Ломб Като
Ломб Като венгр зэдзэкIакIуэ, тхакIуэ цIэрыIуэщ. ЖаIэр занщIэу зэридзэкIыу япэ дыдэу лэжьэн щIэзыдзахэм ящыщщ ар. Бзэ зэмылIэужьыгъуэхэр гугъу демыхьу псынщIэу зригъэщIэфу зэрыщытарщ ар къэрал куэдым цIэрыIуэ щызыщIар. Хуиту ирипсалъэрт, иреджэрт, иритхэрт урысыбзэм, инджылызыбзэм, франджыбзэм, нэмыцэбзэм. КъыгурыIуэрт икIи зыхуей тIэкIур жиIэфт итальян, испан, япон, китай, польскэ бзэхэмкIэ. Псалъалъэр къигъэсэбэпурэ еджэфырт болгар, дат, румын, словак, украин, латынь бзэхэмкIэ.
Езыр химикт, ауэ и щIалэгъуэм щIидзэри бзэхэр иджащ. Като и гукъэкIыжхэр иту къыдэкIа тхылъым къызэрыщыгъэлъэгъуамкIэ, ЕтIуанэ дунейпсо зауэм и лъэхъэнэм урысыбзэр щэхуу зригъэщIат, Гоголь Николай и «Мертвые души» тхыгъэм еджэурэ. Совет армэм Венгрыр къищта нэужь, советыдзэ администрацэм зэдзэкIакIуэу щылэжьащ.
Псэуху бзэщIэ зэрызригъэщIэным иужь итащ бзылъхугъэр. И IэщIагъэм зэрыхуэIэзэм и фIыгъэкIэ къулыкъушхуэхэр иIыгъащ, КъэралкIуэцI IуэхухэмкIэ министерствэм зэдзэкIакIуэу щылэжьащ. А IэнатIэр щиIыгъым къэрал куэд къызэхикIухьащ, икIи абыхэм ятехуа тхыгъэ куэд ихуащ Като къыдигъэкIа «ЗэдзэкIакIуэм дунейр къызэрызэхикIухьар» тхылъым.
ГъэщIэгъуэнщ Ломб ищIэу щыта бзэ 16-м я нэхъыбэр езым и щхьэ закъуэу зэрызригъэщIар, абы папщIэ къигъэсэбэпари тхылъхэмрэ художественнэ тхыгъэхэмрэщ.
Ломб мызэ-мытIэу щыIащ СССР-м икIи и зэфIэкIхэм хуэфащэ пщIэ хуащIащ. Абы бгъэдэлъ зэчийм теухуа тхыгъэхэр къытехуащ «Наука и жизнь», «Огонёк» журналхэм.
Дунейм ехыжыным илъэс зыбжанэ фIэкIа имыIэжу (и ныбжьыр илъэс 90 хъууэ) ивритыр зригъэщIэну етIысылIат, хьэрыпыбзэр иджыну и мурадт.
* * *
Ломб Като «Сэ бзэхэр зэрызэзгъащIэр» и тхылъым и пэублэ псалъэм итщ:
«Сэ бзэхэр зэрызджым теухуа псалъэмакъ къэхъея нэужь, псоми упщIищкIэ зыкъысхуагъазэ. Абыхэм сытым дежи естыж жэуапхэр зэщхьщ. Аращи, цIыху псоми яфIэгъэщIэгъуэн упщIэхэм я жэуапхэр щагъуэтын папщIэ згъэхьэзыра тхылъщ мыр.
Япэ упщIэр: ЦIыхум бзэ 16 зригъэщIэфыну?
