Розэ Нэху и псэр

Розэ Нэху и фэеплъ сыным деж адыгэ, абазэ хасэхэм я лIыкIуэхэр.

Истамбыл хиубыдэ Бейогълу ­куейм «голланд сэрей»-кIэ еджэу зы уардэунэ дэтщ. 1700 гъэхэм и пэщIэдзэм абы къыщыхъуа зы ­лъагъуныгъэ хъыбарщ фхуэс­Iуэ­тэжынур. ГурыщIэр яку къыдэ­хъуауэ щытащ адыгэ пщащэмрэ Голландием и лIыкIуэмрэ (посолымрэ).

Сэрейм пхъэнкIакIуэ-лъэсакIуэу щылажьэрт адыгэ пщащэ тхьэIухуд. Зэрыадыгэр ящIэ мыхъумэ, зы-щыщри и цIэ дыдэри зыми ищIэртэкъым, ауэ и гуапагъымрэ дахагъымрэ ещ­хьыжу Розэ НэхукIэ ­къеджэрт. Ар апхуэдизкIэ Iэдэбт, губзыгъэт, жанти, игъэзащIэр пхъэнкIэн-лъэсэн къалэн пэтми, зы Iуэхушхуэ гуэрым къыхуигъэщIауэ къыпщыхъурт. ­Къалэным пэрымыту плъэгъуамэ, пащтыхь гуащэу фIэкIа пщIэнтэкъым.
Пщащэм гу къылъитащ Голлан­дием и лIыкIуэ щIалэ фызкъэмышэ зэ­кIужым икIи а тIум я кум лъа­гъуныгъэ къабзэ къыдэхъуащ. Зэ­гуэ­кIуахэр я хьэлрэ теплъэкIэ зэхуэ-фащэми, пщащэр «пхъэнкIакIуэ - лъэсакIуэт», щауэр зи цIэ ираIуэ зэпыт Корнелис Калкоент (Cornelis Calcoen).
ЗэпсэгъуитIым я насып къихьа­къым зэрышэну, я гугъэ IэфIхэр зэпащIэну. Корнелис Калкоен Тыркум зэрыщыIэну пIалъэр иух­ри ираджэжащ. И щауэм зэры­хуэ­мы­зэжынур зи псэм хьэлъэу те­гъуэлъхьа Розэ Нэху а гупсысэм сымаджэ ирихъури, тхьэмахуэ нэхъ дэмыкIыу лъа­гъуныгъэ узым илIы­кIащ.
И псэм и щIасэр зыфIэкIуэда Калкоени, мылъкукIэ къызыхуэтыншэ щхьэкIэ, гъащIэм гурыфIыгъуэ гуэ­ри химыгъуэтэжу куэдрэ псэуащ. Зыкъомрэ къишакъым щхьэгъуси. ИкIэм-икIэжым Истамбыл аргуэру игъэзэжри, Розэ Нэху теплъэкIэ иригъэщхьу зы къэшэн къигъуэтри, зэ­рыша нэужь, Текирдагъ къалэм дэтIысхьэжащ. Ауэ IэфIыгъэ яку дэ­мылъу, уеблэмэ бзылъхугъэм Розэ КIыфI фIищауэ щыпсэуащ абы ­гъащIэр яухыху.
Мы хъыбарыр лIэщIыгъуэ зыбжанэ хъуауэ голланд сэрейм щыIэщ. Розэ Нэхуи абы и псэр щызекIуэу жаIэ. ЩызекIуэ къудеи мыхъуу, консулхэм я гуащэхэм я псэр шейтIанхэм, алмэстыхэм, бзаджэнаджэхэм щихъумэуи ягъэхъыбар. Голландием и лIыкIуэу Истамбыл щыIахэм я гуащэхэм жаIэ Розэ Нэху и псэр абы зэрыщыIэр зыхащIауэ, дэтхэнэми ар зыгуэркIэ сэбэп къы­хуэхъуауэ. Абыхэм ящыщ зым жиIэжат зэгуэрым ар пкIэлъейм къехуэх пэтрэ, зы нэрымылъагъу гуэр къапхъуэу къригъэлауэ. Голландием и лIыкIуэу Истамбыл ягъэкIуауэ щыта Жан Жисен (Jan Giesen) и щхьэ­гъусэ ­гуащэ Кори Жисен (Corrie Giesen) жиIащ Розэ Нэху и псэр иджыри сэрейм зэрыщIэтыр зы­хезыгъащIэ гуэрхэм гу зэрылъитар: бжэ-щхьэгъубжэхэр езыр-езыру щы­IукI-щызэхуищIыж, блыным фIэлъ сурэтхэм я теплъэм зыщи­хъуэж щыIэу жиIэрт. Гуащэм иIуатэрт Розэ Нэху и псэм зэраныгъэ къызэримышэм къыхэкIкIэ а къэ­хъукъащIэ щэхухэм зыкIи къамыгъэщтауэ.
А лъагъуныгъэ къабзэм трагъэ­IукIа нэгъуэщI хъыбархэри щыIэщ. жаIэ Корнелис Калкоен и псэр зэзэмызэ сэрейм къакIуэу, Розэ Нэху и псэм ар пырхъуэм щыIущIэрэ, абдежым макъ гуэрхэр къы­щы­Iуу. Ауэ гъунэгъу зэхуэмыхъуфурэ, аргуэру я псэхэр кIуэдыжу.
Истамбыл дэт голланд сэрейр, илъэс 400 дэкIауэ, ахъшэшхуэ трагъэ­кIуадэри, иджыблагъэ къагъэщIэрэщIэжащ. Розэ Нэху и фэеплъ абы дащIыхьащ. Сыным бзищкIэ: голландыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, тыркубзэкIэ тетхащ: «ХVIII лIэщIы­гъуэм и пэм къыщыщIэдзауэ хъыбар къокIуэкI Розэ Нэху и псэр зэзэмызэ голланд сэрейм щызекIуэу. Розэ Нэху 1727 - 1744 гъэхэм Голландием и лIыкIуэу Истамбыл къулыкъу щызыщIа Корнелис Калкоен и къэшэн дахэу щытащ. Розэ Нэху гурыфIы­гъуэншэу дунейм ехыжащ. Голланд сэрейм абы и псэр ­гъуэбжэгъуэщу куэдым щалъагъу. Мы сыныр Розэ Нэху и фэеплъщ».

Розэ Нэху и фэеплъ сыну голланд сэрейм дэтыр.