НапитI е хыадрыщI гъэсэныгъэм узыхуишэр

Афганистан

Мы гъэм дунейм телъыджэ куэд къыщохъу политикэ и лъэныкъуэкIи, щIыуэпс и лъэныкъуэкIи, нэгъуэщIкIи. Псори щхьэлажьэ зыщIа коронавирус емынэунэр яхуэубыдакъым, уеблэмэ, нэхъ зигъэпхъэшэну хущIокъу, а уз зэрыцIалэм и лIэужь нэхъ шынагъуэжхэр ди бжэIупэхэм Iутщ. Ауэ телъыджагъэкIэ псоми япэ итыр, шэч хэмылъу, США-м и дзэхэр зэуэзэпсэу Афганистаным зэрыришыжарщ, нэхъ тэмэму жыпIэмэ, зэрыришыжа щIыкIэрщ. Мис а иужьырейр хуабжьу напэтехыу уващ планетэр езым и унафэм щIэту зыгъэпсуну хущIэкъуа Штат Зэгуэтхэм я дежкIэ.

Американ зауэлIхэр а къэралым къызэрырагъэкIыжынур жаIат президентхэу Обамэ Бараки Трамп Дональди. Акъылэгъу ядэхъуат иджы Унэ хужьым и Iэтащхьэ Байден Джоуи. Абы къыхэкIыу мы Iуэхум зыпэмыплъа гуэри хэлътэкъым. Ауэ сыт хуэдэу къызэрырашыжар?

Илъэс тIощI и пэкIэ, 2001 гъэм фокIадэм и 11-м, США-м щалэжьа террор щIэпхъаджагъэ хьэлъэхэм яужькIэ мыгувэу США-м езыми дзэхэр Афганистаным игъэкIуэну щыжиIам цIыхухэм къагурыIуат апхуэдэ лъэбакъуэм и щхьэусыгъуэр: бзаджэнэджагъэ зылэжьахэм я абгъуэр зэхакъутэну, я къуэпсхэр къыхатхъыну. ООН-м ШынагъуэншагъэкIэ и Советым хабзэм емызэгъ террорист зэгухьэныгъэу къилъыта тIалибхэм Афганистаным властыр щаIэщIыхьат. Абыхэм щIэх дыдэу хэщIапIэ иратат езыхэм я IупэфIэгъу «Аль-Каидэм» и Iэтащхьэ Усамэ бен Ладенрэ и гъусэхэмрэ (иужьрейхэм заумысыжат дуней псор зыгъэгулэза а хьэкIэкхъуэкIагъэр я IэдакъэщIэкIыу зэрыщытымкIэ). ЗымыщIэхэм папщIэ: «ТIалибаныр» (Урысейм щыIэну хуит щамыщI террорист зэгухьэныгъэщ – ред) 1994 гъэм Пакистаным къыщызэрагъэпэщащ абы и муслъымэн еджапIэхэм щеджэ афган щIэпхъуэжахэм икIи зэман кIэщIым хунэсат зи гугъу тщIы щIэпхъаджагъэхэм хуэдэу пцIыхэр зэхащIыхьын. Арати, Вашингтон IэмалитI къылъыкъуэкIат: илъ ищIэжыну, абы къыдэкIуэуи, утыкум къихьа сохъустэхэр лъэныкъуэ иригъэзу Афганистаным «гъэсэныгъэ лэжьыгъэ» щыригъэкIуэкIыну (нэгъуэщIу жыпIэмэ, абы щыпсу цIыхухэр американ демократием и гъуэгум тришэну). Ар дыдэмкIи Азием и Ипщэ-КъуэкIыпIэ лъэныкъуэм езым и быдапIэ лэщ къыщызэригъэпэщырт. Ипэ илъэситхум зэфIигъэкIащ щIэкIуа Iуэхур: тIалибхэр IуигъэкIуэтри, езым и жыIэм быдэу щIэт правительствэ Кабул дигъэтIысхьащ, «террорист №I» Усамэ бен Ладен яукIащ. Къэралым къикIыж хъунут, ауэ хагъэщIами, тIалибхэм зататэкъым, «гъэсэныгъэ лэжьыгъэри» и кIэм нэсатэкъым. Исламым ткIийуэ тет икIи илъэс мин бжыгъэ хъуауэ къадекIуэкI лъэкъ хабзэхэр зи лъым хэт афганхэр хуэмейуэ къыщIэкIащ американхэм къыхуагъэлъэгъуа лъапIэныгъэхэм.

Апхуэдэурэ екIуэкIащ иджыри къэс. АпщIондэхукIэ Вашингтон къэралым налог зыт американхэм я ахъшэу доллар триллионитI хуэдиз тригъэкIуэдам езым и зауэлIхэмрэ мыбы и правительствэм хузэщIигъэуIуа дзэхэмрэ IэщэкIэ зэщIэузэдэным, Iыгъыным нэмыщI, Iуэху куэдыкIейм хухахахэри, хьэжьвакъэжьышххэм «ягъэкIуэщIахэри» хэту. Чэнджэщэгъу, IэщIагъэлI бжыгъэншэхэр щэ?

