Гъэмахуэ кIыхьым Къущхьэхъу щыIа ди адэр къэсыжащи, унагъуэм исхэр зэблож. Ди анэр мэпщафIэ, си дэлъху нэхъыщIэм шыр егъэпскI, си шыпхъу цIыкIумрэ сэрэ и щыгъынхэр дожьыщI. ЗитхьэщIыну папэ зэрежьэу жьыщIыгъэр хыфIызодзэ, тасымрэ къубгъанымрэ къызопхъуатэри си адэм сыбгъэдохьэ. Сыту сфIэфIыIуэт абы псы тескIэурэ зезгъэтхьэщIыну! Сыхуэсакъыурэ, и щхьэм псы тескIэурэ и щхьэфэм телъ дыркъуэр къэслъагъурти, си нэгу къыщIидзэрт жэщ кIыфIым хэту си адэр сэлэтхэм псырэ шхынрэ къахуихьыну зэрежьар. Iуэхур щекIуэкIыр Елъхъуэт дежт. Нэмыцэхэр къебгъэрыкIуэрт, абдежым фIэкIмэ шэшэным я щIыдагъэр къаIэрыхьэнурэ, хуиту я танкхэри, кхъухьлъатэхэри, мотоциклхэри къыпэувынут Кавказым. Зыкъомрэ пща нэужь, пщIэнтIэпс шугъэм и нэр щIисыкIти, гъущI каскэр зыщхьэрихри зригъэтIылъэкIащ. Абдежым шэ цIывар и щхьэху дыдэм хуэзэу тецIэфтри и щхьэфэ Iыхьэ цIыкIу триудащ, лъыри къыщиудащ. Зы тIэкIурэ зиудыгъуауэ щылъри, лъымрэ пщIэнтIэпс шугъэмрэ бэлътокукIэ ирилъэщIыкIыурэ и гъуэгум пищащ. Гъуэгу Iуфэм нэмысыпэу, тхылъымпIэ лантIэм къыхэщIыкIа къэпым Iууащ. Къэпыр хьэлъэт. Тхьэм ещIэ, нэмыцэхэм хуашэ шхыным щыщу къакIэрыхуагъэнт. «Сыт илъми ерыскъыIэ?» - жиIэри, къэпыр и ныбжьэгъу сэлэтхэм я деж нигъэсыным яужь ихьащ. Я тIысыпIэм къэсыжу къэпыр къыщатIэпIам, бдзэжьей гъэгъуа илъу къыщIэкIри, мэжэщIалIэхэм затIыжащ. Мис иджы псы Iэмал имыIэу трафыхьыжын хуейти, псы къахуихьыну аргуэру гъуэгу теувэжат си адэр.
А щIыпIэхэр абы фIыуэ ицIыхурт, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, Ашэбей жылэм щиIа мылъкур – жэм тIощIрэ тхурэ, мэл гуартэ колхоз къэунэхум ярита нэужь, и анэм и къуажэ Шэджэм Езанэм Iэпхъуат. А лъэхъэнэм Ашэбей жылэм участковэу ЦIыпIынэхэ я щIалэ щылажьэрт. Си адэм пщIэ къыхуищI хъунти, гъэпщкIуауэ жэщу зыкъыхуигъазэри къыжриIэгъащ: «Хъэлид, уи мылъкур птакIэ уяужь икIынукъым мыхэр, уи унагъуэр къащти дэкI, нэхъ жыжьэIуэу». Я гъунэгъу щIалэ УнэшхуэлI ФIыцIэ къриджэри: «ЗэшиплI фохъу, уэ си лъапсэм къэIэпхъуи щыпсэу. Тхьэм ущигъэунэ. Зэгуэр псэууэ сыкъанэрэ сыкъыдыхьэмэ, гуапэу «Къеблагъэ, Хъэлид» къызжеIэ», - жриIащ.
Апхуэдэ щIыкIэкIэ анэш къуажэм къыщыхута щIалэм и адэнэпIэсыр, абы и бынхэр, и анэм абы дигъуэта и къуэш цIыкIур ипIын хуейти, лэжьыгъэ лъыхъуэ ежьащ. Къугъулъкъуей къуажэм щыщ Тэнащхэ я шыхъуэ нэхъыжьу уври, илъэситхум и кIуэцI шы гуартэ къилэжьат, арат Елъхъуэт и Iэгъуэблагъуэхэр фIыуэ щIицIыхур. ДищIхэр зэпылъти, шыхъуэхэр зэрыцIыхурт. Алыхьым и фIыщIэкIэ псыри къахуихьри, бдзэжьей яшхам тригъэфыхьыжащ.
А къомыр си нэгум щIэкIырт си адэм и щхьэм телъ дыркъуэм сыщеплъкIэ.