Жэуап: Хьэуэ. А псори зэхуэдэу тэмэму зэбгъэщIэфынукъым, шэрыуэу урипсэлъэфынукъым. Сэ си анэдэлъхубзэр зыщ зэрыхъур - ар венгр бзэращ. КъищынэмыщIауэ, зэхуэдэу бзитху согъэшэрыуэ, ахэр сэ сщыщу жыпIэ хъунущ – урысыбзэ, инджылызыбзэ, франджыбзэ, нэмыцэбзэ, венгрыбзэ. А бзэхэмкIэ сыт хуэдэ псалъафэри занщIэу схузодзэкI, тынш дыдэу зэдзэкIакIуэу сролажьэ. Итальян, испан, япон, китай, польскэ бзэхэм срилэжьэн ипэ къихуэу, си Iэрытххэр къэзгъэсэбэпу махуэ ныкъуэкIэ къэспщытэжын хуейщ. Адрей бзэхэм художественнэ литературэ хэхахэр иризэздзэкIыу аращ.
ЕтIуанэ упщIэр: Бзэхэр щхьэ йомыгъэджрэ?
Жэуап: Сэ сыегъэджакIуэкъым. ЦIыхухэр бзэхэм хуебгъэджэн папщIэ бзэ куэд пщIэн хуейуэ аракъым. Ебгъэджэныр къалэн хэхащ, жэуаплыныгъэшхуэ зыпылъщ. Операцэ зэ ящIа цIыхум нэгъуэщI зыгуэр операцэ ищIыну ебгъэувалIэ хъурэ? Сэ апхуэдэм скальпелыр IэщIэслъхьэнутэкъым.
Ещанэ упщIэр: Апхуэдиз бзэ пщIэн щхьэкIэ ямылей зэфIэкI гуэр ббгъэдэлъын хуей?
Жэуап: Хьэуэ. Сэ сызэрегупсысымкIэ, гъуазджэм къищынэмыщIауэ, цIыхум сыт хуэдэ Iуэху ищIэфынуми зэлъытар езым абы хуиIэ жэрдэмырщ, жыджэрагъырщ. Псалъэр фIыуэ зылъагъухэм, езым и гупсысэмрэ нэгъуэщIым жиIахэмрэ къызэриIуэтэж бзэм и шэрыуагъым, беягъым мыхьэнэ гуэр езытхэм яхузэфIэкIынущ ар. Сэ ар згъэунэхуащ си Iуэху бгъэдыхьэкIэкIэ, цIыхухэм сепсаплъэкIэрэ. Илъэс плIыщIкIэ сыкIэлъыплъащ абы.
Мелардырыбжэ Слим Элу Карлос
Дуней псом щынэхъ къулей Слим Элу Карлос теухуа хъыбарыр гъэщIэгъуэн зыщIыр абы и мылъкур и лэжьыгъэкIэ, щIэныгъэкIэ, гуащIэдэкIкIэ, текIуэныгъэм зэрыхуэпабгъэмкIэ къызэрилэжьыжарщ. Абы и щапхъэм дерсу къыхэхыпхъэр лэжьыгъэм хуиIа лъагъуныгъэм и гъащIэм щиIа увыпIэрщ, и адэ-анэм къыбгъэдалъхьа ущииныгъэрщ.
Слим Элу Карлос 1940 гъэм щIышылэм и 28-м Мехикэ къыщалъхуащ. Унагъуэм къахэхъуа сабийхэм ар еплIанэт. Къыхэгъэщыпхъэщ абы и адэр хьэрычэтыщIэ Iэзэу зэрыщытар. Ар Ливаным къикIыу Мексикэ къэIэпхъуэжа нэужь, хьэрычэтыщIэ Iуэху цIыкIу къызэIуихащ. ИкIи илъэсипщIым къриубыдэу и Iуэхур фейдэшхуэ къыхуихьу зэрызэтриублам нэмыщI, Мехикэ и кум бгъэIэпхъуэ мыхъу коммерцэ мылъку 11 къыщищэхуащ.
Унагъуэшхуэм я адэ бжьыфIэ, хьэрычэтыщIэ цIэрыIуэ Слим Дон Хулио къыщIэхъуа щIэблэр хуигъэсащ лэжьыгъэм лъагъуныгъэ хуаIэнымрэ мылъку зэхуэхьэсынымрэ. Уеблэмэ, гъащIэм щынэхъыщхьэ дыдэр унагъуэм илъ зэхущытыкIэхэр арауэ ягуригъэIуащ.
Слим Элу Карлос псэукIэр егъэфIэкIуэным пасэ дыдэу хуигъэсащ и адэм. Хулио и бынхэр иджыри цIыкIуу тетрадь зырыз яхуигуэшри, къахэхъуэмрэ ягъэкIуэдымрэ ирыригъатхэу хуежьащ. ИужькIэ зэадэзэкъуэхэр зэгъусэу хэплъэжырти, къапщытэжырт. Апхуэдэ дерс къызэрыгуэкIым щIалэхэр хуигъэIущащ я мылъкум и щытыкIэр зэрагъэкIуэфу.
А илъэсхэм щыщIэдзауэ ахъшэ хъумэнымрэ ар зы Iуэху гуэрым хэлъхьэнымрэ и гъащIэм щыщ Iыхьэу къекIуэкIащ Карлос. И ныбжьыр илъэс 12 щрикъум акцэхэр къызэрищэху счет къызэIуихат абы. Илъэс 13 щыхъум и адэр дунейм ехыжащ.
ЩIалэм Мехикэ дэт Лъэпкъ автоном университетыр 1961 гъэм къиухащ, инженер IэщIагъэр зригъэгъуэтауэ. И ныбжьыр илъэс 25-рэ ирикъуауэ Grupo Carso и империер ухуэн щIидзащ.
Зи гугъу тщIы хьэрычэтыщIэм и дежкIэ зэман угъурлыуэ щытащ блэкIа лIэщIыгъуэм и 80 гъэхэр. А лъэхъэнэм ар унэтIыныгъэ куэдым щыцIэрыIуэ хьэрычэтыщIэт, къищынэмыщIауэ 1966-1980 гъэхэм къриубыдэу компание зыбжанэ къызэIуихащ, IуэхущIапIэ лъэщ зыкъоми къищэхуащ.
1982 гъэм Мексикэм кризисышхуэ щызэщIэплъащ икIи хьэрычэтыщIэхэм я мылъкухэр псынщIэу ящэурэ къэралым икIащ. Акцэхэр улъэщIэмыхьэу пуд хъурт. Ар къигъэсэбэпри, Карлос къищэхуу щIидзащ уасэншэ хъуа компаниехэр. Мис аращ ар къулей дыдэ зыщIар – Карлос дежкIэ кризисыр апхуэдэу шынагъуэтэкъым.
1990 гъэхэм Слим фейдэшхуэ зыпылъ зэгурыIуэныгъэм Iэ щIедзри, Telmex (Telefonos de Mexico) телекоммуникацэ компание ехьэжьар зыIэрегъэхьэ. Дауэ жыпIэмэ, доллар мелард 12 зи уасэ а компаниер Карлос мелуан 400-кIэ къищэхуауэ щытащ. Куэд тепсэлъыхьащ а Iуэхум, къулыкъущIэхэри иужь ихьащ къэхъуар зищIысыр зэхагъэкIыну, къэралым и президентым дежи нэсащ. Ауэ зыри къикIакъым. ХьэрычэтыщIэ Iуэхур зебгъэкIуэным сэбэпышхуэ къыщыпхуохъу къулыкъу лъагэ зыIыгъхэр уи ныбжьэгъуным.
Апхуэдэ мылъкушхуэ зыкъуэлъ Слим Карлос Мексикэр «къезэвэкIыу» хуожьэри, дуней псор зыщIещтэ. Ар тыншу хозагъэ дунейпсо рынокым. Grupo Carso компаниер латиноамерикан къэрал псоми къыщацIыху. Абы активхэр къыщещэху Бразилием, Перум, Гондурасым, Аргентинэм, Колумбием, Сальвадорым…
Слим Карло и Iуэхухэм къадэкIуэу пщIэшхуэ хуищIырт и унагъуэмрэ бын гъэсэнымрэ. Абы и щхьэгъусэр 1999 гъэм дунейм ехыжащ, езым сабиих къыхуэнэри. Нэхъыжь дыдэращ иджыпсту Grupo Carso и унафэщIхэм я советым и Iэтащхьэр. Адрей Марко, Антонио, Патрик сыми адэм и Iуэхум пэрытщ.
Куэд хилъхьащ Карлос унагъуэ дахэ иIэным, икIи ахъшэракъым абыхэм ягъэнэхъыщхьэр. ПщIэрэ лъагъуныгъэрэ я зэхуаку дэлъыным зэрыцIыкIурэ хуигъэIущащ и сабийхэр. Ар зэи и мылъкум щысхьакъым псапэ щIэнымкIэ.
Мелардырыбжэм ахъшэшхуэ трегъэкIуадэ егъэджэныгъэмрэ социальнэ дэIэпыкъуныгъэмрэ. Ар и щапхъэщ цIыху къулейхэм, ахъшэм имытхьэкъуахэм я щхьэр зыхуей зэрыхуагъэзэным къыщымынэу, мурадышхуэхэр зэрызыхуагъэувыжым. Апхуэдэ къалэн уи пщэм дэплъхьэжыныр зэранкъым, дунейр иригъэфIэкIуэнущи, уи лъэужь дахэ къэбгъэнэнущи, щытхъу пылъу уи цIэр къраIуэнущи.
Баффет Уоррен и дерсхэр
Баффет Уоррен Эдвард – иужьрей лъэхъэнэм щыпсэу инвестор нэхъ цIэрыIуэ дыдэщ. Ар I930 гъэм шыщхьэIум и 30 Омахэ (США) къыщалъхуащ. Баффетхэ я унагъуэм къихъуа сабииплIым, Уоррен и закъуэщ щIалэу яхэтар.
Абы и адэшхуэм Омахэ тыкуэн цIыкIу щиIэт, ерыскъыхэкIхэр щищэу, абы щылажьэу щытащ иджыпсту Баффет и компаньон Мангер Чарли. Уоррен и сабиигъуэм щегъэжьауэ бжыгъэхэмкIэ, есэпымкIэ къызэрымыкIуэу Iэзэт, абы тынш дыдэу зэригъэщIащ Америкэм и къалэ къомым дэс цIыхухэм я бжыгъэхэр.
Баффет фейдэ къызыпэкIуа и япэ Iуэхур илъэсих щыхъум иригъэжьащ. И адэшхуэм и тыкуэным „Coca-Cola“ банкIитху, дэтхэнэми цент 25-рэ хуэзэу, къыщищэхури, дэтхэнэми цент 50 техуэу ищэжащ. И ныбжьыр илъэс II щыхъум и адэм и Iуэхухэм нэхъ дихьэхащ. И шыпхъу нэхъыжь Дорис гъусэ къищIщ, я адэм ахъшэ щIыхуэ къраIыхри, и япэ акцищыр къищэхуащ. Куэдрэ иIыгъакъым ахэр, химылъэфэн щхьэкIэ, доллари 5 фейдэ къригъэщIри ищэжащ. Зы акцэр доллар 38-кIэ къищэхуауэ арати, занщIэу 27-м нэс ехуэхащ, махуитI дэкIри, доллар 40 и уасэ хъуащ, абы щыгъуэщ Баффет ейхэр щищэжар. Ауэ зы тхьэмахуэ нэхъ дэмыкIыу зы акцэм доллар 200 и уасэ щыхъуащ - шыIэныгъэ пхэлъын зэрыхуейм и япэ дерс хуэхъуащ ар Уоррен.
И ныбжьыр илъэс I3 щрикъуам «Washington Post» газетыр кърихьэкIыу щIидзэри, зы мазэм доллари I75-рэ къилэжь хъуащ. Абы дамэ къызытригъэкIа Уоррен и Iыхьлыхэм яжриIащ, илъэс 30 хъуху миллионер мыхъумэ Омахэ дэт унэ нэхъ лъагэ дыдэм и щхьэм зыкъызэрыридзыхыжынур. А ныбжьым нэсыху нэхъ губзыгъэ хъунщ ди щIалэр жыхуаIэу, и адэ-анэм къафIэIуэхуакъым абы жиIар. Ауэ илъэс I3-м иту хьэрычэтыщIэ жыджэр хъуа щIалэм и псалъэр игъэпэжащ, и ныбжьыр илъэс 3I-м щынэблагъэм япэ доллар мелуаныр къилэжьащ.
Школ нэхъыщхьэри, Пенсильвание дэт университетри къиуха нэужь, ар щIэтIысхьащ хьэрычэтыщIэ Iуэхум щыхурагъаджэу Колумбие щыIэ школым. Зэман дэкIри, Грэм Бенджамин и „Интеллектуальный Инвестор“ тхылъыр Iэпэгъу хуэхъуащ. Тхылъым акцэ къызэращэху хабзэ псори IуигъэкIуэтырти, IэмалыщIэхэр итхырт.
ШыIэныгъэшхуэрэ зэгъэзахуэ куурэ пхэлъын хуейт, ар зытехьа гъуэгум ущымылъэпэрэпэн щхьэкIэ, къищынэмыщIауэ, есэпым зэрыхуэIэзэри хуабжьу сэбэп къыхуэхъурт. Зи гугъу тщIы тхылъым и авторым и нэIэ щIэту экономикэмкIэ мастер мэхъу, икIи куэдым хуегъэIущ. Ауэ Грэм зытет хабзэхэм я гъунапкъэхэр щIэх дыдэу къезэвэкI мэхъури, адэкIэ зрегъэужь.
I957 гъэм Баффет Омахэ егъэзэжри, абы инвестицэ зэгухьэныгъэ къыщызэрегъэпэщ. Езыр компанием и генеральнэ менеджеру хахри, Iуэхур йожьэ. Баффет и Iуэху зехьэкIэр адрейхэм къащхьэщыкIырт. Зы компание къещэхужри, абы бизнесыр щIэуэ щызэтреублэ, хэхъуэ къыхуихьмэ, егъэлажьэ, фейдэ къыпимыхыфрэ - зэхуещIыж. Ахъшэ къызыпэкIуэращ, армыхъумэ социальнэ Iуэхум егупсысыркъым.
НэгъуэщI зы хьэли хэлъщ Баффет, и бынхэм ахъшэкIэ яхуэжумарткъым, апхуэдиз мылъку бгъэдэлъ пэтми. ЯдоIэпыкъу, ауэ ахъшэ зэбрипхъыркъым. Зэгуэрым Уоррен и къуэ Говард и адэм къелъэIуащ фермэ къищэхуу, хьэрычэтыщIэ Iуэху зэтриублэну зэрыхуейм къыхэкIкIэ, къыдэIэпыкъуну. Адэм мылъку зыбгъэдэмылъ и къуэр игъэщIэхъуакъым. Фермэр езым къищэхури, и къуэм бэджэнду иритащ, мазэ къэс процент бжыгъэ къриту. Иджыри зы щапхъэ: Уоррен ипхъу Сьюзи ахъшэ щхьэкIэ къелъэIуат и машинэр аэоропортым и гаражым къыщIихужынути. Баффет и пхъум тхылъымпIэм Iэ щIригъэдзри доллар 20-р щIыхуэу иритащ.
Баффет Уоррен ита дерсыр дуней псом щызэрагъащIэ, уеблэмэ, «Баффет цIыкIухэм» инвестор Iуэхум хэлъхьэныгъэфIи хуащIащ.
