Къафэр зи дамэ

ЗэвгъэцIыху: адыгэ дунейм фIыуэ къыщацIыху артист, «Кабардинка» къэрал академическэ ансамблым и къэфакIуэ пажэ Битокъу Науркъан.
     ЦIыхум и насыпым къежьапIэ хуэхъур щалъхуа унагъуэрщ. Абы и лъэныкъуэкIэ зи насып щызхэм ящыщщ ди хьэщIэр. ЩIалэщIэм и адэ-анэр щэнхабзэм, къафэм и дунейм зи цIэр игъафIэхэм ящыщщ:Битокъу Аслъэнбэч КъБР-м и цIыхубэ артистщ, «Кабардинка»-м и балетмейстер нэхъыщхьэщ; «Кабардинка»-м илъэс куэдкIэ и солисткэу щытащ Битокъу Заремэ, иджыкIэ щIэблэр къафэм хуегъасэ. Я зэфIэкIым хуэдэу инщ зэщхьэгъусэхэм я унагъуэм илъ хабзэ дахэр, я бынхэм ирата гъэсэныгъэ екIур.
    Науркъан къэфакIуэ къудейкъым, абы адыгэ Iуэхум хуэгъэпса проект гъэщIэгъуэнхэр гъащIэм хепщэ, хабзэр фIыуэ зылъагъу щIалэм гуп дахэ къызэригъэпэщауэ адыгэ хьэгъуэлIыгъуэхэр екIуу ирегъэкIуэкI. Пэжым ухуеймэ, лъэпкъ Iуэху (хьэгъуэлIыгъуэ) дэбгъэкIыныр жэуаплыныгъэшхуэщ, уи пщэ къыдалъхьар екIуу, гукъанэ къыхэмыкIыу зэфIэбгъэкIыныр тыншкъым, ауэ Науркъанрэ абы и «Уэредадэ» гупымрэ ар мыIейуэ къохъулIэр. Къафэр дамэ зыхуэхъуа щIалэщIэм къыджиIахэм ди гуапэщ фыщыдогъэгъуазэ.
    

Си унагъуэр

- Си унагъуэм и гугъу щысщIкIэ, си гъэсэныгъэм елIэлIа цIыху щхьэхуэхри гулъытэншэу къысхуэгъэнэнукъым. Си адэ-анэр щIэх-щIэхыурэ ежьэн хуей зэрыхъум къыхэкIыу, адэшхуэ–анэшхуэхэм я деж къуажэм куэдрэ дыщыIэну къытхуихуэрт. Си адэшхуэхэр (лъэныкъуитIымкIи) щапхъэфI схуэхъуащ, ахэр нэгъэсауэ адыгэлIт. ЦIыхухэм дадитI яIэмэ, сэ дадэ ещанэу Думэныщ Аулэдин сиIащ. Ансамблым и зекIуэхэм сыкъыщыздащтэхэм деж абы сыбгъурытыну, жиIэхэм седэIуэну сфIэфIт. Езыми гулъытэ хэха къысхуищIырт, къызэлIалIэрт, адыгэ усэхэр, къуажэхьхэр, хъыбарыжьхэр къызжиIэрт.

IэщIагъэр

- Курыт еджапIэр къэзыуха иужькIэ ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ институтым и культурологие къудамэм сыщIэтIысхьащ. Пэжыр жысIэнщи, школыр къыщызухам актёр IэщIагъэрат нэхъыбэу сызыщIэхъуэпсыр. Культурологием куэд къызэщIиубыдэу щыжаIэм, сытегушхуат. ИлъэситIкIэ очнэу седжауэ, Балъкъэр Къазбэч къызэригъэпэща «Хатти» ансамблым сыхыхьащ. Сценэ итыкIэ, фащэ щытIэгъэкIэ сезыгъэсар аращ. «Кабардинка»-м и художественнэ унафэщI Атэбий Игорь зы дауэдапщэ гуэрым сыщыхуэзауэ и деж сригъэблагъэри къызэпсэлъащ, итIанэщ ансамблым сыщыхыхьар. Апхуэдэурэ къекIэрэхъуэкIащ армыхъумэ, къэфакIуэхэм сахыхьэну мурад гъэтIыгъуа зэи сиIакъым.

Къафэм и къару

- Къафэр куэду зэтепщIыкIыж къарущ. Сэ адыгэ къафэм пэсщIын щыIэкъым, псом хуэмыдэу «Уэркъ къафэм».

«Уэредадэм» и уэредадэщ

- Илъэс зыбжанэ ипэкIэ гупым хэтхэр езыр-езыру дызэхуэзэурэ уэрэдыжьхэр жытIэу щIэддзат, абы къыдэкIуэу хьэгъуэлIыгъуэхэми дыкIуэрт. Гупым цIэ щхьэхуэ диIэу дызэрыубыдын хуей щIэхъуами щхьэусыгъуэ иIэщ. Осетие Ищхъэрэ – Аланием илъэс къэс щрагъэкIуэкI пшынэ еуэнымкIэ «Фандыр» зэпеуэ гъэщIэгъуэн. Мис абы ди гупыр дыхэтыну тедухуати, цIэ гуэр димыIэу хъунутэкъым. Гупым ди япэ зэпеуэт ар, ауэ щыхъукIи япэ увыпIэр къэтхьат. Дэ диIэщ уэрэдыпкъ зытхи (ТеуныкI Альберт) макъамэтх студие къызэдгъэпэщауэ абы щолъащэ. ИджыкIэ куэдым фIыуэ ялъэгъуа «Дерхэ я къафэр» зытхыжар а щIалэращ.

Хабзэр джэгукъым

    - Ди жагъуэ зэрыхъунщи, хабзэм мыхъумыщIэ хэзылъхьэ куэд щыIэщ. Дэ ди къалэнхэм хохьэ а къемызэгъхэр нэхъ мащIэ тщIыныр. Псалъэм папщIэ, псоми ялъэгъуагъэнщ зэрышагъащIэхэм торт якъутэрэ ар зым-адрейм жьэдилъхьэурэ ирагъэшхыу. ЕмыкIу дыддэт ар. Дэ видеонэтын кIэщI цIыкIухэр тетхыурэ Интернетым мызэ-мытIэу къитлъхьащ, ар зэрымыхъумыщIэм теухуауэ. Иджы апхуэдэу зыщIэр нэхъ мащIэ хъуащ. МыхъумыщIэр ерыскъыракъым, абы иращIэкI хабзэншагъэращ. Дэ ди къалэнщ а емыкIур Iэмал зэриIэкIэ нэхъ мащIэ тщIыну. Шэч хэмылъу, хьэгъуэлIыгъуэр зейм дэ дыпэувыфынукъым, ауэ емыкIур зэрыемыкIур къагурыдгъэIуэн хуейщ.

                ХьэгъуэлIыгъуэ гукъинэж

    - Нэхъапэм хьэгъуэлIыгъуэм лъэпкъхэм яхэлъ хабзэм и дахагъэр къыщагъэлъагъуэу щытамэ, иджы цIыхухэм я беягъэр утыку къыщрахьэ дауэдапщэщ ар. Сэ хьэгъуэлIыгъуэ куэдым сыщыIащ, цIыху зэмылIэужьыгъуэ, Iуэху зехьэкIэ хьэлэмэт Iэджэм сыхэплъащ, ауэ а псом ящыщу, хабзэм тету, я жыIэрэ я Iуэхурэ зэтехуэу сызыхэта, езгъэкIуэкIа, сэ езым IэфIу сигу къинэжахэм я гугъу сщIыну сыхуейт. Япэр Дыгулыбгъуей щыщщ, Къаныкъуэхэ я лъэпкъращ. Абыхэм я пщIантIэ сызэрыдыхьэу лъэпкъым я нэхъыжьым сызэришалIэри псоми унафэ яхуищIат си жыIэ фIэмыкIыу, хьэгъуэлIыгъуэр ирагъэкIуэкIыну. Абы и фIыгъэкIэ гуфIэгъуэр зэгъэпэщауэ, къыкIэрыхуи къэгуви хэмыту, хабзэм и жыпхъэм тету едгъэкIуэкIат. ЕтIуанэу Джэрмэншык щыщу ЛIуп зэкъуэшхэм я хьэгъэлIыгъуэ илъэс я зэхуакуу едгъэкIуэкIат. ДжэгуакIуэм и къалэнымрэ ар я гуфIэгъуэм щIрагъэблагъэ щхьэусыгъуэмрэ куэдым ящогъупщэри, щхьэж зыхуей лъэныкъуэмкIэ Iуэхур ириIуэнтIэкIыну яужь йохьэ. «Къебгъажьэр хабзэщ»,- жыпIэу уигу къэкI псори адыгэ хьэгъуэлIыгъуэм кIэрыплъхьэ хъунукъым. Сыт хуэдэ Iуэхуми зы унафэщIщ иIэн хуейр, армыхъумэ, ар хьэгъуэлIыгъуэкъым, зэхэлъадэ-зэхэжыжщ зэрыхъунур.

