Iуащхьэхэм я щэхухэр

ГукъэкIыж

СызэрыцIыкIурэ сэ сыдахьэхырт дыщыпсэу Дзэлыкъуэ къуажэм ихъуреягъкIэ къекIуэкI Iуащхьэхэм. ЦIыкIуми инми апхуэдэ Iуащхьэу 10-м нэблагъэ плъагъурт ди къуажэм удэту. Нэхъыжьхэм къыджаIэрт ахэр пасэ зэманым псэуа цIыху къулейхэм я кхъащхьэу зэрыщытыр. Псом хуэмыдэу сэ сфIэгъэщIэгъуэнт Дзэлыкъуэ и ипщэ лъэныкъуэмкIэ екIуэкI щыгум тет Мамыщ и Iуащхьэ лъагэр. Жыжьэу уплъэмэ, а Iуащхьэм и щыгум иджыри лъагапIэ гуэр иIэу къыпфIэщIырт. Зэгуэрым си адэм сеупщIащ а Iуащхьэм апхуэдэу щIеджэмкIэ, абы иIэ щыгу цIыкIур зищIысымкIэ. «Ар щыгу цIыкIукъым, атIэ Бабыгуей (Сэрмакъ) жылэм щыпсэуа адыгэ абрэдж щэджащэ Мамыщ и кхъащхьэщ. Ар Пушкиным и Дубровскэм хуэдэу къулейхэм, цIыхухэм яхуэбдзаджэхэм япэщIэтащ. Зэгуэрым Мамыщ зэрылIыкIыну уIэгъэр къытехущ. Абы и ныбжьэгъухэр бийм зыIэрамыгъэхьэну щыщIэпхъуэжым, я пашэри утыку къранакъым. И псэр щыхэкIым Мамыш абыхэм уэсят яхуищIащ зи щыгум уиту уплъэмэ, и жылэр щыплъагъу Iуащхьэм и хьэдэр щыщIалъхьэну», - къызжиIащ си адэм. 
А хъыбарыр си классэгъухэм щахуэсIуэтэжым, зы щIалэ цIыкIум, Борщенкэ Анатолий, жиIэжащ Ашэбей (Малкэ) къуажэм и щIыбкIэ щыIэ Iуащхьэхэр къыщатIэщIым и нэгу щIэкIахэр. Абы щыгъуэм илъэс 12 хъу а щIалэ цIыкIум археологхэм псы яхуишат. Толэ зэрыжиIэжымкIэ, Iуащхьэм щIатIат скифхэм я пащтыхьыр. Ар дыщэ тахътэм тест. Абы ихъуреягъкIэ цIыхубзи 6-м, и щхьэхъуми 6-м, шыхэм я щхьэкъупщхьэхэр щылът. ЩIэныгъэлIхэм ящыщ зым зэрыжиIамкIэ, скифхэм къалъытэрт ахърэтми пщыр и щхьэгъусэхэмрэ щхьэхъумэхэмрэ щахуэныкъуэу.
Си ныбжьэгъу нэхъыжьым къиIуэтэжа хъыбарыр сфIэгъэщIэгъуэн хъуати, абы зи гугъу ищIа Iуащхьэмрэ дыщэ тахътэмрэ зэзгъэлъагъуну си нэ къыхуикIырт. 1936 гъэм и бжьыхьэм 7-нэ классым щIэс еджакIуэхэр Сэрмакъ къуажэм щекIуэкI район зэхыхьэм дашат. Малкэ жылэм дыщыдэкIым Толэ дигъэлъэгъуащ зи гугъу къытхуищIа Iуащхьэр.
ИужькIэ илъэс куэд дэкIауэ журнал гуэрым сыкъещеджауэ щытащ скифхэм я пащтыхь тахътэм теухуа хъыбар кIэщI. Абы и ужькIи ар здэщыIэм сыщIэупщIащ, ауэ а тахътэр здашар зыми къызжиIэфакъым.
1953 гъэм сэ япэу Кремлым сыщыIащ. Абы щыгъуэм Iэщэ зыщIэлъ пэшым и лэжьакIуэхэм къызжаIат скифхэм я пащтыхьым и тахътэр Ленинград щыIэ Эрмитажым щIэлъынкIэ зэрыхъунур.
Гъэхэр кIуэрт, дыщэ тахътэм и щэхухэми гупсэхугъуэ къызатыртэкъым. Ар къызыщIаха Iуащхьэм куэдри сыблэкIащ икIи сытым дежи сегупсысырт абы и тхыдэр нэсу къэхута зэрымыхъум. 60 гъэхэм а Iуащхьэм и щыгум щагъэувауэ щытащ щхьэ зытелъ уэршэрыпIэ екIухэр. Абдежым щысу зыгъэпсэхуакIуэхэм яфIэфIт Кавказ бгыхэр зыпаплъыхьын. ТIысыпIэр зыгъэува ухуакIуэхэр щыгъуазэу къыщIэкIынтэкъым илъэс 40 и пэкIэ Iуащхьэр къызэратIэщIам. Абы къыхэкIыу зыгъэпсэхупIэм и лъабжьэм и зы Iыхьэр илъэс мин бжыгъэ и пэкIэ зэтракIутам, адрейр археологхэм къатIа щIым хуэзащ. Абы къыхэкIыу щысыпIэр лъэныкъуабэ хъури, къэуэжащ.
1986 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм Ленинград щызэхуэсат Япэ гвардие армэм и ветеранхэм я советыр. А зэIущIэм сэри срихьэлIат. Дэ дыщыIащ школ, IуэхущIапIэ зыбжанэм, апхуэдэу Эрмитажым. Ветеранхэм я советым и тхьэмадэм и лъэIукIэ цIыху зыбжанэ хуит дащIри, Эрмитажым щахъумэ хьэпшып нэхъ лъапIэ дыдэхэр зыщIэлъ щIыунэм дыщIагъэхьат. Абы щIэт цIыхубзым скифхэм я пащтыхьым и тахътэм теухуауэ сыщеупщIым къызжиIащ, ар Эрмитажым къыщыувам а хьэпшыпыр абы зэрыщымыIэжар, ауэ музейм и лэжьакIуэ нэхъыжьхэм абы и гугъу ящIу куэдрэ зэрызэхихар. Апхуэдэу тахътэм и Iуэхур къызэрекIуэкIар си дежкIэ щэхуу къэнащ.
Iуащхьэ куэдым яхъумэ апхуэдэ щэхухэр. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, абыхэм яIэ мыхьэнэр къагурымыIуэу нэхъыбэр зэхакъутэж.

Полищук Иван, Хэку зауэшхуэм и ветеран.
Поделиться: