«Кабардинка»-м дунейр зэлъегъэIэс

Магъриб  къэралхэм

1965 гъэм и гъэмахуэм Къэбэрдей-Балъкъэрым уэрэ­дымрэ къафэмкIэ и ансамб­лым «Кабардинка» цIэр фIащащ икIи, уэрэджыIакIуэ хэ­мытыжу, къэфакIуэ гуп ар ящIащ. Унафэр зигу иримы­хьа куэд къыкъуэкIами, къэ­факIуэ гупым и къэкIуэнур зэлъыта цIыхухэм тегушхуауэ я лэжьыгъэр ящIэрт: щIалэ­гъуалэ зэчиифIэхэр къалъыхъуэрт, къуажэхэм къыщыхахырт, ахэр къэфэкIэм хуа­гъасэрт... Жэщ-махуэ яIэтэкъым абыхэм - я япэ концерт программэм телажьэрт, ягъэ­хьэ­зырырт утыку зэрихьэну фащэхэри.

 А гъэ дыдэм, дыгъэгъа­зэм и 20-м, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ драмэ теат­рым щекIуэкIащ ансамб­лым и концертыщIэр. АбыкIэ иригъэжьащ «Кабардинка»-м и гъуэ­гуанэщIэр.
Ерыщу загъасэрт ансамблым хэтхэми. Ди республикэм, Украинэмрэ Уралрэ, Москварэ Со­чэрэ, Кавказ псы хущхъуэхэм - дэнэкIи гуапэу къащыIущIэрт абыхэм...
1968 гъэм накъыгъэ махуэшхуэхэм и пэ къихуэу хъыбар къызагъэщIащ жэпуэ­гъуэм икухэм къыщыщIэдзауэ Мароккэ, Алжир, Тунис, Ливие къэралхэм «Кабардинка»-м мазитIкIэ зыкъыщигъэлэгъуэ­ну зэрырагъэблагъэр. Къэфа­кIуэ гупым егугъуу а Iуэхум зы­хуигъэхьэзыру щIедзэ. ЗыкIи зэхуэмыдэ, ипэкIэ умылъэгъуа къэралиплIым ущылэжьэныр къы­зэрыгуэкIтэкъым.
Ансамблым и художественнэ унафэщI Гальперин Григорийрэ балетмейстер нэхъыщхьэ Ульбашев Мутайрэ я гупсысэри къарури етауэ къэфакIуэхэм ядэлажьэу зыпэмыплъа Iуэху къалъыкъуэкIат: къэфакIуэфI зыбжанэ, нэхъыжьхэм ящыщу, гупым хэкIыжащ. ПсынщIэу къэ­гъуэтын хуейт зэфIэкI зиIэ къэфакIуэщIэхэр. Абыи пэлъэщащ ансамблым и унафэщIхэр. Илъэс 16-м ит къэфакIуэ ныбжьыщIэ жыджэрхэр къыхашри, ахэр ахъырзэману ягъэсэн яхузэфIэкIащ.
1968 гъэм жэпуэгъуэм и 16-м­ КПСС-м и обкомым и япэ секретарь Мэлбахъуэ Тимборэрэ секретарь Шэджыхьэ­щIэ Мухьэмэдрэ цIыху куэдым я пашэу драгъэжьащ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр сэри гупым саригъусэу.
ЦIыхум и гъащIэм щыщ зы IыхьэфI гъуэгум тету игъакIуэр пэжщ. Гъуэгуанэм, зэрытщIэщи, гукъэкIыж куэд къыпхуе­гъанэ. Дэри Африкэ Ищхъэрэм дынэсыхукIэ гъэщIэгъуэн куэ­дым гу лъыттат, дэтхэнэми ди гум гупсысэ телъыджэхэр къыщигъэушу...
Жэпуэгъуэм и 18-м и шэджагъуэм дызэрыс «ИЛ-18» кхъухь­лъатэр Рабат щетIысэхащ. ­Дыкъэсащ мывэ хужь ­къалэу ищхьэкIэ къыщытщы­хъуа щIы­пIэм. Аэропортым гуа­пэу къыщытIущIащ СССР-м и Посольствэу Рабат щыIэм и чэнджэщакIуэ Шабров Александр, посольствэм и етIуа­нэ секретарь Гирев Герман, Марок­кэ щыпсэухэр, прессэр. Сурэттеххэми я лэжьыгъэм щIа­дзащ. Пэжыр жысIэнщи, Марок­кэм и щыхьэрыр къызэрыгуэкI дыдэу фэ етплъащ. Тхьэм ещIэ, дызэрыешаелIар арагъэнт абы и щхьэусыгъуэр. ХьэщIэхэр «Ма­хуэрэ жэщрэ» шхапIэ хьэ­лэмэтым драгъэблагъэри, франджы шхыны­гъуэхэм къи­щынэмыщIа, Марок­кэ и шагъыр цIэрыIуэри къытхуащтащ. ХэщIапIэ тхуащIар Рабат километр 25-кIэ пыIухауэ яухуа спорт къалэ цIыкIурт. Концертхэр щыттыну щIыпIэм дызэрыпэжыжьэнум дыкъигъэуIэбжьами, депIэщIэкIат. Ар щхъуантIагъэм и щIы кIапэ хьэлэмэтыщэу къыщIэкIащ: жыгейм нэмыщI, абы къы­щы­кIырт гъэщIэгъуэну гъагъэ ­къуацэ-чыцэ дахащэхэр.
Мароккэ дыкъыщыушыну ди япэ пщэдджыжьыр сыхьэ­тиблым тедухуат, арщхьэкIэ зыми деджэн хуей хъуакъым. ЩIалэгъуалэр жьы дыдэу къэтэджащ. Сыхьэти 8-р екIуэкIыу арат хьэщIэщым и Iэгъуэбла­гъэр зрагъэлъагъуу, сурэти трахыу Алэкъей Мухьэмэд, ­Сэхъу Борис, Ашуров Падацур, Щомахуэ Хьэмидбий, Шэшэн Владимир сымэ сащыхуэзам.
 Махуэ 12-кIэ дыщыIащ Марок­кэм «Кабардинка»-м и артистхэм къали 7-м концерти 8 щатащ, 2-р Африкэм и къалэ нэхъ ин дыдэхэм ящыщ Касабланкэ щагъэлъэгъуат. Ансамблым и япэ концертыр къыщызэIуихар жэпуэгъуэм и 21-рщ, Мохаммед V и ЦIыхубэ театру Рабат дэтым. МащIэуи сыгузэ­ва абы щыгъуэм! ДзыхьмыщI Къэралбий, Алэкъей Мухьэмэд, Щоджэн Владимир, Щомахуэ Хьэмидбий сымэ си щытыкIэм гу къылъатати, къызжаIащ: «Умы­гузавэ, удгъэщIэхъункъым. Ди гур къеуэрэ - Iэгуи тхуеуэнщ!». ЩIалэхэм я псалъэр щызэхэсхым, си гур псэхужат. «Удж-хэш», «Кабардинка» лъэпкъ къэфэкIэхэр артистхэм жану утыку щагъэлъэгъуащ. Зы цIыху щыдымтэкъым концертыр щекIуэкI пэшым, ди ­къафэхэм псори итхьэкъуат. «Ислъэмейр» лъэщу ягъэзэщIащ ДзыхьмыщI зэщхьэгъусэхэм, Къэралбийрэ Зарэрэ. Аргуэру гуапэу утыкум ирагъэблэгъащ «Удж-пыхур». Мароккэм и цIыхухэм Iэгуа­уэшхуэ хуаIэтащ ди лъэпкъ макъамэ IэмэпсымэхэмкIэ ­триом - КъБАССР-м щIыхь зиIэ и артисткэ, пшынауэ ДыщэкI ФатIимэ, бжьамияпщэ Ашуров Падацур, бэрэбэнауэ Сэхъу Борис. Пшыхьым и етIуанэ Iыхьэм щIидзэн и пэ, сэ Iэмал сиIащ Болгарие Республикэм и лIыкIуэ Кальчев Апостол, ­ЧССР-м и лIыкIуэ Антош, Хьэрып Зэгуэт Республикэм, нэгъуэщI щIыпIэхэм къикIа лIыщхьэхэм сепсэлъэну. Дэтхэнэми жиIэрт «Кабардинка»-м и концертым гухэхъуэшхуэ ­къритауэ. Ансамб­лым и артистхэм, сыт щыгъуи хуэдэу, дагъуэншэу ­«Къафэр» ягъэлъэгъуащ, КIэш Фёдоррэ Ало Эммэрэ абы соло щагъэзащIэу. Гукъыдэжыр къаIэтат Тхьэмокъуэ Мартин, Шэшэн Владимир, Шабаев А. сымэ ягъэлъэгъуа «ЛIыжьхэр» гушыIэ къафэми. КонцертымкIэ арэзыт абы еплъа Паламарчук Лукаи ­(СССР-м и полномочннэ лIыкIуэ), къэ­ралым щыхьэщIэхэри, абы щып­-
­сэухэри. Къыхэгъэщыпхъэщ  Ат­лантикэ хым и Iуфэми ди артистхэм зыкъызэрыщагъэлъэгъуар...
Алжир къэралым щыпсэухэм ящыщу япэу дыкъэзылъэгъуар Тлемсен къалэм дэсхэрщ. Концертым къэкIуахэм яхэтт Совет Союзым икIауэ Алжирым щыла-жьэ IэщIагъэлIхэр (дохутырхэр, егъэ­джакIуэхэр, геологхэр, н.). Гуапэ тщыхъуат абыхэм осетинитIрэ Орджоникидзе щыщ зы урысрэ зэрахэтыр... ЕтIуанэ пщэдджыжьым езы Тлемсен къалэм зыщытплъыхьащ. Абы и уэрамхэр гъэдэхат пальмэ, платан жыгхэмкIи, дэ тцIыху щиху, дзэл лIэужьыгъуэхэмкIи. Зэдгъэлъэгъуащ илъэс мин зи ныбжь мывэ быдапIэм къыхэнахэри (Мансур пасэрей къалэжьым и кремлыр).
... ДыщыIащ Сиди-Бель-Аббес. Пщыхьэщхьэ концертым зы­хуэдгъэхьэзыру, сыхьэт  18.00-хэм гу лъыдотэ ансамблым и фащэхэр зэрылъ ­пхъуан­тэхэр зэрыримыкъу­жым. Ар вакъэхэр зыдэлъыр арауэ къыщIэкIащ. Ахэр уимыIэу пшыхьым щIы­щIэбдзэххэни щы­­Iэ­­къым, зыкъыумыгъэлъэгъуэнущи, къе­кIуркъым. Дегупсысащ пхъуан­тэр Тлемсен къыщыдгъэнагъэнкIэ зэрыхъу­нум, армырауэ - дгъэкIуэдыпар пэжмэ - ди хамэ къэрал концертхэм абдеж кIэ щи­гъуэтауэ убж ­хъунут. Ди насып къихьри, пхъуан­тэр Тлем­сен къы­щытIэрыхьэжащ,­ дяпэкIэ ап­хуэдэу дытещхьэрыукI зэ­рымыхъунумкIэ ар дерс тхуэхъуауэ...
... И инагъкIи цIыху щыпсэум и бжыгъэкIи мыин Тиарет и ­къабзагъэкIэ адрейхэм йо­фIэкI. ХьэщIэщ дызыщIагъэтIысхьам мыгувэу къыт­хуеблэгъащ СССР-м и цIыхуитI­ - Самхарадзе Вахтангрэ Обаревич Антонрэ. ДохутыритIыр я лэжьыгъэкIэ Алжир Республикэм щыIэт. Iуэху куэд я пщэ зэрыдэлъми емыплъу, абыхэм гулъытэшхуэ къытхуащIащ. Дэ зыми тщIэртэкъым Алжирым и зы къалэ цIыкIу гуэрым ди цIыху щылажьэу. Ауэ езыхэм ди хъыбар щызэхахым, зыкъытхуагъэзащ. Дохутыр дыхуэныкъуэт, ди артист зыбжанэ сымаджэ ­хъуауэ хэлъти, ахэр сэбэпышхуэ къытхуэхъуащ.
... Алжирым щытта концертыр зригъэлъэгъуа нэужь, Совет Союзым и лIыкIуэу абы щыIа Шевлягин Дмитрий Совет къэралыгъуэм и 51-нэ махуэшхуэм и щIыхькIэ игъэ­­хьэзыр пшыхьым «Кабардинка» ансамблым хэту хъуар иригъэблэгъащ. А пщыхьэщхьэм дыщыхьэщIа къудей мыхъун папщIэ, ансамблым дакъикъэ 40-кIэ екIуэкIыну и концертыр абы хуигъэхьэзыращ.
... ЩэкIуэгъуэм и 8-м, сы­хьэт 16.30-м дыхуеблэгъэну къыдэжьэрт Алжир къэралым хъыбарегъащIэхэмкIэ и министр Бен-Яхья. Гуапэу къы­т­IущIащ ар. «Профессиональ­нэ гъуазджэр дэ иджы къэдгъэIэрыхуэу щIэддза къудейщ, - зыкъытхуигъэзащ абы. - Лъэпкъ IуэрыIуатэр къэдгъэщIэрэщIэжурэ, абы нэхъ ­тедгъащIэурэ лэжьакIуэщIэхэр жыджэру догъэхьэзыр. А IуэхумкIэ Совет Союзыр щапхъэфI тхуэхъуу къызолъытэ». А пщыхьэщхьэм къызэрыдбжыжамкIэ, «Кабардинка»-м Африкэ Ищхъэрэм концерт 21-рэ щигъэлъэгъуакIэт.
Тунис Республикэм дынэсын и пэ, къэфакIуэ гупым Алжирым и зы къалэ нэхъ инхэм ящыщ Аннабэ зыкъыщигъэлъэгъуэн хуейт. Къалэр зыхуэдгъэдэн дгъуэтакъым. ЩIыуэпс къулей зиIэ щIыналъэм уи нэр занщIэу зытехуэр жьа­уапIэ ­хъарзынэ хъууэ уэрамхэр зыуфэбгъуа къэкIыгъэ абра­гъуэ зэмылIэужьыгъуэхэрт... Шэджагъуашхэм и ужькIэ, ансамблым и унафэщIхэмрэ абы хэт щIалэ зыбжанэрэ театрымкIэ яунэтIащ, пщыхьэщхьэм концерт щатыну пэшым и утыкур зрагъэлъагъуну. ЦIыху 1600-м
­ятещIыхьа а пэшыр зыхуеи­ну псомкIи къызэгъэпэщат. Совет Союзым и генеральнэ консулу Аннабэ щыIэ Лихачёв Александр хьэщIэщ дызыщIэсым къэкIуат дызригъэлъагъуну. Абы къыджиIащ къалэм дэт театрыр зэрыиным щхьэкIэ, зэи цIыхур щIэз зэрымы­хъур. А хъыбарым дэ мащIэу дигъэпIейтеящ, ауэ тщIэрт 1967 гъэм «Лезгинка» дагъыстэн ансамблым аннабэдэсхэр гуа­пэу IущIауэ зэрыщытар, абы къыхэкIкIи фIым дыщыгугъырт... Дыгу­зэвами, ­театр псом зы тIысыпIи имыIэжу, цIыхухэр къе­кIуэлIащ. «Гуп телъыджэщ. Абы и гъуаз­джэм димыхьэхын щыIэкъым», - жиIэрт Аннабэ къалэм и департаментым и перфект Шайбут Брахим концерт нэужьым.
... КIуэтэху автобусым Средиземнэ тенджызым нэхъ пэ­жыжьэ дищIырт. Тунис Республикэм ансамблым япэу концерт щитынур Джандубэ къа­лэрт. ПщыхьэщхьэхуэкIуэу Сэхъу Бориси Ашуров Падацури сымаджэ хъуащ. Бэрэбэнауэм и Iэ ижьыр узырт, бжьамияпщэм - и тэмакъыр. Дыгузэващ, ахэр хэмытмэ, концертыр фагъуэ хъу­нут. Ауэ пшыхьым щыщIи­дзэну дыдэм абыхэм къарууэ яIэр зыхалъхьэжри, театрым къе­кIуэлIащ, хьэлэмэтуи утыкум итащ. Концертым кърихьэлIахэм яхэтт щIыналъэм и губернатор Лутайеф Абдель-Ази­зи абы и унагъуэри.
АдэкIэ ди гъуэгуанэм щы­пытщэн хуейт Тунисым и ипщэIуэкIэ щыIэ къалэ дахэ­ Кассерин. ЗыплъыхьакIуэ ды­щыIащ зэгуэр фIыуэ зы­зыужьауэ щыIа пасэрей рим къалэ Силиум. VII лIэщIыгъуэм Римрэ Карфагенрэ яку къыдэхъуа зауэм и Iэужьу къалэр хэкIуэдэжащ. Силиум къыхэнэжахэм зыщызыплъыхьхэм нэ­­хъыбэрэ я нэр зытедиер Триумфаль­нэ аркэрщ - Те­кIуэныгъэм и щIэкIыпIэрщ.
Джербэ хытIыгур туристхэм фIыуэ ялъагъу щIы кIапэщ. Мыбы мэжджыт куэд дэтщ, хьэщIэщхэмрэ шхапIэ­хэмри щымащIэкъым. А псом къадэкIуэу, абы IэпщIэлъап­щIагъэм фIыуэ зыщиужьащ: алэрыбгъухэр щащI, дыщэми ятIагъуэми хьэпшып зэ­хуэмыдэхэр къыщыхащIыкI.
ДэркIэ хытIыгур телъыджэт. Абыи концерт гукъинэж щигъэлъэгъуащ «Кабардинка»-м. Псори зэхэту Тунис Республикэм тхьэмахуэкIэ щыIащ ансамб­лыр, Габес, Сфакс, Сусс, нэ­гъуэщI къалэхэми концерт щитащ. «Рус!», «Совьет!», «Кавказ!», «Кабардино-Балкария!» жаIэу, дэнэкIи дыщаIэтырт, ди пшыхьхэм цIыхухэр пэплъэрт, газетхэм тхыгъэшхуэхэр «Ка­бардинка»-м траухуэрт. ДыщэкI ФатIимэ, Уэрэзей Лидэ, Ашуров Падацур, Къуэдз Михаил, ­Сэхъу Борис, Новиков Геннадий сымэ я макъамэм игъэдымырт концерт пэшхэм къекIуалIэхэр, апхуэдиз Iэзагъ ябгъэдэлът къэ­факIуэхэми.
... Ансамблыр щы­хьэщIащ Сусс къалэм и губернатор Шешиа Аморэ и деж. Ар хьэлэмэту къытхутепсэлъыхьащ езым и лъахэм, апхуэдэ дыдэуи фIэ­гъэщIэ­гъуэну Къэбэрдей-Балъкъэрым и псэукIэм щIэупщIащ, ди щэн­хабзэ, экономикэ Iуэхухэр зыхуэдэр зригъэщIащ...
Ливием и къалащхьэм щэ­кIуэгъуэм и 30-м дынэсащ. Триполи и кинотеатр нэхъыфI дыдэ «Ваддане»-м ансамблым концерт щитащ дыгъэгъазэм и 1-м. ЦIыху 500-м я Iэгуауэмрэ щытхъумрэ къалъысащ къэфакIуэхэм а пщыхьэщхьэм. Къы­хэзгъэщынщи, гъуазджэм­ дихьэхыу ди пшыхьым къе­кIуэлIам я нэхъыбэр американхэмрэ европейхэмрэт. «Ка­бардинка»-м зыкъыщигъэлъэгъуащ Триполи километр 60-кIэ пэжыжьэу, губгъуэ нэщI хуабэвэхым къалэ щызыухуэ болгархэмрэ хьэрыпхэмрэ пап­щIэ. «Кабардинка»-м и иужьрей концертыр Триполи щигъэлъэгъуэжащ.
ЛъэныкъуэкIэ укъеплъмэ, гупым къикIуа гъуэгуанэм иджы­ри зэ къытригъэзэжыфыну къыпщыхъурт, къэфа­кIуэ­хэри музыкантхэри жанти. ИтIа­нэми, махуэ 55-кIэ къалэ ­29-м концерт 52-рэ щыптыныр лэжьыгъэшхуэтэкъэ?!

Етхуанэ  континентым

1968 гъэм жэпуэгъуэм и 18-м «Кабардинка»-м и къэфакIуэхэр Шереметьево-2 аэ­ро­портым телъэтыкIри, ма­зитIкIэ Африкэ Ищхъэрэм зы­къыщигъэлъэ­гъуащ. ИлъэсиплI дэкIри, а махуэ дыдэм техуэу, артистхэр Австралием лъэтащ.

1972 гъэм жэпуэгъуэм и ­20-м япэ лъэбакъуэхэр Австралием щытчащ. И япэ концертыр «Кабардинка»-м щитынур къалэ нэхъ инхэм ящыщ Тасманиерт (Лончестон). Уафэгум уиту укъыщеплъыхкIэ а хытIыгур псысэм ещхьу дахащэщ: ­щхъуантIагъэр куэду, псыежэххэр, бгыхэр, мэзхэр. А псор зэгъусэжу - жэнэтщ. ЦIыху дызыIущIахэри зэпIэзэрыт защIэу, гудзакъэ яIэу къыщIэкIащ, гъуазджэми къызэрымыкIуэу хащIыкIырт. Ар ди дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэт. Лончестоныр Австралием фIыуэ зызыужьа и ­къалэхэм ящыщщ, псом хуэ­мыдэу хьэрычэт Iуэхумрэ сатумкIэ.
... Жэпуэгъуэм и 26-м сыхьэт 20.00-м: Лончестон и «Принцесс» театрым цIыхур щIэзу ­къекIуэлIащ. Концертым щIи­дзэн и пэ, утыкум къихьащ къа­лэм и Iэтащхьэр, Австралием и премьер-министру щыта Гортон Джон, нэгъуэщIхэри. Иужьрейр кIыхьу къэпсэлъащ пшыхьым къекIуэлIахэм артист телъыджэхэр зэралъагъунур къыхигъэщу, къэфакIуэхэми ехъу­лIэныгъэ яIэну ехъуэ­хъуу. «Фэ нобэ флъагъунущ ­къафэ куэд, дахагъэм и щапхъэу. Сэ си дежкIэ пщIэшхуэщ Австралием къытхуеблэгъа «Кабардинка» ансамбль цIэрыIуэм и пшыхьыр къызэIусхыну», - жиIащ абы... ЦIыхухэр щымщ. Ансамблым и оркестрым ма­къамэр ирешажьэ. Фащэ гъэщIэгъуэнхэр зыщыгъ хъыджэбзхэр псым есу фIэкIа умыщIэну утыкум къихьащ. КъыкъуэкIащ щIалэ къуданхэри. Теплъэгъуэм пэ­шым щIэсхэр зэщIиIэтащ, Iэ­гуауэшхуэхэр артистхэм ­хуаIэту. «Ислъэмей» «Iэхъуэ къафэ», «Гандаган», «ЛIыжьхэр», «Кабардинка» къафэхэр цIыху­хэм ягу зэрыдыхьар нэрылъагъут,­ дэтхэнэми тхуэрытхуэ­ къыт­рырагъэгъэзэжырт. Концерт нэу­жьым къалэ музейм и лэжьакIуэхэм «Lion» клубым драгъэблэгъащ. Артистхэр еша­ми, бысымхэр ягъэщIэ­хъуакъым. Абдеж къыщытIущIэжащ Австралием и экс-премьер Гортони. Абы жиIат Совет Союзыр зригъэлъагъуныр зэрихъуэпсапIэр...
Лончестон ансамблым концерти 10 щигъэлъэгъуэнут, абы­хэм я билетхэр куэд щIауэ зэбграхат. КъыкIэлъыкIуэу къытпэплъэрт Хобарт, иужькIэ Сингапур, Филиппинхэр. Гъат­хэми ди гукъыдэжыр нэ­хъ­ри ­къиIэтырт... Гукъинэ тщы­хъуахэм ящыщщ «Пщы Соломон и бгъуэнщIагъым» ды­зэрыщыIар. Езы щIыуэпсым и «музейр» «уардэунэ» зэ­мыщхьурэ зыбжанэ мэхъу. Бгъуэн­щIагъ кIуэцIым и щхьэм зыщIагъэкъуауэ щытщ тхыпхъэ хьэлэмэтхэр къызыхэIущIыкIа колоннэхэр (языхэзым и ныбжьыр илъэс мин 42-м хуагъэ­кIуащ щIэныгъэлIхэм). Ди ­гъуэ­гу­­гъэлъагъуэм къыджиIэж хъыбархэм дедаIуэу, набдзэгуб­дзаплъэу зыщытплъыхьу куэдрэ дыщIэтащ щIы щIагъым...
... Концерт нэужьым, Тасманием ГъуазджэхэмкIэ и цIыху­бэ зэгухьэныгъэм зэхуэс хьэ­лэмэт тхузэхишащ. IуэхущIапIэм и секретарь Керслейк Мойджер гуапэу къытIущIащ. «Кабардинка»-м и Iэзагъыр хуэмыухыу тепсэлъыхьырт ар.­ ЦIыхушхуэ куэдым (30- 40 хъун зы гупыфIым) дыIуигъэщIащ абы а пщыхьэщхьэм. Яхэтт абыхэм драмэмрэ балетымкIэ артистхэри, гъуазджэм и лэжьакIуэ нэгъуэщIхэри. АрщхьэкIэ, бзэхэр фIыуэ зэрыдмыщIэм лъэпощхьэпо мымащIэ дыIуигъэуащ. Бзаджагъэм хуекIуат хьэмэрэ нэгъуэщIт, зыгуэр къызэупщIащ: «Сыт инджылызыбзэ щIумыщIэр?» - жиIэри. Сэри зызгъэмахэнт: «Уэ щхьэ умыщIэрэ урысыбзэр?» - стыжащ жэуапу. Си псэлъэ­гъур къикIуэтыну цIыхутэкъым. «Ар пэжщ, - жиIащ абы. - Ауэ инджылызыбзэр - ар Шекс­пир и бзэщ!». Уэ упагэмэ, сэ сыерыщкъэ, жыхуиIэращи, си псалъэм пызощэ: «Шекспир и IэдакъэщIэкIхэр уахътыншэщ. АрщхьэкIэ урысыбзэри къулейсызкъым. Ар Пушкин, Толс­той сымэ я бзэщ!». Ауэрэ зызоплъыхьри, Аронов Евгений нэмыцэбзэ зыщIэ къилъы­хъуэу къысIэщIолъагъуэ. Хамэ къэрал хъыджэбз гупым къаухъуреихьа Соттаев Къанщауэрэ КIэш Федяри зэдзэкIакIуэхэм дакъикъэ къэс зыхуагъэзэн хуей­ мэхъу. Зыми и дэIэпы­къуэгъу мылъыхъуэу, Шэбэзджэрий Рае, Токъу Тося, Жабоевэ Ленэ сымэ IэкIуэлъакIуэу бысымхэм епсэлъылIащ. Зэхуэс хьэлэмэт хъуат...
Хобарт и «Сити Холл»-м зыкъыщыщыдгъэлъэгъуар концерт программэхэм ятещIы­хьауэ ямыухуами (утыкур ­цIы­кIут,­ зыщыбгъэхьэзырын иIэ­тэ­къым),­ ди артистхэм яху­зэфIэкI къагъэнакъым. Концертым и япэ Iыхьэр иухауэ, штатым и губернатор Бастиан Эрик зыкъысхуигъэзащ. «Фи фIэщ фщIы, сэ мащIэкъым мы гъа­щIэм гъэщIэгъуэну щыслъэ­гъуар, ауэ а псоми йофIэкI нобэ «Кабардинка»-м дигъэлъэ­гъуа­ гъуазджэр», - жиIащ. «Iэхъуэ къафэр» - плIэ, «Къа­фэр» - тхуэ щрагъэгъэзэщIэжащ а пшыхьым ди артистхэм. Iэ­гуауэм лъэгуауэри дыщIы­гъужу хобартдэсхэм пщIэшхуэ ансамблым къы­хуащIащ. Гулъытэншэ дищIакъым щIыпIэм къыщыдэкI «Меркурий» газетми. Абы тхыгъэ кIэщIхэри ансамблым и артистхэм я сурэтхэри щIэх-щIэхыурэ къытри­дзащ.
... Сингапурым щыIэ ди по­сольствэм и лIыкIуэ Безрукавников Борис зытегузэвыхьыр а къэралым «Кабардинка»-м­ и концертхэр зэрыщитыну щIыкIэм и закъуэтэкъым, атIэ артистхэм зэрызагъэпсэхунуми гулъытэшхуэ къыхуищIырт. Сингапурым журналистхэм я лъэIукIэ япэ махуэм пресс-конференцышхуэ зэхэтащ. Газетхэмрэ телевиденэмрэ я лэжьакIуэхэр зыщIэупщIэхэм хуэфэщэн жэ­уап ди щIалэхэмрэ хъыджэбзхэмрэ иратыфынтэкъэ?!
Езы Сингапурым хуэдэу, и Лъэпкъ театрри зыми ещхьтэкъым. ЦIыху мини 3-м ятещIыхьа пэшым и ныкъуэм нэст щхьэ зытелъыр, адрейр уафэгум уиплъэу зэIухат. Концертым щIидзэным иджыри сыхьэт ныкъуэ иIэжу цIыхур уэру къе­кIуалIэу хуежьащ, щIэх дыдэуи ­театрым щIэз ­хъуащ. Пшы­хьым къеблэгъат Безрукав­нико­выр, хьэрычэтыщIэ Ман­дыркин Ю. Г., Сингапурым зы­хъумэжыныгъэм­кIэ и министр Сви Го Кенг, коммуникацэмрэ связымкIэ ми­нистр Лин Ёнг Ньюк, щэнхабзэмкIэ министерствэм и парламент секретарь Таддин Ша­рафудин бин, нэгъуэщIхэри. «Телъыджэщ!», - жаIэрт абыхэм. Плъыфэбэу зэщIэлыдэ Сингапур къалэ­­ри «Кабардинка»-м къихьэхуат.
1972 гъэм щэкIуэгъуэм и       17-м дынэсащ Филиппинхэм я къалэ нэхъыщхьэ дыдэ Манилэ. Сыт щыгъуи хуэдэу дахэу «Кабардин­ка»-м абы концертищ щитащ. Сыт хуэдиз къару халъхьат Филиппин Республикэм ЩэнхабзэмкIэ и центрым артистхэм зыкъыщыщагъэ­лъэгъуа пщы­хьэщхьищым. ИтIа­ни, ахэр жы­джэрт, жант, нэжэгужэт...

Адрей  щIы  кIапэмкIэ

1974 гъэм Москва телеграммэ къикIащ «Кабардинка»-р Латин Америкэм мазищкIэ зыкъыщигъэлъэгъуэну зэрырагъэблагъэр иту. Дызыпэплъа хъыбарти, еш зымыщIэ къэфакIуэ гупыр, сэри сахэту, ­гъуэгу техьащ.

Буэнос-Айрес деж къыщытпежьащ Совет Союзым и Посольствэм и лэжьакIуитI, ди импресарио Тайзлинэ Тамарэ, Италием щыщ щIалэхэу Кассио Клаудиорэ Джанини Рудольфорэ, «Колисео» итальян театрым и администрацэм и лIыкIуэ Родино Патричио Хорхе. Къалэм и Корриентес уэрамым тет «Колумбио Паласио» хьэщIэщым дыщIагъэтIысхьащ. Мыгувэу, Аронов Евгенийрэ Ахмедов Михаилрэ си гъусэу, СССР-м и Посольствэм ды­кIуащ, ди лIыкIуэу абы щыIэ Дюкарев Семён дыIущIэну. Ар дэ ди хэкуэгъуу къыщIэкIащ. И анэмрэ и къуэшымрэ Налшык щыпсэуат, и Iыхьлыхэр - Май къалэм. Езы дипломатыр зэман хъарзынэкIэ СССР-м и МИД-м щылэжьат, иджы абы ди къэралым и Iуэхухэр Аргентинэ къэрал жыжьэм щыпхигъэкIыу щыIэт... Къапщтэмэ, Аргентинэм щыпсэум и нэхъыбэр зэман зэхуэмыдэхэм Европэм икIа цIыхухэрщ. Испан, франджы, урыс, нэмыцэ, инджылыз, итальян, украин - сыт хуэдэ лъэпкъым щыщи мы къэралым ущыхуэзэнущ.
...Хъыбар мыщIагъуэ къы­тIэрыхьащ: кхъухьлъатэ щхьэ­хуэ­кIэ ансамблым и фащэхэр къалэм къагъэсын хуеями, ямы­гъуэтыжу бзэхащ. Тайзлинэ Тамарэ апхуэдэ ныкъусаныгъэ Iуэхум къызэрыхэкIамкIэ псори игъэкъуаншэрт, нэхъыбэу ­СССР-м и «Къэрал кон­цертыр». Къэхъуар гурыIуэгъуэтэкъым, Аргентинэм япэу щыттыну концертхэр гувэнкIэ шынагъуэ щыIэт. АрщхьэкIэ куэд дэмыкIыу зэхагъэкIащ къэхъуар: Канадэм и кхъухь­лъатэ компанием ди багажыр Майами ишат. Тайзлинэ Тамарэ икIэщIыпIэкIэ Майами лъа­тэри, фащэхэр къытIэрыхьэжащ, гупым Латин Америкэм щитыну и япэ пшыхьми зы­хуигъэхьэзыру хуежьащ... Концертыр сыхьэт 23.30-м щIи­дзэнут. Апхуэдэу гувауи?! - жыфIэнкIэ хъунщ. КIасэIуэми, ар пэжт... Артистхэм ди жагъуэ хъуащ­ япэ концертыр ягъэIэпхъуэн хуей зэрыхъуар къыщыд­жаIэм. Къэралым и Iэтащхьэм къыщхьэщыжу, цIыхубэм политикэ зэщIэхъееныгъэ къалащ­хьэм щригъэкIуэкIырт, пэкIум ипкъ иткIэ машинэ гъуэгухэри зэхуа­щIат, уэздыгъи блэртэкъым. Ди жагъуэ хъуащ аргуэру зы махуэ Iуэхуншэу зэрытфIэкIуэдыр.
... Къэсащ куэдрэ дызыпэплъа дакъикъэхэр. «Кабардинка»-ри къызэрыкIат, цIыху щих зы­­щIэс пэшышхуэми Iэгуауэш­хуэр ща­Iэтырт. Шэч хэлътэкъым ансамб­лым мы къэралми ехъу­лIэныгъэ инхэр зэ­ры­щиIэ­-
нум. «Колисео» театрым мэ­къуауэ­гъуэм и 13-м щекIуэкIа пшыхьыр куэ­дым ягу къи­нэн хуэдэ ­хъуат. ­Театрым и унафэщIым зыкъытхуигъазэри жиIащ лъэпкъ хабзэр зи лъабжьэ гъуазджэм ар зэритхьэ­къуар. Ар ди дежкIэ щыт­хъушхуэт. АбыкIэ арэзы хъуат Тайзлинэ Тамари. «Шэч къытесхьэртэкъым сэ къэфакIуэхэм я зэфIэкIыр зэрыиным», - жи­Iэрт абы.
ансамблым Буэнос-Айрес щи­та адрей и концертхэри куп­щIафIэ хъуащ, жэщыкум щIа­дзэу мызэ-мытIэу абыхэм зыкъагъэлъэгъуами. Фи фIэщ ­хъурэ, а зэманым дежи театрхэм цIыхухэр щIэз хъурт...

Япэу гулъытэ къытхуэзыщIар щIыпIэм къыщыдэкI «Кларин» газетырщ. Наполеон Карбер ансамблым щытхъурт: «Удихьэхыу уоплъ ансамблым хэт щIалэхэм я къафэм. Ахэр я Iэпкълъэпкъ псомкIи, уеблэмэ нэкIи къофэ. Жану, псынщIэу ягъэлъагъуэ къэфэкIэхэм еплъыр зрегъэгуакIуэ... ЦIыхубзхэми я зыIыгъыкIэм хэхауэ утепсэлъыхь хъу­нущ. Нэхъ щэныфIэу щы­ты­ху, нэхъри удахьэх абыхэм... ЩIалэхэми хъыджэбзхэми къа­щыпс фащэхэр нэхъ дахэж зыщIыр, къызэрысщыхъумкIэ, я лъэпкъым папщIэ пагэу ар абыхэм зэрызэрахьэрщ».
Зи чэзу концертыр иухауэ, зи ныбжь хэкIуэта цIыхубз гуэр ансамблым хэт щIалэгъуа­лэм закъыхуигъазэри къехъуэ­хъуащ, и гуи и пси хыхьэу концерт дахэ ар зэрырагъэп­лъам пап­щIэ къэфакIуэхэм фIыщIэ къа­хуищIащ. ИужькIи дыхуэзэжащ абы. КъызэрыщIэкIамкIэ, ар «Колон» театр цIэрыIуэм и уэрэджыIакIуэ икIи къэфакIуэ, хамэ къэрал щыIэ ермэлыхэм я гъуазджэр зыIэта Мехиа Эме де Рамост. Буэнос-Айрес ар иджыри къыщацIыхурт сурэтыщI хьэлэмэту, журналист IэкIуэу. «Гуп телъыджэщ. Концертым и кIыхьагъкIэ Хэкум сыщагъэ­хьэщIауэ къысщыхъуащ. Си гур зэрыхагъэхъуар­ фIыщIэу яIэщ мы щIалэгъуа­лэм», - жиIат а цIыхубзым. Дэри ди гуапэт апхуэдэ псалъэхэр.
Ла-Платэ. Дызэрыщыгугъа­уэ къалэ инрэ дэгъуэу­ къыщIэкIащ ар. Фэеплъ мывэхэр, утхэр­ зи куэд мы щIыпIэм и тхыдэм зыхэдгъэгъуэзэну зэман димыIами, ар дигу ирихьащ. Ут нэхъыщхьэм «Театро Архентино» унэшхуэр итщ. А теат­рырт «Кабардин­ка»-м кон­церт щигъэлъэгъуэну къы­щыпэщылъыр. Дэ абы дыщеп­лъащ «Лебединое озеро» (Чайковскэм и IэдакъэщIэкIым), «Ромео и Джульетта» (Прокофьевым итхам) оперэ спектаклхэм. Сыхьэт 21.00-м, зэрыжаIэщи, мыIэрысэр щехуэхын щIыпIэ имыIэжу пэшым цIыхур щIэз хъуат. «Кабардин­ка»-р­ утыку къихьэри, Iэгуа­уэшхуэр цIыхухэм яIэтащ. «Къамэ зауэ къафэм», «Голлум», «Абзэхым» «Бэрэбэнауэхэм я къафэм», «Къурш къа­фэхэм» а пщыхьэщхьэм зыбжанэрэ къытрырагъэгъэзэжат, иужьрейр артистхэм плIэ­ ягъэлъэгъуащ. ДгъэщIагъуэрт Щомахуэ Хьэмидбий, ДзыхьмыщI Къэралбий, Щоджэн Владимир, Мэрыш Заур, Нэгъуд Борис, Молай Алихъан, Мамбэт Хьэсэн сымэ апхуэдиз къару къызэрызы­къуахыфыр. Концертым и етIуа­нэ Iыхьэми гупым я къэфэкIэр мынэхъ лъэщмэ, нэхъ махэтэкъым...
...«Кабардинка»-р Эквадор Республикэм и щIыналъэм щыIэщ. ЩIыпIэр ин дыдэщ, Галапагос архипелагри хы Хуэмым и нэгъуэщI хытIыгухэри къызэщIиубыдэу. Кхъухьлъатэ тIысыпIэм къыщытIущIащ совет посольствэм и атташе Губаренкэ Александррэ щIыналъэм щылажьэ импресарио Анхел Тусетрэ. Абыхэм щы­гъуазэ дызэращIамкIэ, Гуаякиле цIыху мин 800 щопсэу. Гу зэрылъыттащи, ар дахэщ икIи къабзэщ. Гъуэгугъэлъа­гъуэ тхуэ­хъуахэм щIэх дыдэу дынагъэсащ «Гумбольдт Интернационал» хьэ­щIэщым. Къэтп­лъыхьащ «Ка­бар­дин­ка»-м концерт щитыну ­театрри («Театр 9 октября»). Абы и утыкур хуэщIатэкъым «Кабардинка»-м хуэдэ ансамблхэм (гупышхуэхэм), арщхьэкIэ езы пэшыр Iэхуитлъэхуитт, цIыху 1800-рэ зы пщыхьэщхьэм къекIуэлIэфынут. А театрыр ­къатемыгъэпсыхьами, къэфа­кIуэ гупыр лъэщу, я гъуазджэм хуэфащэу къэфащ. Концертым щIэсат щIыпIэм и губернатор Гонсалес Гуаяс, Эквадорым и президенту щыта Монрой Хулио Ароселинэ сымэ. ЕтIуанэ пщэдджыжьым къэфакIуэхэр хы Iуфэм Iутащ, сурэт гукъинэжхэр къалэм щызытрагъэхащ.
... Медельин и къалэ теат­рым щIэщхъу къыщытщыщI пэтащ.­ Утыкур эвкалипт пхъэбгъу­ быдэмкIэ къищIыкIат. Концертым «Къамэ зауэ къафэр» Щоджэн Володя щигъэзэщIэн хуейт, ауэ сэр лъэгум къигъэ­лъеижу къыщIэкIащ. КъэфакIуэр Iэнкун мыхъуу, хэкIыпIэ къигъуэтащ: утыкум и зы кIапэр пхъэбгъу къызэрыгуэкIти, Владимир зым адрейр кIэлъи­гъэпIащIэу и сэхэм абдеж зы­щыхригъэтIащ. КъекIуэлIахэм­ абы и къафэр гъэщIэгъуэн ды­дэ ящыхъуат.
Панамэм зы концерт за­къуэт ансамблым щигъэлъэгъуэнур. А зыри, абы сыт щыгъуи хуэдэу, Iэтауэ иригъэкIуэкIащ. «Новая Панама» спорт уардэ­унэм гупым щита концертыр зрагъэлъэгъуат Панамэ Республикэм и президент Лакас Деметриос Басилиорэ и щхьэ­гъусэмрэ, къэрал лэжьакIуэхэм, профессор Вольский В. В., Сычев Станислав, нэгъуэщI лъыщхьэ куэдми. Пшыхьым и япэ Iыхьэр иухауэ Лакас Деметриос сыщрагъэцIыхум, абы жиIащ спектаклыр гъуэзэджэ зэрыщыхъуар икIи ансамблыр зэрыщыту и резиденцэм зэрыригъэблагъэр. АрщхьэкIэ Коста-Рикэ Республикэм и Сан-Хосе къалэр къытпэплъэрт...