А зэманым илъэс пщыкIущ сыхъуагъэнт, балигъыпIэ сиувэу хуежьати, си бгыр псыгъуэу къэнэн щхьэкIэ, бгырыпх бгъуэшхуэр махуэ псом зыщIэзмыхыу си бостей щIагъым щIэлъу зесхьэрт. Си дэлъху цIыкIум шыр игъэпскIауэ шэщым щыщIишэжым, селъэIуащ пщэдджыжь жьыуэ къыздэтэджу шы-уанэр схузэтрилъхьэу, къуажэ гупэмкIэ тIэкIу къыщызигъэжыхьыну. ДызэрызэгурыIуам тету, нэху мыщ щIыкIэ дыкъэтэджри, къуажэ гупэм дыдэкIащ. А зэманым унагъуэ щыстэкъым абдеж, колхоз губгъуэшхуэт, нартыху бэгъуа щагъэкIауэ.
Нэху мыщыпэ щIыкIэ, зыми гу къытлъамытэу, дыкъыдыхьэжри, шыр бом щIэдгъэувэжащ. Абы хэту си адэри къэтэджри бом щIыхьащ, шым и Iусыр иIыгъыу. «Мыр сыт, зыгуэрым уигъэщта, укъэпщIэнтIаи», - жиIэурэ едэхащIэрт ар и шым. Сэ хуому кIэбгъу зысщIри, си Iуэхухэм яужь сихьэжат.
Школым сыкъикIыжа нэужь щтэIэщтаблэу унэм сыкъыщIыхьэжащ, зыгуэркIэ си адэм ди щэхур къищIауэ пIэрэ жысIэу. АрщхьэкIэ псори тэмэмт. Мамэ игъэжьа щIакхъуэ тебэр хьэку дапхъэм тету, мыдэкIэ кIэртIоф жьэркуейр бахъэр къыщхьэщихыу, и мэ дахэм уи щхьэр игъэуназэу щыту. Зэрыбынунэу IэфIу уздэшхэн нэхърэ нэхъыфI дунейм тет хъункъым. Къалмыкъ шей дытефыхьа нэужь, хьэкъущыкъухэр зэхэттхьэщIэжри, ди адэм дыкъетIысэкIащ.
«Къущхьэхъу дыкъыщехыжым, сыт щыгъуи хуэдэу Мыншакъ и уащхьэм, Къэнжал дей дыкъыщыувыIащ, - иригъэжьащ си адэм. Ленэ, плъэгъуащэрэт а щIыпIэр… ДэкIыпIэ закъуэмкIэ Къанжалыщхьэ сыдэкIри си нэгу къыщIыхьащ абы щекIуэкIа зауэр. Зауэм хахуэу ухэт къудейкIэ зэфIэкIкъым. А лъэхъэнэ гугъум акъыл зэхэдзэ ящIу ХьэтIохъущокъуэ Кургъуокъуэ, Къэзэнокъуэ Жэбагъы, Ашабэ и къуэ Мыншакъ сымэ утыку къимыхьатэмэ, Тхьэм ещIэт къэхъунур. Дауэ къыфщыхъурэ, Iэщэ-фащэкIэ зэщIэузэдауэ, мин тIощIрэ пщIырэ хъууэ Къэбэрдейм къихьа Кърым хъаным и дзэм утекIуэныр?
ЗэрывжесIащи, си адэ Жэмырзэ и адэшхуэм и къуэшищ и гъусэу хы Iуфэм къикIахэщ. Зыр Ашэбей, адрейр Джылахъстэней, ещанэр Аушыджэр, мыдрейр Бахъсэн аузым щытIысахэщ.
Нэхъыжьхэм жаIэжу зэрызэхэсхамкIэ, Мыншакъ сымэ дыкъытепщIыкIащ. Си адэр сэ илъэсищ срикъуа къудейуэ дунейм ехыжати, гугъу сехьу сыкъэхъуащ. Мыншакърэ Iыншакърэ лIы лъэрызехьэу къэгъуэгурыкIуауэ яIуэтэжырт. Мыншакъ лIышхуэтэкъым, ауэ егъэлеяуэ къаруушхуэ хэлът. Тэтэрхъаным и пелуанхэм пэувырти текIуэрт.
Мыншакъ и щхьэр джафэу упсауэ и щхьэкум акIэ тету, пащIэшхуэ игъэкIыу щытащ. БлыгущIэту иIэт зылI. Абы зэреджэр ЦынэпIытIт. Iэгъуэблагъэм къыщекIуэкIыр ЦынэпIытI япэ зыми къищIэртэкъым. ЦIыхум щахыхьэкIэ зигъэделэIуделафэу, арщхьэкIэ губзыгъащэ нэхъ лажьэ имыIэу…»
Къэнжал зауэм и хъыбархэр ди адэм къыджиIэурэ дыкъэхъуати, зыгуэрхэм дыщыгъуазэт, ауэ сабийхэм еджапIэм ахэр щрагъэджу щытамэ, ди зэманым хьэлэбэлыкъ дыхадзэфынутэкъым Iуэхум хэзымыщIыкI, зауэ-банэ лъыхъуэхэм.
