Долларым къыпыкIыпэным теухуауэ
Урысей Федерацэм долларыр къыщамыгъэсэбэпыным теухуа псалъэмакъхэр куэд щIауэ къокIуэкI, иужьрей зэманым абы нэхъ трагъэчыныхь хъуауэ аращ. Псом хуэмыдэу УФ-мрэ США-мрэ я Iуэхур зэIыхьэу щыхуежьа иужьрей илъэсым абы нэхъ егупсыс хъуащ.
Iуэхум хэзыщIыкI экспертхэм, мылъку зэгъэкIуэкIыным теухуа щIэныгъэ зиIэхэм, къэрал зэмылIэужьыгъуэхэм я валютэхэр зэпэзылъыт IэщIагъэлIхэм зэражаIэмкIэ, хамэ къэрал ахъшэр уи хэкум къыщумыгъэсэбэпу Iуэхур пхузэтеухуэнущ. Къапщтэмэ, долларым къыпыкIын папщIэ Урысейр илъэс зытхух хуейуэ аращ.
УФ-м хамэ къэрал IуэхухэмкIэ и министрым и къуэдзэ Панкин Александр зэрыжиIэмкIэ, США-м мы зэманым иригъэкIуэкI политикэм къэплъытэмэ, къэралитIым я сату зэпыщIэныгъэхэм я лъабжьэр доллару адэкIи къэнэжыным арэзы утехъуэ хъунукъым, ар дзыхьщIыгъуэджэщи
«Сату щызэдащIэкIэ продукцэм и уасэр долларым тещIыхьыным, ар зэIэпыхыным къыпыкIын зэрыхуейм теухуа Iуэхур иужьрей илъэсхэм мызэ-мытIэу къаIэтащ, ауэ иджы япэу жаIауэ аращ ар Урысейм иригъэкIуэкI политикэм щыщ Iыхьэ зэрыхъуар. ИпэжыпIэкIэ Урысейр хуэкIуэу аращ США-м и долларыр и деж щызэримыгъэкIуэххэным. Абы зэман пыухыкIаи текIуэдэнущ (илъэсиплI-тху хуэдиз), сыту жыпIэмэ илъэсипщI бжыгъэкIэрэ зэтраухуа, къагъэсэбэпа зэпыщIэныгъэхэр, мардэхэр, щапхъэхэр зэхъуэкIыжын хуей хъунущи», - жиIащ «БКС Мир инвестиций» IуэхущIапIэм инвестицэхэмкIэ и IэщIагъэлI нэхъыщхьэ Шеин Максим.
США-м санкцэхэр зэпымыууэ зэригъэувым, Урысейм и Iулыджыр дуней псом щриудыхыным хуэгъэзауэ иригъэкIуэкI политикэри ящыщщ апхуэдэ унафэ къащтэну щIытраухуам. ЖыпIэнурамэ, езы американхэм езыхэм ираудыхыж я долларым и пщIэр.
«Иджыпсту а лъэбакъуэр тчынымкIэ лъабжьэ псори щыIэщ: сомым и пщIэр щIэзыгъэбыдэ дыщэ гъэтIылъыгъэу дызыхуейм хуэдиз диIэ хъуащ, долларым тращIыхьу зэращIылIа зэгурыIуэныгъэхэр нэхъ мащIэ хъуащ, къэрал, щхьэзакъуэ щIыхуэу долларкIэ къащтахэри ирагъэхащ, долларыр хэмыту УФ-м къыдэлэжьэну арэзы къэралхэри щыIэщ, къимыдэкIэ, щхьэусыгъуэхэри нэрылъагъущ – США-м и президент Байден Джо жиIэхэр, ди Хэкуми абы и унафэщIхэми къазэрыхущытыр щIэтшэчын щыIэкъым», - жиIащ IэщIагъэлIым.
Сомымрэ дунейм къыщагъэсэбэп нэгъуэщI ахъшэ лIэужьыгъуэхэмкIэ зэдащIыным арэзы техъуэ къэралхэр мащIэкъым икIи ахэращ дяпэкIэ сату зыдащIыну я мурадыр.
ЦIыху бжыгъэм хэщIащ
Къэралым и къулеигъэ нэхъыщхьэ дыдэу къалъытэр, дауи, и цIыхухэрщ, абыхэм я бжыгъэрщ. Апхуэдэу щымытамэ, зы къэрали хущIэкъунтэкъым и цIыху бжыгъэм хигъэхъуэну. ЦIыхур нэхъыбэ къыхуэлажьэмэ, къэралым и дзэри нэхъ лъэщ ищIынущ, зыми тегушхуэгъуафIэ къамыщIынри лъэкIынущ. А политикэм темыт зы хэку унафэщIи щыIэу къыщIэкIынкъым.
Аращ я цIыху бжыгъэм зэпымыууэ я нэIэ щIытрагъэтыр, хэкум исхэм я узыншагъэм щIыхуэсакъыр, уеблэмэ хамэ къэрал щыщ цIыхухэр Iэмал зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ къыщIыдахьэхыр, я щIыналъэр псэупIэ ящIыну къыщIыхураджэр.
Статистикэм къызэритымкIэ, Урысейм щыпсэум я бжыгъэр 2018 - 2020 гъэхэм цIыху мин 711-кIэ нэхъ мащIэ хъуащ, псори зэхэту къэралым исым и процент 0,5-рэ хъууэ. Къалъхум нэхърэ дунейм ехыжхэм я бжыгъэр нэхъыбэ зэрыхъуарщ, хамэ къэрал къиIэпхъукIхэм я бжыгъэми зэрыкIэрыхуарщ ар къызыхэкIауэ къалъытэр.
Демографие щытыкIэр илъэс блэкIам зэрекIэкIуам и щхьэусыгъуэр, япэрауэ, коронавирусырщ зытралъхьэр - зы лъэныкъуэкIэ, абы и зэранкIэ нэхъыбэ хъуащ дунейм ехыжхэм я бжыгъэр, мыдрей лъэныкъуэмкIэ - къэралым къакIуэхэм я бжыгъэри игъэмэщIащ, узыфэм зыщахъумэн зэрыхуейм хуэунэтIа мардэхэр дуней псом зэрыщагъэувам къыхэкIыу. Бжыгъэхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, 2019 гъэм елъытауэ, илъэс кIуам дунейм ехыжахэр процент 18-кIэ нэхъыбэ хъуащ.
Урысейм СтатистикэмкIэ и къэрал комитетым къызэритамкIэ, иужьрей илъэсищым зи цIыху бжыгъэхэм хэхъуахэри щыIэщ - ахэр щIыналъэ 21-рэ мэхъу. Абы и лъэныкъуэкIэ бжьыпэр иIыгъщ Севастополь къалэм (и цIыху бжыгъэм процент 16,8-рэ хэхъуащ). Абы кIэлъокIуэ Ингуш Республикэр (проценти 5,6-кIэ), Ленинград областыр (проценти 4,3-кIэ), Шэшэныр (проценти 4,2-кIэ).
КъэIэпхъуахэм я хьэкъкIэ зи цIыху бжыгъэхэм хэхъуахэм ящыщщ Москва областыр (мин 206,9-м областыр псэупIэ ящIащ), Москва (мини 148,8-м), Краснодар крайр (мин 83,7-м).
Нобэ
♦Узыншагъэм и дунейпсо махуэщ. Узыншагъэр хъумэнымкIэ дунейпсо зэгухьэныгъэр къыщызэрагъэпэща махуэм (1948 гъэм) хуэзэу ягъэлъапIэ.
♦Рунетыр - урысыбзэкIэ лажьэ интернетыр (Ru дамыгъэр зиIэр) - къыщызэрагъэпэща махуэщ. 1994 гъэм мэлыжьыхьым и 7-м лэжьэн щIидзащ абы икIи дунейпсо «хъым» хэтыну хуитыныгъэ зиIэхэм хагъэхьащ.
♦Армением щагъэлъапIэ Анагъэм, лъагъуныгъэмрэ дахагъэмрэ я махуэр
♦Руандэм щыщ тутси лъэпкъым кIэлъызэрахьа геноцидым хэкIуэдахэр ягу къыщагъэкIыж дунейпсо махуэщ. ЛъэпкъгъэкIуэд политикэм и бийуэ ООН-м 2003 гъэм къищта унафэм ипкъ иткIэ ягъэуващ ар. КъуэкIыпIэ Африкэм щыIэ а къэралым и унафэщIхэр 1994 гъэм дзэм тридзри, пIалъэкIэ лэжьэну правительствэ къызэрагъэпэщауэ щытащ. Ямылэжьа щIэпхъаджагъэхэмкIэ ягъэкъуаншэурэ, цIыху мин щитхум къыщыщIэдзауэ зы мелуаным нэс ягъэкIуэдауэ къалъытэ абы щыгъуэ.
♦1795 гъэм Франджым къыщащтащ Пщалъэхэм я мардэм теухуа хабзэр.
♦1827 гъэм инджылыз фармацевт Уокер Джон ищIащ япэ сенычыр икIи ар и ныбжьэгъу уэчыл Никсон ирищауэ щытащ.
♦1934 гъэм Урысейм къыщызэрагъэпэщащ бдзэжьейхэр хъумэным зи лэжьыгъэр хуэгъэпса IуэхущIапIэхэр.
♦1892 гъэм къалъхуащ Америкэм щыщ къэрал къулыкъущIэ, ЦРУ-м и япэ унафэщIу щыта Даллес Аллен.
♦1940 гъэм къалъхуащ тхакIуэ, журналист, КъБР-м и Журналистхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэу щыта, УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, АР-ми КъШР-ми щIыхь зиIэ я журналист Мэзыхьэ Борис.
♦1946 гъэм къалъхуащ урысей продюсер, кинокритик, «Кинотавр» фестивалым и къызэгъэпэщакIуэ Рудинштейн Марк.
♦1949 гъэм къалъхуащ къэрал къулыкъущIэ, политик, УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым ФедерацэмкIэ и Советым и УнафэщI, «Хэкум и пащхьэ щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» орденым и нагъыщэ псори зрата Матвиенкэ Валентинэ.
♦1948 гъэм къалъхуащ Къэрэшей-Шэрджэсым и цIыхубэ усакIуэ, КъШР-м щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ, Къандурым и цIэр зезыхьэ саугъэтыр зыхуагъэфэща Бемырзэ Мухьэдин.
♦1958 гъэм къалъхуащ биологие щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъМУ-м и профессор Къуэжьокъуэ Мухьэмэд.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градуси 18 - 22-рэ, жэщым градуси 9 - 11 щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Щхьэхынэр тэджмэ, псыбафэр
куэд мэхъу.