Манагуа. 1970 гъэм цIыху мин 400 зыдэса къалэ ефIакIуэм илъэситI дэкIауэ дыщыIущIам дызыIуплъар шынагъуэт: щIы хъеям унэ мин 70-м щыщу мин ­60-р зэтригъэщэщат. Закъуэ­тIа­къуэт зэфIагъэувэжыфар. ­Къа­лэ зэтекъутар зыбгына цIыху минипщI бжыгъэхэр щIыунэ­хэм, шатырхэм щыпсэууэ арат. Куэд дыдэ къулейсыз ищIат а гузэвэгъуэм. Манагуадэс­хэм папщIэ «Кабардин­ка»-м зы пщыхьэщхьэм тIэу концерт итащ. Пшыхь нэужьхэм цIыхухэм нэжэгужагъэу ядэт­лъэ­гъуам и уасэт абы артистхэм трагъэкIуэда я къарур. «Ды­къэвгъэпсэужащ, дуней зэ­рыщыIэр дывгъэлъагъужащ», - жаIэрт цIыхухэм...
ПщыхьэщхьитIкIэ «Кабардинка» къэфакIуэ ансамблым и ­гъуазджэм нэIуасэ ищIащ Саль­вадор щыпсэухэр. Абы концерт­хэр щигъэлъэгъуащ ­къалэм  дэт Президент театрымрэ СпортымкIэ цIыхубэ унэмрэ.
... Ульбашев Мутай, Шабаев­ Виктор, Сэхъу Борис, Щомахуэ Хьэмидбий, Iэсей Светланэ, Гридневэ Наталье, ­Къуэдз Iэбубэчыр, Молей Алихъан, Балъкъэр СэфрэIил сымэ Перум и зы шхапIэ гуэрым щетIысэхащ. Шхын къэзыхьхэр емыпIэщIэкIми, Шабаев Виктор къэмэжэлIэIуа къыщIэкIынти, Iэнэм телъ­ шыбжий сыр гъурыр ­къипхъуатэщ зэхигъэныщкIуэ­ри, ишхащ. АрщхьэкIэ лей зыщIам зэрыхуэмыгъум ещхьу, Виктор шыбжий ишхам уасэфI щIитыжын хуей ­хъуащ - ар джэрэзу къытехуащ. И гъу­сэхэри шхапIэм щIэсхэри щтэIэщтаблэ хъуауэ къажыхь, зыкъэзыщIэжа гуэрхэм дохутыр къраджэри, ар сымаджэщым яшэ. Хъыджэбзхэм хъыбар къыдагъащIэ: «Авик хьэлъэщ», - жаIэри... АрщхьэкIэ Виктор мыгувэу зыкъищIэжащ, доху­тырхэм дымыгузавэми хъуну къыджаIащ. Псори и пIэм изэгъэжа и ужькIэ, а Iуэхур артистхэм гушыIэм хуахьыжащ, перу шыбжийм и къарур къыхагъэщу. Ар 1974 гъэм шыщхьэуIум и 14-рт.
Ди Iуэхухэм хэмытыххауэ, «Кабардинка»-р Доминикан Рес­публикэми щыхьэщIащ.
«Кабардинка» къэфакIуэ гу­пым жэуаплыныгъэшхуэ и пщэ дэлът. Совет Союзым и цIыху здэщымыIа Доминиканым щып­сэухэр къыдэхьэхын хуейт, ди къэралым лъэпкъ гъуазджэ хьэлэмэтхэр зэриIэр абыхэм захегъэщIэнри Iуэху цIыкIутэкъым.
Санто-Домингэ и ЦIыхубэ теат­рыр хуитт (цIыху 1600-м
­ятещIыхьат), зыхуей псомкIи къызэгъэпэщат артистхэр зэрыхьэ утыкури. Ульбашев Мутай щыгуфIыкIащ абы. Театрыр къэтплъыхьу, абы и унафэщI Диас Боннели Ахмедовыр еупщIащ цIыху къа­хуекIуалIэм и бжыгъэр сыт хуэдэми. «Театрыр зэрыин ды­дэм гу лъыфтагъэнщ, за­къуэт­Iакъуэрэщ абы щIэз щыхъур», - укIытапэу къитащ Боннели жэ­уап.
КъэфакIуэ гупым и щыIэкIэм, ехъулIэныгъэм, Совет Союзым и цIыхухэм я шыфэлIыфэм, ­гъуазджэм, щэнхабзэм, нэгъуэ­щIу жыпIэмэ, ди гъащIэм теухуауэ сыкъыщагъэпсэлъащ пресс-конференц къызэрагъэпэщам. Доминикан Республикэм щыпсэухэми журналистхэми куэд яфIэгъэщIэ­гъуэнт... Псалъэ тафэтелэ хэмыту жыс­Iэнщи, «Кабардинка»-м а щIы­пIэми цIыхухэм ягу ирихьу зыкъыщигъэлъэгъуащ. «Es un espectaculo magnifico» («Это прекрасный спектакль»), - жаIэрт къыдэхъуэ­хъухэм. Iэгуа­уэкIэ артистхэр тIэу-щэ ­утыку кърашэжырт, ягу дыхьа къэфэкIэхэм къытрырагъэгъэ­зэ­жырт. Апхуэдэу гуапэу къа­зэрыIущIэм къэфакIуэхэми къа­руущIэ къахилъхьэрт.
... Доминикан Республикэм ды­щыIэху (концертипщI щитат ансамблым), Санто-До­мингэ и Автоном университетым и ректор Толентинэ Марио и еджапIэм деблэгъэну дыхунэсащ. Профессорыр сэлам гуа­пэкIэ къытпежьэри, щылажьэ пэшым дыщIишащ. Илъэс куэд щIауэ ар зи унафэщI университетым и тхыдэм абы щыгъуа­зэ дищIащ. КъызэрыщIэкIамкIэ, университетым и къалэныр унагъуэ къулейсызхэм ящыщ щIалэгъуалэр иригъэджэнырщ. Курыт школыр къэзыух ныбжьыщIэр абы экзаменыншэу къещтэ, еджакIуэ мин 20-м нэблагъэ иIэщ. Университетым езым и уставрэ бюд­жет мыинрэ иIэжщ. IэщIагъэ зэхуэмыдэхэм щыхурагъаджэ еджапIэм къытхутепсэлъыхьа нэужь, Марио къызэлъэIуащ ди щIыпIэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я гугъу хуэсщIыну. Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и лэжьэкIэр къыхэзгъэщащ. Ди университетым тыгъэ хуищIу ректорым къызитащ Санто-Домингэ Автоном университетым и тхыдэм теухуа тхылъыр, апхуэдэуи я студент ансамб­лым игъэзащIэ уэрэдхэр зытетха пластинкэри саугъэтыфI тщыхъуащ.