Актёр IэщIагъэр

    - Университетым сыщыщIэтIысхьам актёр IэщIагъэм хузиIа гугъэмрэ еплъыкIэмрэ иджы зихъуэжащ. Нэхъ балигъ ухъухукIэ щIалагъэм и мэIухур токIуэтри, нэхъ нэ къабзэкIэ гъащIэм ухоплъэ. Сэри арагъэнщ къысщыщIар. Москва, Нью-Йорк сыкIуэу актёр IэщIагъэм сыщыхуеджэну, абы сыщылэжьэну сыщIэхъуэпсырт хуабжьу. Иджы фIыуэ къызгуроIуэ а къалэ инхэр къызэрысхуэмыныкъуэр, абыхэм сэ схуэдэ куэд зэрыщыIэр. Къыпхуейнури узыгъэлъэпIэнури уи лъэпкъымрэ укъызыхэкIамрэщ. Абы къыхэкIыу си Хэкум, си щIыналъэм сыщолажьэ, схузэфIэкIыр сощIэ. Уэрэдхэм я клипхэм, кинохэм я едзыгъуэ кIэщI цIыкIухэм, «Гуащэнагъуэ» фильм гъэщIэгъуэным Идар Темрыкъуэ и къуэм и ролыр згъэзащIэу сыхэтщ.

Уэрэдыжь

- Илъэс зыбжанэ ипэ «Уэрэдыжь» фIэщыгъэм щIэту проект езгъэжьат. НыбжьыщIэ 50 хуэдиз зэхуэсшэсщ, фащэкIэ тхуапэри пасэрей уэрэдыжьхэр жаIэу тетхауэ щытащ. Иджы абыхэм соплъыжри, ныкъусаныгъэ куэд солъагъу, ауэ а зэманым си къэухьым къызэрихьу сщIауэ арат. А видеохэр Ютубым зэрислъхьэу, мыарэзыхэр куэду къыкъуэкIащ, ауэ щыхъукIи, Iуэхур щедгъажьэм цIыхухэм я чэнджэщ сыщIэупщIэу а Интернет дыдэмкIэ защыхуэзгъазэм, зыми зыри жиIатэкъым. Лэжьыгъэр дунейм къытехьа иужь, ахэращ лэжьыгъэр хэзыутэжыну хущIэкъуари. Сэ къызгуроIуэ, си лэжьыгъэм ныкъусэныгъэ иIэнкIэ зэрыхъунур, ауэ сщIэр зэрымыхъур щыплъагъукIэ къызжепIэн хуейкъэ?
    НэгъуэщI щIыпIэ дыщIэIэбэн щыIэкъым, адыгэ фильм тепхыну гъунэжу сценарий бгъуэтынущ - ди тхыдэм и дэтхэнэ Iуэхури фильмыпхъэ хьэлэмэтщ. Псом хуэмыдэу сэ сыщIохъуэпс адыгэ таурыхъ ди щIэблэм щхьэкIэ тесхыну. ЩIэблэр нобэ зыгъасэри зыгъэсэхъури телевизорыращ, ахэр я адэ-анэм зэрабгъэдэсым нэхърэ нэхъыбэу телевизорым йоплъ, абы къигъэлъагъуэращ щапхъэри щIапхъэри. А щхьэусыгъуэращ ди сабийхэм я нэхъыбэр урысыбзэкIэ псалъэу къыщIэтэджыр. ХэкIыпIэр сыт? ХэкIыпIэу тIу щыIэщ: дэ езым ди таурыхъхэр тетхын хуейщ, и фIагъкIэ а цIыкIухэр зэплъым пумыдзыхыну. Е абыхэм фIыуэ ялъэгъуахэр адыгэбзэкIэ зэдзэкIыпхъэщ. Иужьрейр Iэмалыр нэхъ тхузэфIэкIыну къысщохъу.

Уадыгэныр

-Япэ дыдэрауэ ар си дежкIэ узыхалъхуа лъэпкъыр бгъэпэжынырщ, уи къару къихь хуэпщIэнырщ, зы хьэл-щэным утету, зэпIэзэрыту упсэунырщ. Си дежкIэ зэщхьэщыкIыныгъэ иIэщ «Сэ сыадыгэщ!» - жыпIэнымрэ, «Ар адыгэщ!» - къыпхужаIэнымрэ. ЕтIуанэращ сэркIэ лъапIэр.