Хамэ къэралхэм (псом хуэмыдэу километр минхэмкIэ упэжыжьэхэм) уи къарухэр пшэным и мызакъуэу абыхэм къипшыжынми бэлыхьышхуэхэр пыщIащ. Хэбгъэзыхьмэ, иужьрейр нэхъ гугъужщ. Ауэ ищхьэкIэ зи гугъу тщIа телъыджэ дыдэр аращи, США-м и президент Байден Джо къызыхэкIар мыгурыIуэгъуэу ар тыншу зэфIигъэкIащ. Абы и зауэлIхэр Афганистаным къришыжакъым, атIэ къырипхъуэтащ, хьэ щтам зэрызыричам хуэдэу. И гуэгъу европей къэралхэм, щыкIуэм щыгъуэ гъусэ къыхуэхъуну зэлъэIуахэм, хъыбар яримыгъащIэу, емычэнджэщу. НАТО-м хыхьэн папщIэ Штатхэр къэзыубзеихь Украинэмрэ Куржымрэ я гугъу умыщIыххи. Дэтхэнэри къежьэжын хуей хъуащ зэрыхузэфIэкIкIэ. Ауэ ахэракъым дэ дигу зыщIэгъун хуейр.

Дэ тфIэгуэныхьыр Кабул и аэропортым лъабжьэ псори яIэу зыщышынэ тIалибхэм зыпэщIамыгъэхуэн мурадкIэ щызэтрихьа цIыху минипщIхэрщ. Дауэ абыхэм я Iуэхур зэрыхъунур? Ахэр Кабул и правительствэми, американхэми ядэлэжьащ къалэн зэмылIэужьыгъуэхэр ягъэзащIэу. Яхэтщ къулыкъу зыIыгъахэри. Къыщежьэжым тенджыз лъэсырыкIуэдзэхэм ящыщхэм, уеблэмэ, къагъэнащ куэдрэ я Iэпэгъуу щыта хьэ гъэсахэри. Иджы а псори-цIыхухэри псэущхьэхэри-я щхьэзакъуэ я лъакъуитIщ. КъыхыфIадзащ.

Хьэхэри зыгуэрщ, ауэ а афганхэр лIыукIыпIэ ирагъэуващ: тIалибхэм бийм дэлэжьахэм хуагъэгъуркъым. Ар къагурыIуэрти, арат зи псэм гузэвэгъуэ зылъыса цIыхухэм кхъухьлъатэ шэрхъхэми щIызэкIэращIэр. АтIэ ари американ демократием и хабзэхэм ящыщ узыхуэмеижхэр хыфIэбдзэу? Жэуапыр нэрылъагъущ.

 Иджыпсту цIыхугъэм и нэгъуэщI щапхъэ къэтхьынщ илъэс зыбгъупщI и ныбжьу.

… Американ тенджыз лъэсырыкIуэдзэм щыщу 8-м я пщэ иралъхьат тIасхъэщIэх Iуэху зэфIагъэкIыну. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, гупыр егъэлеяуэ лъэрызехьэт. АрщхьэкIэ щхьэусыгъуэ зыбжанэм къыхэкIыу яхуэгъэзэщIакъым къалэн къыщащIар: тIалибхэм пасэу гу къылъатэри, къызэтраукIащ. Пщыхьэщхьэм къыздэкIуэжым Iэхъуэм гу лъитащ зы щIыпIэм и деж чыцэхэр щызэщIэхъаеу. Бгъэдыхьэрэ еплъмэ, зауэлI фащэ зыщыгъ лIы хэлъщ къэтэджыну къеIэу, ауэ хузэфIэмыкIыу. А зырт псэууэ къелар. Къигъэтэджащ, дэIэпыкъуурэ и унэ ишащ, игъэшхащ, къызэфIигъэувэжащ. Къэхъуар къуажэм щызэлъэщIэсащ. Губгъуэрыс командирым гуп къигъэкIуащ ар яритыну къыхуигъэуву. АрщхьэкIэ Iэхъуэм идакъым «ар си хьэщIэщ» жиIэри. Модрейхэм трах хъунутэкъым хьэщIэу къалъытар, ар пуштунхэм я лъэпкъ хабзэм къезэгъыртэкъым. ГъэщIэгъуэнщ, ауэ ди адыгэ хабзэм къытохуэ. Зэпэжыжьэми, бгырысхэр я хьэлкIэ зэщхьщ. ХьэщIэм зыкъиужьыжа иужь пощт зыдэщыIэм щыпсалъэри, вертолет къагъэкIуащ. Iэхъуэм фIыщIэ папщIэу доллар мин 250-рэ къыратынут, нэгъуэщI щIыпIэ щыпсэуну ягъэIэпхъуэнут. Ауэ хэгъэрейм идакъым «сэ псори зытесщIыхьар цIыхугъэрщ» жиIэри.

Тэрмэшу лажьэ афган щIали зэгуэр сенатор Байден Джо къулыкъущIитI и гъусэу къыригъэлауэ щытащ. Иджы и унагъуэр щIыгъуу ТIалибхэм защегъэпщкIу. Зыми игу къэкIыркъым абы дэIэпыкъунуи. АтIэ хэт хабзэкIи нэмыскIи нэгъуэщIыр зыгъэсэжын хуейр?

США-м и зауэлIхэр Афганистаным ижыжащ псори зэхэту доллар мелард 85-рэ и уасэ и бияхэм яIэщIыхьа IэщэщIэ зэмылIэужьыгъуэхэр къагъанэри. Ауэ абыхэм я закъуэкъым. ШыщхьэуIум и кIэм Кабул и аэропортым террористхэм къыщагъэуа лагъымым американ зауэлI 13-м я гъащIэр ихьащ. Ахэр яшэжри пщIэ хуащIу щIалъхьащ. Афган хэкIуэдахэм и гугъу ищIыркъым зыми Ахэр сытым щыщ? Мис аракъэ американ демократием и шыфэлIыфэ хъужыр?