Санто-Домингэ щытлъэ­гъуащ япэ дыдэу абы щаухуа мывэ унэр, Колумб Христофор и кхъащхьэр, XVI лIэщIыгъуэм яухуа «Санта Клара» члисэр. ЗэдгъэцIыхуащ­ щIы­пIэм и радио IуэхущIапIэри - «Радио Миль» зи фIэщыгъэр. Ауэ ахэракъым нэхъа­пэр. Къэдгъэзэжынщ «Ка­бар­динка»-м мы республикэм щита и концертхэмкIэ. Адрейхэм хуэмыдэу, иджы «Къа­фэм» арэзы дыдэ сыкъищIат. Хъар­зынэу Мамбэт Хьэсэн абы солор щигъэзэщIащ. МацIэ Рус­ланрэ Щомахуэ Хьэмидбийрэ я «ЗэныбжьэгъуитI» къа­фэр куэдым ягу ирихьащ, Щоджэныр и сапэхэтIэхэмкIэ, Ало Жаннэ, БжэныкIэ Надеждэ, Iэсей Светланэ, Шэбэзджэрий Рае сымэ я «Хъыджэбз къафэмкIэ», ДзыхьмыщIхэ Къэ­ралбийрэ Зарэрэ «Ислъэ­меймкIэ», Мысачэ Валентинэ «Гандо-ГанымкIэ», Нэгъуд Борисрэ Джатэжь Хьэмидбийрэ «ПсэлъыхъухэмкIэ», Балъкъэр СэфрэIил, Соттаев Къан­щауэ, КIэрэф Анатолэ, Молей Али­хъан сымэ «Мэлыхъуэ къа­фэмкIэ», Жабоевэ Еленэрэ Нэгъуд Любэрэ «Акушин къа­фэмкIэ», Къарэжь Людмилэ­рэ Мэрыш Зауррэ «КартулимкIэ» цIэрыIуэ щыхъуат Доминикан щIыналъэм. А зэманым ирихьэлIэу къэфакIуэ гупым къызэпичат Аргентинэ, Эквадор, Колумбие, Панамэ, Коста-Рикэ, Никарагуа, Сальвадор, Перу, иужьрейуэ - Доминикан Республикэр.
Къыхэзмыгъэщу хъункъым Доминиканым и Президент Балагер Хоакин дызэригъэхьэщIари. Дельгадэ ЦIыхубэ унэм и пэш удзыфэм драгъэблэгъащ.­ Балагерым зырызыххэу псоми сэлам къыдихащ, Совет­ Союзым япэу икIа дэ лIыгъэшхуэ къызэрыддилъэгъуар псом япэу абы къыхигъэщащ. «Кабардинка»-м и гъуазджэр иджы япэу ялъагъуу аращ ди цIыхухэм, ар абыхэм щIэщы­гъуэ ящыхъуащ, уеблэмэ фIыуэ ялъэгъуауэ къысщохъу. Мы Iуэху къефхьэжьар хабзэ дахэ тхуэхъуу, ди щIыналъэхэр нэхъ гъунэгъу зэхуэтщIамэ, ди гуа­пэ хъунут», - жиIащ Iэтащхьэм. Сэ абы жесIащ Союзым нэ­гъуэщI IуэрыIуатэ гуп хьэлэмэтхэри, уэрэджыIакIуэ, къэфакIуэ ­хъарзынэ Iэджи зэриIэр. Балагер Хоакин куэдым щIэупщIащ: абы фIэхьэлэмэтт СССР-м щэн­­хабзэ и лъэныкъуэкIэ и Iуэху зытетхэри, щIалэгъуалэм гъэсэныгъэ дедгъэкIуэкIхэр сыт хуэдэми, нэгъуэщIхэри. Я къэралыр къызэрытщы­хъуам, цIыхубэр къызэрытIущIам теухуауэ къыщыдэупщIым, я цIыху­хэм - гуапагъэ, щIыналъэм - дахагъэ зэрадэтлъэгъуар къыхэзгъэщащ.
«Триумф «Кабардинки». Арат фIищар и тхыгъэм Мехикэ къыщыдэкI «Эль Диа» газетым ди япэ концертыр а щIыпIэм щыщалъэгъуам щыгъуэ. «Дызэрыщыгугъауэ, «Кабардинка» ансамблым фIыуэ зыкъыщигъэлъэгъуащ «Аудиторио Насиональ» театрым. КъэфакIуэ хъыджэбзхэм я дахагъэр къыхегъэщ я фащэхэм: дыщэ IуданэкIэ къэдыхьа шылэ щэкIым пыIэ лъагэр щIы­гъужу - зы телъыджэщ. Ар йокIупс цIыхухъухэм я фащэ зэкIужми... «Кабардинка»-м игъэзэ­щIащ ар IуэрыIуатэ ан­самбль нэхъыфI дыдэхэм ящыщ зыщI и къафэхэр. Гупыр ткIийуэ тетщ лIэщIыгъуэкIэрэ и лъэп­къым къыдэгъуэгурыкIуа къа­фэ­жьхэм, ахэр абы къегъэщIэрэщIэж. Усыгъэр, къабзагъэр я лъабжьэу Кавказым нэс къытхураха гъуазджэм хэплъэгъуэнущ я лъахэм теухуа хъыбархэр. «ИслъэмейкIэ» зи концертыр къыщIэзыдзэу «Къа­мэ зауэ къафэ», «Хъыджэбз къа­фэ», «ФIыуэ зэрылъа­гъухэм я къафэ», «Мэлыхъуэ къафэ», нэгъуэщI телъыджэ куэдми дыхэзыгъэплъа «Кабардин­ка»-р Мехикэм щыпсэухэм я гум дыхьащ».
Мынэхъ мащIэу лэжьыгъэ хъар­зынэхэр ансамблым щригъэкIуэкIащ Кубэ Республикэми.
МазиплI гъуэгуанэ... Латин Америкэм и къэрал 11. Абы куэд къыбжеIэ...
ФIыщIэ яхузощI а зэманым «Кабардинка»-м хэта артистхэм, я нэхъ зэман гугъум, я унафэщIхэм, нэхъыжьхэм я жыIэмрэ чэнджэщымрэ тету ахэр гъуазджэм зэрыхуэлэжьам папщIэ. 1977 гъэм накъыгъэм и 2-м «Кабардинка» къэфакIуэ гупыр Чехословакием и къа­лащхьэм хуоблагъэри, махуэ 20-кIэ щолажьэ, ТекIуэныгъэм и махуэр абы къыщрагъэхьэ, ягъэлъапIэри, я гъуэгуанэм пащэ. Накъыгъэм и 22-м ансамблым и артистхэр Польшэм макIуэ икIи мэкъуауэгъуэм и 30 пщIондэ Варшавэрэ нэ­гъуэщI къалэхэмрэ зыкъыщагъэлъагъуэ. Польшэм икIри, гупым концертхэр щитащ Германием. Къэрал зэгъунэгъуи­щым пщIэрэ щIыхьрэ пылъу и лэжьыгъэр щригъэкIуэкIауэ «Кабардинка»-р Хэкум къе­кIуэлIэжащ бадзэуэгъуэм и 6-м. КъэфакIуэхэр иджыри щыгъуа­зэтэкъым щIэх дыдэу аргуэру гъуэгуанэ зэрытехьэжынум...

ЕФЭНДЫ Джылахъстэн. «Браво, Кабардинка!» тхылъым къыхэтхащ.
Поделиться: