Режиссёр гъуэзэджэ, республикэм и театр гъуазджэр зэфIэувэным зи гуащIэ хэзылъхьа, лэжьыгъэ щIэщыгъуэхэр зыгъэува Теувэж СулътIан псэужамэ, и ныбжьыр илъэс 85-рэ ирикъунут.
Теувэж СулътIан Дзэлыкъуэкъуажэ къыщалъхуащ. Пасэ дыдэу наIуэ хъуат зэфIэкI хъарзынэ бгъэдэлъу ар Тхьэм къызэригъэщIар: накъырапщэу хэтт Дзэлыкъуэкъуажэ дэт сабий садым къыщызэрагъэпэща самодеятельностым. Зэманыр кIуатэурэ щIалэм и зэфIэкIым хэхъуащ. 1953-1958 гъэхэм ГИТИС-м щеджащ. Къигъэзэжа нэужь, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым режиссёр нэхъыщхьэу куэдрэ щылэжьащ. Ар псынщIэу республикэм къыщацIыхуащ, и Iэзагъыр, гумызагъагъэр, зэфIэкIыр хэIущIыIу хъуащ. ИужькIэ Урыс къэрал драмэ театрым и режиссёр нэхъыщхьэу щытащ.
Псом хуэмыдэу куэдым гукъинэж ящыхъуащ ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым Теувэжым щигъэува «ЩIыщIэ къэIэта», «Эдип», «Тыргъэтауэ», «ЩIакIуэ фIыцIэ», «ИстамбылакIуэ», нэгъуэщI спектакль хьэлэмэтхэр. Апхуэдэу цIыхубэм ягу дыхьащ абы игъэува «Рабы власти», «Ханума», «Невеста из Имеретии», «Сказка о мнимом принце», «Мыщэ и къуэ Батыр», «Лир пащтыхь» лэжьыгъэхэр. Абы и спектаклхэр ехъулIэныгъэшхуэ яIэу щагъэлъэгъуащ Черкесск, Мейкъуапэ къалэхэм, нэгъуэщI щIыпIэ куэдым.
РСФСР-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэщ Теувэж СулътIан. КъБР-м и Къэрал саугъэтым и лауреатщ.
ТЕКIУЖЬ Заретэ.
Зи къару зэи емыблэж режиссёр
«ТIур тIукIэ бгъэбагъуэмэ…» жыхуиIэ есэп къызэрыгуэкI ды-дэм хуэдэщ мы гупсысэр: щэнхабзэ зимыIэ лъэпкъыр лъэпкъ нэщIысауэ убж хъунукъым, зи щэнхабзэр зыфIэмыIуэхуж, абы и къэкIуэнум щIэмыгупсыс, зезымыгъэужь лъэпкъ щыIэмэ, апхуэдэм езым и IэкIэ а зытес дуней къудамэр пиупщIыжу аращ. Тхыдэ кхъахэр щыхьэт зэрытехъуэщи, апхуэдэ къудамэ куэдыкIей тебзэхыкIащ дуней жыгыжьым. Тхьэм ар дэ къытхуимыухкIэ, ауэ лъэпкъ щэнхабзэм и пкъыр кIуэ пэтми гъащIэм къызэрихузыр тлъагъухукIэ, мис абыхэм нэхъ дыщIэгупсысрэ дригузавэу, дригузавэ щхьэкIэ, нэхъыфIым дыщыгугъыу (нэхъыфIым щыгугъыныр диагноз зыхуэхъуа ныбжьым дыщыщкъэ дэ!) зэманым дыдогъуэгурыкIуэ.
ЖызыIэни щыIэщ щэнхабзэм фыщытепсэлъыхькIэ, фымыIэтыIуэу пIэрэ, ярэби, абы и пщIэр, дэвмыгъэуеиIуэу пIэрэ и мыхьэнэр? Ар апхуэдизу хъугъуэфIыгъуэшхуэрэ лъэпкъым и нэIэ тет зэпыту щытын хуейр пэжу пIэрэ? Уей-уей жезыгъэIэу дуней псор зыдэплъей лъэпкъ пэрытхэм уахэплъэу ахэр щхьэж и щэнхабзэм зэрыхуэсакъыжыр плъэгъуа нэужь, мо жытIар зэрыпэжым шэч лъэпкъ къытепхьэжыркъым, ауэ… Ауэ нэм къыщхьэрызыпхъуэ зэманхэм деж а пэжыр къэлъагъугъуейщ.
Тхьэм ирещIи, ди щIэныгъэри, ди IэщIагъэри, ди мурадхэри щэ-къэщэхум и закъуэ тегъэпсыхьарэ ахъшэ-бохъшэ фIэкIа нэкуи-напIи димыIэжу нобэ лъэпкъыр зэрыщыту бэзэрым дытетIысхьэжыну къыщIэкIынт, дызыхуеплъэкIын, дызэрыгушхуэн, «Мыпхуэдэ уиIэу укъикIуэт хъурэ!» жыдэзыгъэIэ щэнхабзэ зэманым щтэIэщтаблэ ищIа ди лъэпкъым и щIыбагъым къыдэмытамэ. Тхьэм и шыкуркIэ - къыдэтщ. Япэрауэ, лъэпкъ нэхъ ин гуэрхэри зытемыукIытыхьын ди тхыдэр. А тхыдэр зыдэщIэращIэ хэкулIхэр… ЕтIуанэрауэ, лъэпкъым и дыщэ пхъуантэу ди IуэрыIуатэр. А IуэрыIуатэм къигъэщIыжа литературэр… Псэр зыхьэху ди пасэрей уэрэдхэр, пшыналъэхэр. Ахэр зи лъабжьэ композитор Iэужьхэу ди гъащIэм къыдэшэрашэхэр… Дахагъэм псэкIэ сурэт тезыщIыкIыф IэпщIэлъапщIэхэм я IэдакъэщIэкIхэр… Зи къуэпсхэр жыжьэ дыдэ къыщежьэ адыгэ театр гъуазджэр… Мис апхуэдэ налъэ куэду зэхэлъщ илъэсищэхэм, илъэс минхэм зэIуаща а лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэу «щэнхабзэкIэ» зэджэжыр…
Куэд, куэд дыдэ мэхъу а хъугъуэфIыгъуэхэр лъэпкъым къыхуэзыгъэщIа, хуэзыхъума, ди зэманым къэзыхьэсауэ нобэм хуэзыгъэлажьэ цIыхухэр… Мис апхуэдэ цIыху щхьэпэхэм, IуэхущIафэ ин а хъугъуэфIыгъуэм хэзылъхьа псэемыблэжхэм ящыщщ нобэ дгъэлъапIэ режиссёр Iэзэ Теувэж СулътIан.
Жыжьаплъэу мыхъуу, СулътIан и лэжьыгъэхэм, и лэжьэкIэхэм гъунэгъуу щыгъуазэхэм сащыщу зыкъызолъытэж сэ, сыту жыпIэмэ куэд щIауэ дызэроцIыху, дызэролъытэ, Адыгэ театрым си пьесэ зыбжанэ щигъэуващ.
Псалъэм къыдэкIуэу жытIэнщи, сэ хуабжьу сохъуапсэ зи пьесэ театрым щагъэувкIэ, зи тхылъ типографием къыщащыпкIэ, къыхэщт ямыIэу зи унэ щIэсыж авторхэм. Зи узыншагъэр зыхъумэжыну хуей дэтхэнэри апхуэдэу къыщIэкIынут зэрыщытыпхъэр, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, дэ дащыщкъым гу зэгъакIэ Тхьэр зыхуэупсауэ а Iэдэбагъыр зиIэхэм: дэри гугъу зыдогъэхьыж, ди тхыгъэм щхьэщытIысхьауэ гъуэгу езытхэри гугъу едгъэхьым шэч хэлъкъым. Режиссёрхэр къапщтэмэ, абыхэм ягу нэхъ темыхуэ дыдэхэм ящыщу къыщIэкIынущ апхуэдэ драматургхэр: режиссёрыщхьэм къыщыхъуэпскIа мизансценэ, теплъэгъуэ дахэхэм хуэкIуэу зи пьесэр зыхъуэжыну хуэмейхэр, репетицэм кIуэурэ зи псалъэ дэтхэнэми тегузэвыхьу, «къащхьэщыжу» щысхэр, литературэм и гъунапкъэм икIрэ замыщIэжу режиссурэм хэбжьахъуэхэр. Апхуэдэхэм деж СулътIан гушыIэурэ жиIэ хабзэщ: «Ей-ей, си щIакхъуэ Iыхьэм укъемыIусэт мис иджы!»
ЗэфIэкI зиIэ дэтхэнэри апхуэдэкъэ, - СулътIан цIыху IэтIэлъатIэкIэ уеджэнукъым, дэшэхыгъуафIэхэм ящыщкъым, и жыIэм уедаIуэурэ, зыдэпщIурэ укIуэмэ, нэхъ узыдэгъуэгурыкIуэфыну режиссёрщ. Апхуэдэ режиссёрымрэ гунэмыс хьэл зиIэ драматургымрэ зэрыгъэтыншу пхужыIэнукъым. Дэри - аращ: пьесэр ди гуэрэныгуу дыщызэхуэзэ зэзэмызэхэм деж, ди акъыл зэтехуэу, щхьэж и гъунапкъэр здынэсыр ищIэжу нэхъыбэм дызэдэлажьэурэ, режиссурэмрэ драматургиемрэ я бжьыпэхэр щытфIызэрыни мызэ-мытIэу къэхъуащ. ЩIихьауэ репетицэм хэт актёрхэм я дежкIэ, дауи, гуапэкъым зэпэувауэ а зэтехуапIэр къэзылъыхъуэ режиссёрымрэ драматургымрэ я зэхуаку къыдэхутэныр. Къаздэхъу СулътIан мыгъуэм апхуэдэхэм деж жиIэрейт: «ФызэгурыIуэ, фызэгурыIуэ, фызэгурыIуэ…» ИкIи сытым дежи дызэгурыIуэжырт, а зэтехуапIэри къызэдэдгъуэтырт.
Хэти сыти жрыреIэ, гъуазджэ нэхъыфIыр, нэхъ лъагэр къыщызэдэзылъыхъуэхэм я зэдауэми я зэщыхьэми Iей лъэпкъ къишэркъым. Iейр псэ ужьыхарэ гу ужьыхакIэ зыгуэр къыщыплъыхъуэм дежщ. А къэфлъыхъуар къызэдэвгъуэтауэ къыщыщIэкIыжым деж, абы фызэрыхуэкIуа лъагъуэм щекIуэкIа псори пщогъупщэж. Къанэр абы кърикIуа гухэхъуэрщ, премьерэм къыщыфхуаIэт Iэгуауэрщ, залым щIэсхэм я нэгу ит арэзыныгъэрщ, гуфIэгъуэрщ… Мис а псори зыбжанэрэ зэдэтлъэгъуащ Теувэж СулътIанрэ сэри, икъукIэ сыхуэарэзыщ, пщIэшхуэ хузощI.
Ди зэран зыхэмылъ щхьэусыгъуэкIэ режиссурэ лэжьыгъэм зэгуэр зыщетпщыта къэхъуами («Эдип»), къыщIэгъэлъауэ дытепсэлъыхьыфын хуэдизкIэ а IэщIагъэм хэтщIыкIыу зыкъэтлъытэжыркъым, атIэми, кIэщI дыдэу сытепсэлъыхьыну сыхуейщ СулътIан и лэжьэкIэм хэслъэгъуа гуэрхэм.
Псом япэрауэ, спектаклым щыпхрышын хуей гупсысэ нэхъыщхьэр Теувэжым хъарзынэу къегъуэт. Къегъуэтри, мис абы адрей псори кърещIэкIыж. Армырамэ, спектаклыр спектакль хъунукъым, Iуэхум хуэарму гуэрым ирилъхьа мэкъу гулъэм ещхьу, зэкIэрыщэту, къеутэкI-неутэкIыу щытынущ.
