АфIэунэ Исмел и вагъуэр

 Къэбэрдей-Балъкъэрым къэралыгъуэ щигъуэта лъэхъэнэм ди щIыпIэм къыпэщылъ къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщт цIыхубэр щIэныгъэншагъэм къыхэшыныр. Къэралпсо мыхьэнэ зиIэ а Iуэхушхуэр зэфIэхыным и гуащIэ куэд хилъхьащ адыгэ лъэпкъ еджагъэшхуэ, хэкупсэ нэс АфIэунэ Исмел ТIулэ и къуэр. ГъащIэ кIэщIт Исмел, ауэ абы и дэтхэнэ сыхьэтри Iуэхугъуэ инхэмкIэ гъэнщIауэ, купщIафIэу щытащ.

 

АфIэунэ Исмел 1904 гъэм Куба къуажэм къыщалъхуащ. Абы и адэ-анэм я нэ щIэныгъэм апхуэдизкIэ къыхуикIырти, уеблэмэ революцэм и лъэныкъуэ щIэхъуам и щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэри арат – я бынхэм еджэну Iэмал зэраIэнур. ТIулэ гъуэкIэ Iэзэт, дэп жьэражьэм къыпэрих гъущIыр зэрыхуейуэ игъэIурыщIэу. ЩIэныгъэ гуэри бгъэдэлътэкъыми, тхылъым пэIэщIэт. Абы къыхэкIыу зэрыбынипщIым я нэхъыжь дыдэ Исмел щIэныгъэм и нэхум нэхъуеиншэу хуишийрт, абы и нурыр къытригъэпсэну, и хуабэр зыхригъэщIэну. Исмел и шыпхъу нэхъыщIэ дыдэ, УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ АфIэунэ Рае Рае жиIэжу зэрыщытамкIэ, уней егъэджакIуэ къызыхуищта щIалэм и зэфIэкIхэр щилъагъум, адэм лъэкI къигъанэркъым абы и щIэныгъэм адэкIи хригъэгъэхъуэн папщIэ. Налшык дэта реальнэ училищэм щеджа нэужь, Исмел «Коммунэ школым», итIанэ совпарт школым еджэным щыпищащ. А лъэхъэнэм адыгэхэм яхэтыр зырызыххэт щIэныгъэ нэхъыщхьэ зригъэгъуэтыфу. АфIэунэ Исмел ящыщащ апхуэдэ щIэныгъэ лъагэ зиIахэм. КъуэкIыпIэм щыпсэу гуащIэрыпсэухэм я коммунист университету (КУВТ) Москва щыIэм щеджа нэужь, абы и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ Москва дэт къэрал университетым и юридическэ къудамэм икIи I929 гъэм ехъулIэныгъэкIэ ар къиухри къэралыгъуэ зыгъуэтагъащIэ и Хэкум къигъэзэжащ, абы и зыужьыныгъэм и щIэныгъэрэ и зэфIэкIрэ ирихьэлIэну, псэ хьэлэлу хуэлэжьэну.
Исмел хуэдэ IэщIагъэлI щыпкъэхэм щIыналъэм и дэтхэнэ IэнатIэри хуэныкъуэти, зи къару илъыгъуэ, хэкупсэ нэс щIалэщIэм къулыкъу зыбжанэ зэдихьу щылэжьа куэдрэ къэхъуащ. Апхуэдэу ар щытащ партым и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым щэнхабзэмкIэ и къудамэм и унафэщIу, областной судым и унафэщIым и къуэдзэу. ИужькIэ АфIэунэр ягъэувауэ щытащ Лениным и цIэр зезыхьэ еджапIэ къалэ цIыкIуу Налшык дэтым и ректору. А зэманым а еджапIэм хуабжьу иригушхуэрт ди Хэкур. ЩIэныгъэ лъагэ зыбгъэдэлъ АфIэунэм и зэфIэкI куэд ирихьэлIащ лъэпкъ IэщIагъэлIхэм я кIыщ а еджапIэ къалэ цIыкIум и лэжьыгъэр нэхъри егъэфIэкIуэнымкIэ.
