зыхущIэкъунур гъэ къакIуэ абыхэм зэрахыхьэнрат.
«А» классым и етIуанэ гупыр Iыхьищу гуэшыжат. 1970 гъэм Урысей Федерацэм и командищ абыхэм яхэтт: Гагариным и цIэр зезыхьэ ВВА-р, «Химки»-р, Налшык и «Спартак»-р. Ди щIалэхэр утыку къыщихьэнут Литвам и Паневежис къалэм икIи япэ увыпIитIыр къэзыхьхэр къэралым и гуп нэхъыфI дыдэм кIуэн папщIэ кIэух зэпеуэм хэтынут. Абы щытекIуэжрат адэкIэ медалхэм щIэбэнынур.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэр къэралым и «А» классым зэрыкIуэфар куэдым яфIэтелъыджэт. Сыти жыIи, илъэситI-щы ипэкIэ мащIэ дыдэт зыщIэр ди щIыпIэм регби джэгукIэр къыщрахьэжьауэ. Иджы Налшык и «Спартак»-р Совет Союзым и чемпионатым хэтт, ехъулIэныгъэфIхэри Урысей Федерацэм къыщихьат.
Ди щIалэхэм Литвам екIурэ-ещхьу зыкъыщагъэлъэгъуащ. Пэжщ, пэщIэдзэ зэIущIэм хэгъэрейхэм я «ГъущIым къыхэщIыкIа дыгъужьхэм» (Вильнюс и командэм зэреджэр «Гялюжинас вилкас»-т) 3:9-уэ къыхагъэщIащ. АрщхьэкIэ, иужькIэ Ленинград и «Спартак»-мрэ Ригэ и «ВЭФ-мрэ зэкIэлъхьэужьу 19:17, 20:11-у ефIэкIыжри, етIуанэ увыпIэр зыIэрагъэхьащ, зэрагъэщIэгъуэнур куэдым ямыщIэу.
Псом хуэмыдэу мыхьэнэшхуэ иIэт кIэух зэIущIэм. Ди щIалэхэм абы хьэрхуэрэгъу къащыхуэхъуа Ригэ и «ВЭФ»-р пэщIэдзэ джэгугъуитIым щытекIуати, бжьыпэм хуеIэрт. Дыдейхэм я Iуэхур нэхъ хэплъэгъуэт. Ригэдэсхэр хагъащIэмэ, етIуанэ увыпIэм къыщыхутэнурэ, кIэух зэхьэзэхуэм хэтынухэм яхыхьэнут. Армырамэ, иужь дыдэ увыпIэр я Iэрылъхьэт.
Налшык и «Спартак»-р жэуаплыныгъэшхуэ пылъу Iуэхум бгъэдыхьащ. Япэ дакъикъэхэм щегъэжьауэ абы тепщэныгъэр джэгупIэ губгъуэм щиутIыпщакъым икIи 20:11-у «ВЭФ»-м текIуэри, адэкIэ кIуэтэну Iэмал игъуэтащ.
Апхуэдэ щIыкIэкIэ налшыкдэсхэмрэ пэщIэдзэ Iыхьэм бжьыпэр щызыубыда Вильнюс и «ГъущIым къыхэщIыкIа дыгъужьхэмрэ» Iэмал ягъуэтащ шыщхьэуIум и 22-м Армением и къалащхьэм щызэхэтыну кIэух зэхьэзэхуэм кIуэну. Абыхэм хьэрхуэрэгъу къахуэхъунут адрей гупхэм япэ увыпIитIыр щызыубыдахэу Киев и «Спартак»-р, Тбилиси и «Динамо»-р, Мэзкуу областым и «Химки»-р, Ереван и «Динамо»-р. Зэрызэ зэдэджэгуа иужькIэ бжьыпэр зыубыдырат къэралым и гуп нэхъыфI дыдэм ягъэкIуэнур.
Зэпеуэр гуащIэу екIуэкIащ. Ди щIалэхэм япэу хьэрхуэрэгъу къахуэхъуа Мэзкуу областым и «Химки»-р хуабжьу гуп зэкъуэтт икIи лъэщт. АрщхьэкIэ налшыкдэсхэр нэхъ лъэрызехьэжу къыщIэкIащ икIи къапэщIэтахэр 14:9-уэ хагъэщIащ.
Ди жагъуэ зэрыхъунщи, а зэIущIэм ди щIалэ зыбжанэм фэбжь щагъуэтащ икIи Ереван и «Спартак»-м дагъэджэгуну цIыху бжыгъэр, уеблэмэ, яхуригъэкъужакъым. Арати, 8:11-у фIахьащ. АдэкIэ Тбилисирэ Киеврэ я командэ лъэщхэми япэщIэтыфакъым.
Апхуэдэ щIыкIэкIэ япэу зыхэта Совет Союзым регбимкIэ и «А» классым и етIуанэ гупым Налшык и «Спартак»-м щиубыдыфар етхуанэ увыпIэращ. Абы щыгъуэми ди щIалэхэр куэдым ягу ирихьащ икIи ящыщ Фроловым гъуащхьауэ нэхъыфIым и саугъэт щхьэхуэр къыхуагъэфэщащ.
1971 гъэр Налшык и «Спартак»-р къыщIидзащ «Урысей Федерацэм и вице-чемпион» цIэр зэрихьэу. Иджы абы нэхъ къалэнышхуэжхэр къыпэщылът. Псалъэм папщIэ, Кавказ АдрыщIымрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ я зэхьэзэхуэ зэхэтым и пщIэр щигъэбыдапхъэт.
Бадзэуэгъуэмрэ (июлымрэ) шыщхьэуIумрэ (августымрэ) ди щIалэхэр зэпеуэ инитIым хэтащ. ЯпэщIыкIэ Пензэ къалэм ахэр щыщIэбэнащ Урысей Федерацэм и чемпионыгъэм.
ГупитIу гуэшауэ екIуэкIа зэхьэзэхуэм налшыкдэсхэм хьэрхуэрэгъу къащыхуэхъуат Красноярск, Къэзан, Обнинск, Куйбышев (иджы Самарэ) къалэхэм я командэхэр. А псори хагъащIэри, Къэбэрдей-Балъкъэрым икIахэм зыхэта гупым бжьыпэр щаубыдащ.
Финалым щыхуэзащ Гагариным и цIэр зезыхьэ ВВА-м и регбистхэм. Ахэрат адрей гупым щытекIуар. Илъэс ипэкIи хуэдэу, Налшык и «Спартак»-м дыжьын медалхэращ зыIэригъэхьар, я хьэрхуэрэгъу лъэщым аргуэру къыпикIуэтри. Ар нэгъабэрей ехъулIэныгъэ иным къыпызыщэ ехъулIэныгъэ инт.
Пензэ иужькIэ ди щIалэхэр занщIэу Украинэм хыхьэ Ужгородрэ Мукачёвэрэ кIуащ. Абы щызэхэтынут «Спартак» ДСО-м и Совет Нэхъыщхьэм регбимкIэ и чемпионат. Зэхьэзэхуэм кърихьэлIат къэралым и командэ нэхъыфIхэр.
ПэщIэдзэ зэIущIэм Налшык и «Спартак»-м бжыгъэшхуэкIэ, 56:14-уэ Ереван къикIахэр щыхагъэщIащ. АдэкIэ зэтракъутащ Тбилиси щыщхэр. АрщхьэкIэ ещанэ джэгугъуэм щыщIэдзауэ я къарур къаIэщIэухащ, махуэ къэс зэIущIэхэр зэрырагъэкIуэкIым къыхэкIыу. ЯпэщIыкIэ Киев и «Спартак»-р 11:18-уэ къытекIуащ, итIанэ мэзкуудэсхэми япэщIэтыфакъым - 9:18.
Иужь зэIущIэм я къару псори щызэщIакъуэжри, къалащхьэм и «Аэрофлот» командэм ефIэкIыфащ. Абы и фIыгъэкIэ домбеякъ медалхэр зыIэрагъэхьащ.
А псори къэплъытэ хъунут Совет Союзым регбимкIи и «А» классым и етIуанэ гупым щыIэну кIэух зэпеуэм и зыхуэгъэхьэзырыныгъэу. Ар Къэбэрдей-Балъкъэрым щекIуэкIыну зэрытраухуам ди щIалэхэм яхь жэуаплыныгъэр нэхъ иныж ищIырт. Хьэрхуэрэгъухэри лъэщ защIэт: Мэзкуу и «Динамо»-р, Ленинград и «Спартак»-р, Ригэ и «ВЭФ»-р, Вильнюс «ГъущIым къыхэщIыкIа и дыгъужьхэр», Киев и «Спартак»-р.
ШыщхьэуIум и 22-м щыщIэдзауэ ди республикэр регбим и щыхьэру тхьэмахуэкIэ щытащ. Налшыкрэ Прохладнэрэ щызэпэщIэт командэ лъэрызехьэхэм я джэгукIэр я нэкIэ зрагъэлъагъуну щIэхъуэпсу цIыху минхэр стадионхэм кIуэрт.
Ди «Спартак»-м зэпеуэр хъарзынэу иригъэжьащ. ПэщIэдзэ зэIущIэм абы 17:14-у щыхигъэщIащ Ригэ и «ВЭФ»-р. АдэкIэ Ленинград къикIахэм 14:6-уэ ефIэкIащ. Вильнюс «ГъущIым къыхэщIыкIа и дыгъужьхэми» налшыкдэсхэр къагъэдзыхакъым. Абыхэми 11:6-уэ ятекIуащ.
ЕплIанэ зэIущIэми ди щIалэхэр 17:9-уэ щефIэкIащ Мэзкуу и «Динамо»-м. Арати, зыхэта джэгугъуэ псоми щытекIуэри, Налшык и «Спартак»-м очкоуэ 8 зыIэригъэхьащ. АрщхьэкIэ а Iуэхугъуэм зэхьэзэхуэм япэ увыпIэр къыщригъэхьакъым. Щхьэусыгъуэр: нэхъапэIуэкIэ щыIа къызэрыхах зэIущIэхэм къащыпэщIэхуа Киев и «Спартак»-м къызэрыхигъэщIауэ щытар къалъытэри, Налшыкрэ Прохладнэрэ къащыпэщIэта псоми щефIэкIа (дыдейхэми хуэдэу) Украинэм къикIахэм бжьыпэр ирагъэубыдащ. Ди «Спартак»-р етIуанэ хъуащ. Зэхьэзэхуэм и гъуащхьэхъумэныкъуэ нэхъыфIу къалъытащ налшыкдэсхэм я капитан, «Севкавэлектроприбор» заводым и лэжьакIуэ Щхьэцэ Леонид. КъищынэмыщIауэ, фIы дыдэу зыкъагъэлъэгъуат Лобжанидзе Георгий, Мамедов Алик, Фролов Андрей, Савенкэ Игорь, Бжьахъуэ Ахьмэд, Зайцев Игорь, Индрей Хьэту сымэ, адрейхэми. Псом хуэмыдэу и мыхьэнэр инт тренер Лобжанидзе Александр. Абы гупыр зэкъуигъэувэ, игъасэ къудейтэкъым, атIэ езыри джэгупIэ губгъуэм къихьэрти, командэ и щапхъэгъэлъагъуэт, текIуэныгъэ инхэм тригъэгушхуэу.