ЕтIуанэрауэ, мизансценэхэр узэримыгугъарауэ щIэщыгъуагъ хэлъу СулътIан къегупсысыф, ахэр хъарзынэу, мыдэ-щэ, лэрыпсым ещхьу зэпещIэ.
Адрейуэ, актёрхэмрэ образхэмрэ нэхъ зэрызэзэгъыну, зэрызэтехуэну Iэмалхэр хьэлэмэту, апхуэдэ къазэрехъулIар езы актёрхэм щагъэщIэгъуэж щыIэу къегъуэт. Дауи, аращ актёрхэм я нэхъыбэм Теувэжым дэлэжьэну щIафIэфIыр. Мыпхуэдэм деж нэхъыщхьэр Iуэхурщ, а Iуэхур зэфIэха зэрыхъу щIыкIэрщ, режиссёрым и Iэзагъым щыщу къуитыфынур, къыбгъэдэпхыфынур зыхуэдизырщ, ахъумэ а Iуэхум щымыщ зэхущытыкIэхэракъым.
Ауэ режиссёрым и лэжьыгъэм щыщу драматургым дежкIэ псом я щхьэращи, Теувэжыр, хэти хуэмыдэжу, гъэщIэгъуэныщэу тхыгъэм йолэжь, литературэ и лъэныкъуэкIэ пьесэм хэлъ IэфIыр сценэм нихьэсын зэрыхуейр, екIурэ-ещхьу къыщыпхуэгъэсэбэпмэ, а литературэм и къарумкIэ спектаклыр нэхъри къызэрыпхуэIуэтэнур къыгуроIуэ. СулътIан ещIэ дэтхэнэ псалъэми «плъыфэ» куэдыкIей зэриIэр, а псалъэм а спектаклым щиIэн хуей плъыфэ закъуэр хъарзынэу, авторым зэригугъауэ, е абы и гугъам ефIэкIыу къегъуэтыф.
Юбилей псалъэ къыщыпхужаIэм деж, зэрытыпIэу уиIэр зэщIэкIыргъэрэ ущIэщэIухьыжу къэпкIухьми, тIэкIу уагъэгушхуэн, уи гур уамыгъэухыжыпэн мурадкIэ пцIышхуэ къыщыпхуаупс щыIэщ: хуабжьу ущIалафэу, а жыхуаIэм хуэдэ ныбжь къозытыфын щымыIэу, кIуэаракъэ, зи къэшэгъуэ дахэм ухуэдэу уи фIэщ ящIыну хуожьэхэр. Жьыгъэм къуищIам и щIыIужкIэ гъуджэм ещхь пэж лъагъугъуеижьыр къуамыутIыпщу, пцIы дахэшхуэ къыпхуаупсыныр хъарзынэкъэ-тIэ. УсакIуэшхуэм зэрыжиIащи, апхуэдэу гуапэу закъедгъэгъэпцIэну дэ сытым дежи дыхьэзырщ, ауэ… Ауэ ар уи фIэщыпэ хъурэ «шкIащIэ- хэм» уахэлъэдэжмэ, а пцIым укъызыхимыхыжыфын Iуэху ухэхуэнкIэ хъунущ…
IутIыж Борис.
2002 гъэ
Зыми хэмыгъуащэ хъэтI
Ижь-ижьыж лъандэрэ адыгэм джэгуакIуэ псалъэр къыдогъуэгурыкIуэ. Ар и щыхьэтщ джэгун хьэлыр лъэпкъым и гъащIэм, и дунейм зэрыхэпщам. Ауэ, сыт хуэдэ джэгуакIуэ уиIэми, а псор къызэзыгъэпэщыж, ар и пIэ изыгъэувэж, ар цIыхубэм я пащхьэ изылъхьэ режиссёр уимыIэмэ, Iуэхур и кIэм нэгъэса хъуркъым. Апхуэдэ режиссёр гъуэзэджэщ Теувэж СулътIан.
СулътIан щымылэжьа театр республикэм диIэкъым. Ар сыт щыгъуи актёрым нэхъ тегъэщIауэ мэлажьэ. Спектаклым къыхэщ лIыхъужьым и кIуэцIыкIыщIэм къыщежьэ гъащIэр утыку кърихьэрэ езым къигупсысар абы хипщэжрэ артистым нэхъ дахэу цIыхум зэрабгъэдилъхьэнум иужь иту апхуэдэщ. Теувэжыр зэлэжьа спектаклхэр къемыхъулIауэ зэи къэхъуакъым. Сыт хуэдэ пьесэ елэжь- ми, гумызагъэу, зыхуейм хуэдэу мыхъуауэ СулътIан ар утыку кърихьэнутэкъэм. Абы игъэувхэр сытым дежи дахэщ, езым и хъэтI, и еплъыкIэ иIэжу щытщ, уигъэпIейтейуэ, уигъэгупсысэу, уи гур зэхэзехуэн ищIу.
ИтIанэ, абы фIыщIэ хуэфащэщ зэпымыууэ бзэм зэрелэжьым папщIэ. Гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым и спектаклхэм щыджэгу артистхэм бзэ дахэ зэраIурылъым. Зэи щымыгъупщэу, зэи IэщIэмыхуу хущIокъу актёрхэм бзэр къабзэу зэрагъэшэрыуэ-нум, екIуу театреплъхэм я деж ар зэрынахьэсынум, бзэр ипэкIэ зэригъэкIуэтэнум. Ар лэжьыгъэшхуэу къызолъытэ.
Театрым къыщызгъэзэжам япэу сызыхуэзар Теувэж СулътIант. Абы игъэува спектакль зыбжанэм сыхэтащ, гъуэгу тэмэм сытезыгъэувари аращ. Зи илъэс 85-р зыгъэлъапIэ, лэжьыгъэфI куэд зиIэ Теувэж СулътIан сохъуэхъу узыншагъэ быдэ иIэну, и гукъыдэжымрэ и зэфIэкIымрэ мыужьыхыу илъэс куэдкIэ дяпэ итыну.
Къумахуэ Мухьэдин,
КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр.
И нэIэ адыгэбзэм тригъэтщ
Москва еджакIуэ дыкъикIыжа нэужь, ди театрым и мызакъуэу, радиоми, телевиденэми СулътIан щигъэува спектакль нэхъыфIхэм дыхэтащ. Театреплъхэми критик цIэрыIуэхэми а лэжьыгъэхэм щытхъу куэд хужаIащ.
СулътIан сыт щыгъуи жыджэрщ, тхьэкIумафIэщ, набдзэгубдзаплъэщ. Дэ режиссёр куэдым дадэлэжьащ, ауэ СулътIан хуэдэу пьесэри образхэри къызыгурыIуэ, зыхэзыщIэ, зэпкърызыхыф, артистхэм ябгъэдэзылъхьэф диIэкъым.
Псом хуэмыдэу СулътIан хуосакъ, и нэIэ тригъэтщ адыгэбзэм. Ар абы икъукIэ хуэшэрыуэщ. Роль дгъэзэщIахэм я хьэл-щэным, я теплъэм, я шыфэлIыфэм хуэфэщэн бзэкIэ артистхэр дигъэпсэлъэфырт. Зы псалъэ дэнэ къэна, зы хьэрф бгъэкIуэдуи, зэпхъуэкIыуи идэртэкъым. Ар щIыжысIэращи, Теувэжыр ди театрым щыщылэжьам артистхэм ди псэлъэкIэр куэдкIэ иригъэфIэкIуащ.
Ди псэм хуэдэу тлъагъу IутIыж Борис и «Тыргъэтауэ», «Эдип» пьесэхэр сыт хуэдизу бзэ дахэкIэ имытхами, ахэр Теувэж СулътIан имыгъэувауэ щытамэ, еплъхэм апхуэдизу гурыхь ящымыхъункIи хъунт.
СулътIан и къарумрэ зэфIэкIымрэ гукъыдэжышхуэ я гъусэу, фIыщэу илъагъу и унагъуэм гуфIэгъуэ куэд ядилъагъуу, ядиIэту, и гуащIэм и хъер илъагъуу илъэс куэдкIэ Тхьэм тхуигъэпсэу.
ЖьакIэмыхъу КIунэ,
УФ-м щIыхь зиIэ
и артисткэ
Си егъэджакIуэ, си ущиякIуэ
Теувэж СулътIан илъэс зыбжанэ хъуауэ соцIыху. Ар ящыщщ ди республикэм и театр гъуазджэм и зыужьыныгъэм хэлъхьэныгъэфI хуэзыщIахэм, ипэкIэ зыгъэкIуэтахэм.
ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ къэрал институтым Теувэж СулътIан сызэрыщригъэджам хуабжьу срогушхуэ. Абы куэд къысхилъхьащ. Къэбгъэлъагъуэмэ, си егъэджакIуэм къызита щIэныгъэри Iуэху бгъэдыхьэкIэхэри си лэжьыгъэхэм къыщызогъэсэбэп. КъищынэмыщIауэ, Москва си щIэныгъэм зэрыщыхэзгъэхъуари Теувэжырщ зи фIыгъэр. СулътIан и бзэкIи, и псэлъэкIэкIи, и дуней еплъыкIэкIи, и спектакль гъэувыкIэкIи, и лэжьэкIэкIи щапхъэщ. Нобэр къыздэсым абы и деж чэнджэщакIуэ сокIуэ, и псалъэ Iущхэм сыщIодэIу, зызогъэущий. Абы хуэдэ режиссёрхэр зырызыххэщ.
СулътIан удэлэжьэну гъэщIэгъуэн дыдэщ. Абы игъэувыну спектаклым къыхэщ ролыр зыхуигъэфэщэну и мурад актёрыр утыку къришэн ипэкIэ, а цIыхур «къетIэщI». ЛIыхъужьым и теплъэм, и образым актёрыр хуэкIуэн-хуэмыкIуэным къищынэмыщIауэ, абы и гупсысэкIэр, и дуней еплъыкIэр зрегъащIэ. Репетицэр здекIуэкIым, упщIэ гуэрхэр къуидзурэ зы лъэныкъуэкIэ Iуэхум тIэкIу утригъэгупсысыкI хуэдэу зищIурэ, сыт хуэдэ псалъэмакъри зи ужь ит лэжьыгъэм кърешэлIэж. Зэ еплъыгъуэкIэ умылъагъу, уигу къэмыкI куэдым гу лъетэри, а гупсысэм и кууагъыр къыщIигъалъэу къыпхуеIуатэ.
ЛэжьыгъэфI куэд къехъулIащ Теувэжым. Апхуэдэхэщ «Эдип», «Пащтыхь Лир», «Тыргъэтауэ», «Дамэлей», нэгъуэщIхэри. Лэжьыгъэм бгъэдыхьэкIэ щIэщыгъуэ зэрыхуиIэр арауэ къыщIэкIынущ СулътIан сыт хуэдэ жанрым щыщ спектакль утыку кърихьэми, ар цIыхухэм гъэщIэгъуэн, гукъинэж щIащыхъур.
ЗэрытщIэщи, дэтхэнэ зы актёрри хуэныкъуэщ езым и дзыхь зригъэз режиссёр, а тIур зэгурыIуэу щызэдэлажьэм и деж насыпышхуэщи. Теувэжыр ТIыхъужь Алий, Къаздэхъу СулътIан, Сонэ Мухьэрбий, ДыщэкI КIунэ, Мысостышхуэ Пщызэбий сымэ псалъэ лей хэмыту, зым жиIэр адрейм ипхъуатэу, зэгурыIуэ яку дэлъу зэдэлажьэу щытащ. Теувэж СулътIан ди театр гъуазджэм хуилэжьам уриплъэжмэ, щIэныгъэшхуэ, къаруушхуэ, узыншагъэшхуэ хилъхьащ. ДяпэкIи Тхьэм хущIигъэхьэ.
Теувэжым техуауэ сыт хуэдиз псалъэ гуапи схужыIэнущ. Ауэ, езым гулъытэр егъэлеяуэ и жагъуэщ. Абы и щыхьэтщ къыщалъхуа махуэр нобэр къыздэсым къызэрытщибзыщIыр. СулътIан хуэдэхэр дгъэлъэпIэн, пщIэ яхуэтщIын хуейщ. Илъэс куэдкIэ Тхьэм дяпэ иригъэт, тхуигъэузыншэ. Абы хуэдэ нэхъыжьхэр Алыхьым куэду къыдит!
Емкъуж Андзор,
режиссёр
Зэпэщхьэхуэу уегупсысыфыркъым
Театрымрэ Теувэжымрэ зэпэщхьэхуэу уегупсысыфыркъым. Си щхьэкIэ «театр» псалъэм япэу сигу къигъэкIхэм ящыщщ Теувэж СулътIан.
Хьэл зырызыххэ зимыIэ цIыху щыIэкъым. ЦIыхум и зэфIэкIыр нэхъ лъагэху, и хьэлыр нэхъ гугъу хъууэ къыщIэкIынущ, ауэ СулътIан хуэдэу зэфIэкI зиIэм, зи IэщIагъэм хуэIэрыхуэм удэлэжьэныр насыпышхуэщ. Ар Тхьэм къигъэщIа режиссёрщ. Илъэс 30-м щIигъукIэ сыдэлэжьащи, и IэщIагъэкIэ лъэкIыныгъэшхуэ зэриIэр, актёрыр зыхуэдэмрэ абы хузэфIэкIымрэ занщIэу къызэрихутэфыр, бзэмыIу дыдэу щытми, адыгэбзэ къабзэр къызэрыжьэдишыфыр нобэми согъэщIагъуэ. Зы унагъуэшхуэм хуэдэу Iэнэм пэрысу дэтхэнэ зы артистми жиIэнумрэ зэрызищIын хуеймрэ къагуримыгъэIуауэ, спектаклыр и кIэм нэс зэпкъримыхауэ СулътIан зэи репетицэ ищIынутэкъым. Апхуэдэ бгъэдыхьэкIэ зиIэр СулътIан и закъуэщ. Адыгэ театрыр зыхуэдэн хуейм иригузавэ дэтхэнэми и гукъеуэщ, шэч хэмылъу, ар ди деж режиссёр нэхъыщхьэу зэрыщымылэжьэжыр.
Къэжэр Борис,
КъШР-м щIыхь зиIэ и артист.
2002 гъэ
Нэсу хещIыкI
Теувэж СулътIан сэ къыщысцIыхуар 1968 гъэрщ. Абы щыгъуэ ар Музыкэ театрым и унафэщIт. Сэри театрым и хорым сыхэтт.
Москва дыщыщыIам ар мызэ-мытIэу накIуэу-рэ къытщIэупщIэу, ди еджэкIэм щыгъуазэ зищIу щытащ. Къыщызгъэзэжам СулътIан ди адыгэ драмэ театрым и режиссёр нэхъыщхьэу лажьэрт. Абы игъэува спектакль куэдым сыщыджэгуащ, икIи згъэзэщIа ролхэр къызэхъулIамэ, ар зи фIыгъэу къэслъытэр СулътIанщ.
Актёрым дэлэжьэкIэ зыщIэ, зыгуэркIэ зэщыIеями, абы щхьэкIэ къимыгъанэу ролыр зыщIыфыну артистым ириту апхуэдэщ ар. Спектаклыр фIы зэрыхъунырщ псори зытриухуэр. Зыми хуэмыдэжу артистым и бзэм йолэжь СулътIан. Жыжьэу къоуври: «Сыт жыпIа, зэхэсхыркъым», - жиIэурэ тIэу-щэ къыщIрегъэдзэж. Сэ щэху дыдэу псалъэхэм сащыщкъым, ауэ куэдрэ СулътIан жыхуиIам сытригъэхуащ.
СулътIан драматургием нэсу хэзыщIыкI, абы и фIыпIэр къыхэзылъагъукI, зи театреплъхэр фIыуэ зыцIыху, ягу ирихьынур къэзыхутэф режиссёрщ. Зи IэщIагъэр нэгъэсауэ зыщIэ дэтхэнэ зыми хуэдэу, абы хьэл ткIий гуэри хэлъщ, ауэ удэлэжьэну тыншщ, зэфIэкI бгъэдэлъщи.
Иуан Владимир,
Адыгэ Республикэм
щIыхь зиIэ и артист.
2002 гъэ
Данэ щIопщыр гъаджэ
Режиссёр гъуэзэджэщ Теувэж СулътIан. Илъэс куэдкIэ абы сызэрыдэлэжьамкIэ сынасыпыфIэу, сщIэфаIамэ, абы и фIыгъэу къызолъытэ. Сыхуейт адыгэ хъуэхъужьым хэт псалъэхэмкIэ зыхуэзгъазэу СулътIан нобэ мыпхуэдэу жесIэну:
Шыуэ узытесыр пцIэгъуалащхьэу,
Данэ щIопщыр бгъаджэу,
Зэ уджамэ уи Iуэху зэфIэкIыу,
Ныбжьэгъу ухуэзэмэ,
къыпщыгуфIыкIыу,
Жагъуэгъу ухуэзэмэ, уелъэщэкIыу,
Псори къыпхуэныкъуэу,
Узыхуэныкъуэ щымыIэу
Куэдрэ утхуэпсэуну!
Щэрмэт Людмилэ,
КъШР-м щIыхь зиIэ и артисткэ
КъБР-м и цIыхубэ артисткэ
ПщIэшхуэ хузощI
Теувэж СулътIан икъукIэ режиссёр гъуэзэджэщ. Абы и гъащIэ псор театрым хуигъэпсащ.
Теувэжыр зыпэрыт лэжьыгъэр сыт щыгъуи къызыхуэтыншэу егъэзащIэ. Студент жыпIэми, актёр жыпIэми зыдэлажьэхэм ящыщу зэфIэкI зиIэхэр занщIэу къыхелъагъукI, зэрыхузэфIэкIкIэ ядоIэпыкъу, ипэкIэ зэригъэкIуэтэнум хущIокъу.
СулътIан цIыху гуапэщ, зэпIэзэрытщ. ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ къэрал институтым илъэсиплIкIэ Теувэжым дыщригъэджащ. А зэманым къриубыдэу къэгубжьауэ зэи тлъэгъуакъым икIи жагъуэ тщыхъун, ди гум щIыхьэн псалъэ зэхыдигъэхакъым. ЩIэныгъэ куу къыдитащ, театр гъуазджэм дыхигъэгъуэзащ, зыдигъэужьащ.
Ещанэ курсым дыщIэсу Ярославль къалэм 2004 гъэм щекIуэкIа театр фестивалым щыдгъэлъэгъуащ Теувэжым игъэува Гоголь Николай и «Женитьба», Дударев Алексей и «Рядовые» спектаклхэр. Фестивалым Дэбагъуэ Романрэ Эфендиев ФуIэдрэ дашауэ щытащ. Ди лэжьыгъэхэр ягу дыхьащ икIи фестивалым и лауреат дыхъури щIыхь тхылъхэр къытхуагъэфэщащ. Ар зи фIыщIэр, дауи, Теувэж СулътIанщ.
ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым лэжьапIэ сыкъызэращтари Теувэжырщ зи фIыгъэр. Урыс студиер къэзуха щхьэкIэ, адыгэ театрым сыщылэжьэну си нэ къызэрикIыр СулътIан ищIэрт. ХэзмыщIыкIыххэу апхуэдэ гулъытэ си егъэджакIуэм къызэрысхуищIар IэфIу, гуапэу си гум хуилъщ, пщIэшхуэ хузощI.
Болэ Анфисэ,
ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр
зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ
театрым и артисткэ.