Си адэ Куэтэншы ТIалэ Мем и къуэр ящыщщ ди щIыналъэм и зыужьыныгъэм зи къарурэ зэфIэкI куэдрэ езыхьэлIа хэкупсэхэм. Хэку зауэшхуэм и ветеран, жылагъуэ, къэрал лэжьакIуэ цIэрыIуэр пэрытащ жэуаплыныгъэ лъагэ зыпылъ IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэм. КПСС-м и обкомым хэтащ, Къэбэрдей-Балъкъэрым юстицэмкIэ и министру щытащ. 1976 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэси 10-кIэ дагъуэншэу пэрытащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Суд Нэхъыщхьэм и унафэщI къулыкъум. «РСФСР-м щIыхь зиIэ и юрист» цIэ лъапIэр зыфIаща Куэтэншым цIыхубэм я дзыхь кърагъэзу, жылагъуэми пщIэшхуэ щиIэу щытащ. ТIалэ мызэ-мытIэу хахащ КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм, Iуащхьэмахуэ щIыналъэм, Налшык къалэм, Къызбрун Езанэ (иджы ХьэтIохъущыкъуей) къуажэм щыIэ советхэм я депутату.
Бахъсэн щIыналъэм хыхьэ Къызбрун Езанэ жылэм 1922 гъэм и щIышылэм къыщалъхуащ Куэтэншыр. Курыт школыр ехъулIэныгъэкIэ къэзыуха щIалэ гурыхуэр зауэм и пэкIэ инспектору щылэжьащ КъБАССР-м ЦIыхухэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымкIэ и цIыхубэ комитетым и къудамэм, Бахъсэн щIыналъэм политикэмрэ егъэджэныгъэмкIэ и IэнатIэм. ИужькIэ ар и корреспонденту щытащ «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетым. Журналист IэнатIэм пэрыту, 1942 гъэм и щIышылэм Куэтэншыр фронтым ираджащ икIи хагъэхьащ 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шууей дивизэм. Абы хэту ди адэр лIыгъэрэ хахуагъэрэ къигъэлъагъуэу бийм щыпэщIэуващ Сальск деж, Къалмыкъ щIыналъэм. МафIае зэзауэхэм мазиплIым нэскIэ хэта дивизэм зауэлI куэд дыдэ фIэкIуэдат. Абы къыхэкIыу ар зэбграутIыпщыкIыжри, дивизэм щыщу къэна зауэлIхэр 4-нэ шууей корпусым хагъэхьат. А щхьэусыгъуэ дыдэхэр и лъабжьэу а гупыр иужькIэ хагъэхьэжауэ щытащ 7-нэ корпусым.
Куэтэншы ТIалэ яхэтащ Сталинград бийм ящызыхъума ди сэлэтхэм. Ар лIыгъэ иIэу щызэуащ Курск и Iэшэлъашэхэм. Апхуэдэу адыгэ щIалэр ящыщащ ди къэралым и щIыналъэхэри хамэ щIыпIэхэри нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм къаIэщIэзыгъэкIыжа совет зауэлIхэм. Абы и лъэр теуващ Украинэми, Белоруссиеми, Польшэми, Германиеми я щIыналъэхэм.
Замполиту зэуэн щIэзыдза Куэтэншыр иужькIэ хэтащ тIасхъэщIэх гупым, итIанэ лагъымыдз взводым и командир хъуащ. ТIалэ лIыгъэрэ хахуагъэу хэлъам теухуауэ КъБКъУ-м и ректору лэжьа еджагъэшхуэ КIэрэф Къамболэт (ар тIасхъэщIэх эскадроным и унафэщIу щызэуащ 115-нэ шууей дивизэм) жиIэжу зэрыщытамкIэ, Куэтэншыр шынэрэ къикIуэтрэ зымыщIэ зауэлI ахъырзэману хэтащ ебгъэрыкIуэныгъэхэм. Ар уи гъусэу тIасхъэщIэх укIуэныр шынагъуэтэкъым, сыту жыпIэмэ, губгъуэм зэи укъринэнутэкъым, и дамэпкъыр дапщэщи къыпкъуигъэувэнут. КъБАССР-м цIыхухэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымкIэ и министру лэжьа Чеченов Щамили куэдрэ тепсэлъыхьыжырт ди адэм дилъэгъуа хахуагъэм. Абы зэрыжиIэжымкIэ, 1943 гъэм и щIымахуэм Дебальцевэ къалэм и Iэшэлъашэхэм щекIуэкIа зэзауэхэм лIыгъэшхуэ щызэрихьащ ТIалэ. Лагъым зэкIэрыщIа иIыгъыу Куэтэншым гъунэгъу зыхуищIыфащ бийм и бронетранспортёрым, а БТР-ри танкитIи къигъэуэфащ, бий зауэлIу 10-м щIигъуми я псэр игъэнат. Апхуэдэ зэзауэ гуащIэхэм щэнейрэ уIэгъэ хьэлъэ щыхъуащ Куэтэншыр, арщхьэкIэ щIалэ пкъыфIэр пэлъэщащ бийм къытридза удынхэм икIи зауэ IэнатIэм Iуувэжащ.
Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм ТIалэ зэрихьа лIыгъэмрэ игъэлъэгъуа хахуагъэмрэ къапэкIуащ къэрал дамыгъэ 29-рэ. Абыхэм яхэлъщ Хэку зауэшхуэм и ордену 3, «Вагъуэ Плъыжь» орденыр. ТIалэ кърата дамыгъэ 26-м ящыщщ «Хахуагъэм папщIэ» медалу 2, «Сталинград зэрахъумам папщIэ», «ТIасхъэщIэх нэхъыфIым», Жуковым и медалыр, нэгъуэщIхэри. КъищынэмыщIауэ, Куэтэншым зыбжанэрэ къыхуагъэфэщащ СССР-м и Командующэ Нэхъыщхьэ, Совет Союзым и Маршал Сталиным и Iэр зыщIэлъ щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр. 1941 - 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм щызэрихьа лIыгъэм папщIэ, иужькIи гулъытэ куэд къыхуащIащ ТIалэ. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, 2010 гъэм ар «Жылагъуэм щиIэ Iулыджым папщIэ» къэралпсо зэхуэсым и лауреат зэрыхъуар, абы щыхьэт техъуэ дамыгъэрэ тхылърэ къызэрыхуагъэфэщар.
Ди ТекIуэныгъэ инкIэ Хэку зауэшхуэр иуха нэужь, ди адэм къигъэзэжащ щалъхуа щIыналъэм икIи занщIэу еувэлIащ бийм зэтрикъута цIыхубэ хозяйствэр зэфIэгъэувэжыным. ТIалэ лэжьащ ХьэтIохъущыкъуей къуажэ советым и тхьэмадэу. 1948 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэс 40-м нэскIэ абы и лэжьыгъэр пыщIауэ щытащ судым, прокуратурэмрэ юстицэмрэ. Союзпсо юридическэ институтыр ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, ар цIыхубэ следователу, цIыхубэ судыщIэу щылэжьащ Iуащхьэмахуэ щIыналъэм, иужькIэ Налшык къалэм. Жэуаплыныгъэ лъагэ зыпылъ къулыкъу куэдым пэжыр и гъуазэу пэрытащ Куэтэншыр. Ар хэтащ Къэбэрдей АССР-м и Суд Нэхъыщхьэм, лэжьащ КъБАССР-м и прокурорым кIэлъыплъыныгъэмкIэ и дэIэпыкъуэгъу нэхъыжьу, ди республикэм и Прокуратурэм къэлъыхъуэныгъэмкIэ и къудамэм и унафэщIу. 1971 гъэм и щIышылэм къыщыщIэдзауэ илъэси 5-кIэ Куэтэншы ТIалэ къызыхуэтыншэу зэрихьащ КъБАССР-м юстицэмкIэ и министр къулыкъур. КъыкIэлъыкIуэ илъэси 10-м ар лэжьащ ди республикэм и Суд Нэхъыщхьэм и Тхьэмадэу. И ныбжьыр нэсу пенсэ кIуа нэужьи IэщIагъэлI щыпкъэр егъэджакIуэу ирагъэблэгъащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш институтым (иджыпсту университетым) икIи илъэси 10-м нэскIэ абы хьэлэлу щылэжьащ, щIэблэм щIэныгъэ куурэ гъэсэныгъэ екIурэ ябгъэдилъхьэу.
А къулыкъу лъагэхэм хьэлэлу зэрыпэрытам, судыщIэ, прокуратурэ, юстицэ IэнатIэхэм ди щIыналъэм зэрызыщригъэужьам къыпэкIуэу, Куэтэншым къыхуагъэфэщауэ щытащ «РСФСР-м щIыхь зиIэ и юрист» цIэ лъагэр. ТIалэ и апхуэдэ лэжьыгъэ купщIафIэм къыпэкIуа фIыщIэхэм ящыщщ «ГуащIэдэкIым и Бэракъ Плъыжь», «ЩIыхьым и Дамыгъэ» орденхэр, «Лэжьыгъэм и ветеран» медалыр, СССР-м ЮстицэмкIэ и министерствэм къыбгъэдэкI «IэнатIэм щиIэ ехъулIэныгъэхэм папщIэ» дамыгъэр, республикэм и къулыкъущIапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм я цIэкIэ кърата щIыхь, фIыщIэ тхылъу 50-м нэсыр.
Куэтэншыр пщIэ хуащIу куэдрэ ирагъэблагъэрт щIыналъэпсо, союзпсо зэхуэс инхэм, парт конференцхэм. Абыхэм я утыку ТIалэ къыщиIуатэрт къаIэта упщIэхэмкIэ иIэ Iуэху еплъыкIэхэр.
Къэрал IэнатIэхэм къыпэрыкIыжу тIысыжа нэужьи ТIалэ Iуэхуншэ хъуакъым. Илъэси 10-м нэскIэ ар щытащ 115-нэ Шууей дивизэм и ветеранхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэу. НэхъыжьыфIыр куэдрэ ирагъэблэгъащ IуэхущIапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм. Ар щIэх-щIэхыурэ яхуэзэрт студентхэмрэ школакIуэхэмрэ, къэпсалъэрт лъэпкъ радиомкIэ, телевиденэм къызэригъэпэщ хэкупсэ нэтынхэми жыджэру хэтт.
Хэку зауэшхуэм и нэгу щыщIэкIа Iуэхугъуэхэм, гъащIэм хуиIэ еплъыкIэхэм ятеухуа и гупсысэхэр Куэтэншым къыщигъэлъэгъуэжащ и къалэмыпэм къыпыкIа тхылъхэм. Апхуэдэхэщ «В огне закалённые» (1995 гъэ), «Правда о дивизии. К истории 115-й Кабардино-Балкарской Кавалерийской дивизии» (1999 гъэ), «Адыгэ хабзэ, как кабардинское обычное право» (2001 гъэ), «Кабардинское обычное право и его особенности» (2003 гъэ). Езым и гъащIэ гъуэгуанэри къыщыгъэлъэгъуэжащ тхылъ зыбжанэм. Апхуэдэу зи дуней тетыкIэр дапщэщи щапхъэу щыта Куэтэншым куэдрэ тетхыхьащ республикэм и хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я IэщIагъэлIхэр.
И ныбжьыр илъэс 94-рэ хъуауэ 2015 гъэм и мазаем дунейм ехыжащ ди адэр. ГъащIэ купщIафIэ къипсэуащ нэхъыжьыфIым. Куэтэншы ТIалэ и гъащIэр ноби щапхъэу хуагъэлъагъуэ къытщIэхъуэ щIэблэм. Хэку зауэшхуэм и ветераным, къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэ емызэшым и цIэр ящыгъупщэркъым къыдэлэжьахэми, ныбжьэгъуу иIахэми, щалъхуа жылэм дэсхэми. ХьэтIохъущыкъуей дэт ещанэ курыт школым Куэтэншы ТIалэ и цIэр фIащащ 2016 гъэм и фокIадэм. Ар щыпсэуа унэм илъэси 2 ипэкIэ къыщызэIуахащ нэхъыжьыфIым и фэеплъ барельеф, и цIэ-унэцIэр тету. А Iуэхугъуэхэм ятеухуа хъыбархэр щызэлъащIысащ ди щIыналъэм, абыхэм тепсэлъыхьащ радиомрэ телевиденэмрэ, къытрадзащ республикэ газетхэм.
Куэтэншы ТIалэ Мем и къуэм и фэеплъыр тхъумэнущ, дыпсэухукIэ. Ди адэм и дуней тетыкIар, и псэукIар я гъуэгугъэлъагъуэщ ди унагъуэм къыщIэхъуэ щIэблэхэми. Апхуэдэхэм я фэеплъыр къызыхэкIа лъэпкъми жылагъуэми куэдрэ ящыгъупщэркъым.