Жэуаплыныгъэ ин зыпылъ нэгъуэщI къулыкъушхуэ куэдми пэрытащ Исмел. Ар щытащ «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетым жэуап зыхь и редактору, Къэббалъкълъэпкъ тхылъ тедзапIэм и редактору. ЩIэныгъэ куу зыбгъэдэлъ, дунейпсо литературэми урыс классикэми фIыуэ щыгъуазэ АфIэунэм апхуэдэу пщэрылъ къыщащIауэ щытащ ди щIыпIэм ТхакIуэхэм я союз къыщызэригъэпэщыну. I935-I937 гъэхэм ар лэжьащ ЦIыхубэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымкIэ областной къудамэм и унафэщIу. Иджырей министр къулыкъум хуэкIуэ а къалэным щIыхьрэ щытхъурэ иIэу пэлъэщащ АфIэунэр. Абы и нэIэм щIэтыр егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэхэм я закъуэтэкъым, атIэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ, щэнхабзэ IуэхущIапIэхэми, музейхэми я лэжьыгъэр унэтIыныр и пщэ илът Исмел.
И лъэпкъым хуищIэну и мурада псоми и гъунэ ирилъа къудейт, адыгэлI щэджащэр дунейм щехыжам щыгъуэ. 1937 гъэм къэралым и дэнэ щIыпIи щекIуэкIауэ щытащ парт «гъэкъэбзэныгъэхэр». А илъэсым и пэщIэдзэм къыщыщIэдзауэ и кIэм нэс ди республикэм и закъуэ партым къыщыхагъэкIыжауэ щытащ цIыху 366-рэ. «Властым и бий» дзыр фIащу партым къыхадза, совет властым и лъабжьэр къэзыгъэтIасхъэ Iуэхугъуэхэр илэжьауэ зыхужаIэу иужькIэ ягъэтIысахэм яхэтащ АфIэунэ Исмел. 1937 гъэм и бадзэуэгъуэм и 25-м, мазитIкIэ тутнакъэщым иса нэужь, СССР-м и суд Нэхъыщхьэм и военнэ коллегием и унафэкIэ АфIэунэр яукIауэ щытащ. Абы щыгъуэ ар илъэс 33-рэ хъуауэ арат. Исмел ящыщщ властым лажьэншэу IэщIэкIуэда цIыху минхэм.
 ИпэжыпIэкIэ жыпIэнумэ, АфIэунэм игукIи и псэкIи къищтат властыщIэр икIи и къару псори ирихьэлIэрт цIыхубэр щIэныгъэм хуэшэным, абы и гупсысэм, дуней еплъыкIэм, къэухьым зригъэужьыным. Зэманым зихъуэжу а лъэхъэнэм нэгъуэщIынэкIэ еплъ хъужа нэужь, АфIэунэр хей ящIыжащ.
Апхуэдэ гъащIэ кIэщI, ауэ купщIафIэ иIащ ди лъэпкъэгъу щэджащэ, адыгэ узэщIакIуэ, еджагъэшхуэ, щIэныгъэлI икIи хэкупсэ АфIэунэ Исмел. УафэхъуэпскIым хуэдэт абы и гъащIэ кIэщIыр: зэуэ къэлыдщ, щIэныгъэм и нэхур бэм ятрыригъадзэри, хьэршым хыхьэжащ. Езыр щымыIэжми, щIэныгъэ куу зыбгъэдэлъа, акъыл жан зиIа, хэкум ифI къызэрыкIын мурад дахэр зи плъапIэу псэуа цIыху щыпкъэм и фэеплъыр зэман кIыхькIэ жылагъуэм щымыкIуэдыжынщ. Ди къэралыгъуэр ефIэкIуэн папщIэ щIэныгъэлI щэджащэм зэфIиха Iуэхухэр, и псэм щигъэфIа и гурылъхэр нобэрей щIэблэм ящремыгъупщэ.
 

Поделиться: