Дызэрыт эрэм и пэ IX лIэщIыгъуэм Алыджым и Олимп Iуащхьэм япэ дыдэу щызэхаублащ лIыгъэрэ хахуагъэкIэ пасэрейхэр щызэхьэзэхуа зэпеуэ инхэр. Хъыбарыжьхэм къызэрыхэщыжымкIэ, нарт лIыхъужьхэми Хьэрэмэ Iуащхьэр я къару зэхэгъэкIыпIэт. А зэхьэзэхуэ телъыджэхэм щытекIуэхэр Хэкум щаIэтырт икIи зэфIэкI лъагэ зэраIэм къыхэкIыу тхьэпэлъытэу ябжырт. Олимп чемпионхэм пщIэ лъагэ дыдэ хуащIырт икIи ахэр къыщрагъэблэгъэжкIэ къалэхэр къэзыухъуреихь чэщанэхэм я блынхэр пхаудырти, яIэтауэ абыкIэ дахьэжырт, адрей цIыху къызэрыгуэкIхэм къазэрыщхьэщыкIыр къыхагъэщу.
Илъэс минитIым щIигъуащ олимп зэпеуэхэр къызэрежьэрэ. ПIалъэ гуэрым ар зэпагъэуауэ щытами, тхыдэм къыхэтэджыкIыжащ икIи дунейм къытехъуа зэхьэзэхуэ нэхъ удэзыхьэххэм я деж жьантIэр щиIыгъщ. ДиIащ, диIэщ икIи диIэнущ абы адыгэ лъэпкъыр щызыIэта щIалэ ахъырзэманхэр. 1948 гъэм Великобританием и къалащхьэ Лондон щекIуэкIа XIV Гъэмахуэ Олимп джэгухэм дыщэ медалыр къыщызыхьа Догу (ГъукIэ) Яшар хиша лъагъуэ дахэм иужькIэ ирикIуащ Къаплъэн (Уащхъуэ) Хьэмидрэ (1956 гъэ) Аталай (Нагъуэ) Хьэмидрэ (1968 гъэ). Ди жагъуэ зэрыхъущи, зи гугъу тщIа бэнакIуэ телъыджэхэр тхыдэм зэрыхыхьар тырку чемпионхэущ, урыс-кавказ зауэжьым иужькIэ къыщыхуэта къэралыгъуэм зыщыщ адыгэ лъэпкъыр щрагъэбзыщIу зэман кIыхькIэ къызэрекIуэкIам къыхэкIыу.
Илъэс 47-рэ хъууэ аращ адыгэр зэрыадыгэу олимп утыку къызэрихьэрэ. Тхыдэм и дежкIэ а зэман кIэщIым ди лъэпкъым ехъулIэныгъэ инхэр къыхудэкIуащ – дэ диIэ хъуащ Олимп чемпиону 61-рэ. Шыхъуэ Борис и лъакъуэрыгъажэм лъэщIыхьэнрэ Чыржын Мухьэрбий штангэкIэ къиIэта хьэлъэр тезычыфынрэ Германием и Мюнхен къалэм 1972 гъэм къыщыкъуэкIакъым. Тхуэугъурлащ дэ а нэмыцэ щIыналъэр. Япэрауэ, зэи къэмыхъуауэ, адэжь Хэкум щыщ ди щIалэхэр Олимпиадэм щытекIуащ. ЕтIуанэрауэ, зэкIэ а зыращ Олимп чемпионитI зэуэ адыгэхэм щыдиIар.
Джылахъстэней пщащэ Ахэмын Еленэ Мэзкуу 1980 гъэм щызэхэта Олимп джэгухэм волейболымкIэ дыщэ медалыр къыщихьа иужькIэ, илъэс тIощIкIэ апхуэдэ дамыгъэ лъапIэм иджыри дыпэплъэжын хуей хъуащ. ИтIанэщ лъэ быдэкIэ утыку къыщихьар ижь-ижьыж лъандэрэ ди адэжьхэм пщIэ лей зыхуащIу къэгъуэгурыкIуа бэнэкIэ спорт лIэужьыгъуэм хэт адыгэ щIалэхэр. Къардэн Муратрэ Хъущт Аслъэнбэчрэ зэкIэлъхьэужьу 2000, 2008 гъэхэм Сиднейрэ (Австралие) Пекинрэ (Китай) дыщэр къыщытхуахьащ.
2016 гъэм адыгэм ди пщIэр аргуэру лъагэу Iэта хъуащ. Бразилием и Рио-де-Жанейрэ къалэм щызэхэта XXXI Гъэмахуэ Олимп джэгухэм текIуэныгъэ дахэ икIи гукъинэж щызыIэригъэхьащ дзюдоист гъуэзэджэ Мудрэн Беслъэн. Аращ ди нобэрей тхыгъэр зытеухуари.
ГъащIэми хуэдэу, спортым цIыхухэр лъагъуэ зырызкIэ хохьэ. Къапщтэмэ, Мудрэн Беслъэн и натIэ хъунур къыхухэзыхар и къуэшращ. Ар спортым зэрыхыхьар самбэращ. Зыгъэсэн зэрыщIидзэрэ куэд дэмыкIауэ, 2007 гъэм Урысей Федерацэм и чемпион хъуащ икIи дунейпсо зэпеуэм дыжьын медалыр къыщихьащ. Абыхэм къыхэкIыу «Дунейпсо классымкIэ спортым и мастер» цIэ лъапIэр къыфIащащ. АрщхьэкIэ иужькIэ дзюдор къыхихыжащ. Щхьэусыгъуэр зы закъуэщ – дэтхэнэ зы спортсменми хуэдэу, Мудрэныр щIэхъуэпсырт Олимп зэпеуэхэм хэтыну, арщхьэкIэ самбэр абы и программэм хагъэхьатэкъым. Дзюдом и Iуэхур абыкIэ нэхъыфIт.
Зэман кIэщIым къриубыдэу бэнэкIэ лIэужьыгъуэщIэр Беслъэн къигъэIурыщIащ икIи къыкIэлъыкIуэ илъэсым абыкIи къэралым щынэхъ лъэщ дыдэ хъуащ. АдэкIэ Европэм чемпион (2012, 2014 гъэхэм), дунейпсо зэхьэзэхуэм етIуанэ (2014 гъэм) щыхъуащ, Европей джэгухэм (2015 гъэм) дыщэ медалыр къыщихьащ. Абыхэм къапэкIуащ «Урысей Федерацэм дзюдомкIэ щIыхь зиIэ и мастер» цIэр. АдэкIэ Олимп лъагапIэм хуэкIуэ гъуэгур къызэIуха хъуащ.
Мудрэн Беслъэн Бразилием зэрыщымыхуэмыхунур хэт и дежкIи гурыIуэгъуэт. Нэрылъагъут ар зым щхьэкIи къызэримыкIуэтынур. Уеблэмэ абы гу лъитат Урысей Федерацэм и Президент Путин Владимири. Олимп джэгухэр щыщыIэну илъэсым и пэщIэдзэм ар кIуат Сочэ, къэралым дзюдомкIэ и гуп къыхэхам и зыгъэсэныгъэм кIэлъыплъыну. Путиныр кимоно щыгъыу къыщIыхьэри, япэщIыкIэ гупым и тренер нэхъыщхьэ Гамбэ зымащIэрэ ебэнащ. Зызыгъасэ спортсменхэм итIанэ яхыхьащ. Мудрэным и гъусэу зэрытрадзэ Iэмал гуэрхэр щагъэлъагъуэм къеупщIащ Олимпиадэм зэрызыхуигъэхьэзыр щIыкIэмрэ и мурадхэмрэ.
Беслъэн къэралым и Iэтащхьэм жриIащ Рио-де-Жанейрэ кIуэну зэримурадыр икIи Iэмал имыIэу медалхэм зэрыщIэбэнынур.
- Сыт хуэдэ медаль узыщыгугъыр? - щIэупщIэжащ Путиныр.
- Дауи, дыщэращ, - жэуап пыухыкIа итащ ди щIалэм.
Хьэрхуэрэгъу нэхъыщхьэу къилъытэхэм щыщIэупщIэм, Беслъэн жиIащ Японием щыщ Такатэ Наохисэ апхуэдэу зэрыщытыр. Нэхъапэм ахэр зыбжанэрэ зэпэщIэхуати, гъуэрыгъуэурэ текIуэныгъэр зыIэрагъэхьащ. Иджы Олимпиадэм Мудрэным щичэзууэ къелъытэ.
Урысей Федерацэм и Президентым игу къэкIыжащ Такатэрэ Мудрэнымрэ иужьу зэрызэбэнар зэрилъэгъуар. Зыщыщ лъэпкъыр зэригъащIэри, къыпищащ: «Сыт жыпIэр?! Къэбэрдейхэр японхэм нэхърэ куэдкIэ нэхъ лъэщщ. ИIэ, ятекIуэ…»
Зэбэнын яуха нэужь зэхэта зэIущIэм Путиным щыжиIащ къэбэрдейхэр японхэм хъыжьагъэкIэ ефIэкIыу къызэрилъытэр. Ар ди лъэпкъэгъухэм я гуапэ зэрыхъуар наIуэщ икIи а Iуэхугъуэр зэрыпэжым куэд мыщIэу Бразилием щыхьэт щытехъуэжащ.
Хуабжьу дызэрыщIэхъуэпсауэ, гуфIэгъуэшхуэкIэ щIидзащ Рио-де-Жанейрэ къыщызэIуаха XXXI Гъэмахуэ Олимп джэгухэм. Абы и япэ махуэм Урысей Федерацэм дыщэ медалыр къыщыхуихьащ Бахъсэн къалэм щыщ адыгэ щIалэ Мудрэн Беслъэн – дзюдомкIэ килограмм 60-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм ар Олимп чемпион щыхъуащ! Къэбэрдей щIалэр и хьэрхуэрэгъу псоми ефIэкIри, Олимп лъагапIэм къыщыхутащ. Ар тыншауэ зыми хужыIэнукъым.
Бразилием щызэхэтыну Олимп джэгухэм и пэ къихуэу допингым ехьэлIауэ щыIа псалъэмакъ, Iуэху мыщхьэпэ куэдым иужькIэ ди къэралым и спортсменхэм я гур ихауэ абы ирихьэлIэн хуейт. Арат зыщыгугъар ди ныкъуэкъуэгъухэри. АрщхьэкIэ…
XXXI Гъэмахуэ Олимп джэгухэм я япэ махуэм утыку къихьэнут дзюдомкIэ щэнейрэ Европэм и чемпион, Урысей Федерацэм спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер ди лъахэгъу Мудрэн Беслъэн. Абы тепыIэншэу дыпэплъэрт, дэтхэнэ зы хъыбарри къэтпхъуатэу телевизорымрэ интернетымрэ дабгъэдэсу.
Мудрэным и япэ хьэрхуэрэгъу, Голландием къикIа Мурен Джерен адыгэ щIалэм къыпигъэувын иIакъым. Беслъэн ар хигъащIэри, Армением щыщ Давтян Ованес финалым и 1/8-нэ Iыхьэм щыIущIащ. Абыи зэрелIэлIэща щыIэкъым. АдэкIэт зэпэщIэтыныгъэ нэхъ гугъухэм щыщIидзэр.
Финал ныкъуэм кIуэн папщIэ адыгэ щIалэм къыпэуващ дунейпсо рейтингым щыпашэ Ким Вон Чжин. Корее Ипщэм щыщ дзюдоистыр лъэщым и закъуэтэкъым, атIэ хьилагъи зыхэлът. Ар «зэрымыщIэкIэ» Беслъэн и нэм щIэIэбащ, абыкIэ нэхъ мыхъуми иригъэкIуэтын и мураду. Мудрэныр апхуэдэу къыпхуэгъэдзыхэнутэкъым. Дохутырхэр къеIэзэри, бэнэныгъэм пищащ икIи и хьэрхуэрэгъур хигъэщIащ.
Финалым хуэзыша гъуэгури тыншакъым. Куржым щыщ Папинашвили Амирани щIэхъуэпсырт и хэкур игъэлъэпIэну. АрщхьэкIэ текIуэныгъэр зыIэрыхьэнур а тIум язырат. Ар хэт нэхъ хуэфащэми Мудрэн Беслъэн зыми шэч къытригъэхьакъым – къыпэщIэтар къабзэу тридзэри, медалхэм ящыщ зы къызэрыIэрыхьэнур белджылы ищIащ. Ар дыщэми дыжьынми щызэхэкIынур иужьрей зэIущIэрат.
Къэзахъстаным къикIа Сметов Елдос и ныбжьыр илъэс 23-рэ фIэкIа мыхъуми, дунейпсо чемпионт. Апхуэдэм упэщIэтыну, дауи, къызэрыгуэкI Iуэхугъуэкъым. АрщхьэкIэ Мудрэным фIы дыдэу къыгурыIуэрт къикIуэт зэрымыхъунур – Къэбэрдей-Балъкъэрри, Адыгейри, Къэрэшей-Шэрджэсри, Урысей Федерацэри зэрыщыту, дунейм и дэнэ щIыпIи щыпсэу адыгэхэри абы къыдэщIырт. Псори щIэхъуэпсырт Беслъэн и текIуэныгъэм.
Бэнэныгъэр гуащIэу щытащ. Сметовым и щIалагъэмрэ жыджэрагъымрэ Мудрэным и Iэзагъымрэ лъэщагъымрэ пэуващ. Абы нэхъ лъэрызехьэр щызэхэкIар иужь дыдэ секундхэращ. Беслъэн и хьэрхуэрэгъум лъакъуэпэщIэдз хуищIри, ириудащ. Ар текIуэныгъэт! Мэзкуу зэманымкIэ жэщыр сыхьэт 12-м нэблэгъами, Бахъсэни, Налшыки, Мейкъуапи, Черкесски, Мудрэным дэщIа цIыху минищэхэр щыпсэу нэгъуэщI щIыпIэхэри дэрэжэгъуэ иным зэщIищтащ.
Афэрым, адыгэлI! Зэи къэмыхъуауэ ди лъэпкъым иджы къыхэкIащ дзюдомкIэ Олимп чемпион. Ар Мудрэн Беслъэнщ!
Бразилием щекIуэкI Гъэмахуэ Олимп джэгухэм Урысей Федерацэм япэ дыщэ медалыр къыхуэзыхьа Мудрэн Беслъэн и текIуэныгъэм теухуа хъыбарымкIэ къызэIуахащ дунейм я хъыбарегъащIэ IэнатIэ нэхъыщхьэхэм я къыдэкIыгъуэхэр. Дэтхэнэми хуэфэщэн пщIэ лъагэ щыхуащIащ Къбэрдей-Балъкъэрым щыщ адыгэ щIалэм и ехъулIэныгъэ иным, къызыхэкIа лъэпкъым, къэралым я дежкIэ абы иIэ мыхьэнэм. Езыми хэкулI нэсу аргуэру зыкъигъэлъэгъуащ журналистхэм щепсалъэм. Абыхэм ящыщ зы къеупщIат цIэрыIуэ зэрыхъуам къыхэкIыу дяпэкIэ дэнэ щыпсэуну къыхихынуми. «Си хэкужь хуэдэ щыIэкъым. Дуней псор тIэу-щэ хъурейуэ къэслъэтыхьащи, унэм щызгъэзэжынум сыт щыгъуи тепыIэншэу сыпоплъэ. Ди бгы лъагэхэм, дыкъэзылъхуахэм, гъунэгъухэм, Iыхьлыхэм зэи защызгъэнщIыркъым». Олимпиадэм зэрыщытекIуам папщIэ къратыну мылъкур къызэригъэсэбэпыну щIыкIэмкIэ къыщеупщIами, ярита жэуапри пщIэ лей абы хуозыгъэщIщ. «Рио-де-Жанейрэ сыкъежьэн ипэкIэ ди анэм къызжиIащ: «Дэ уэ сом мелуанхэмкIэ дыпщыгугъыркъым, ахэр дэри къэдлэжьыфынущ, дыщэ медалыр зыIэрыгъэхьэ». Сэ мыбы олимп хъуэпсапIэм сыкъишащ икIи ар къызэхъулIащ. Аращ псом ящхьэр».
Олимпиадэм и щIэдзапIэр телъыджэт. Абы хуэфащэу къыпащэну дыщыгугъырт бэнэкIэ хуитымкIэ ди щIалэ ахъырзэманхэу Европэм щэнейрэ и чемпион Джэду Iэниуаррэ дуней псом апхуэдизрэ щынэхъ лъэща Махуэ Билалрэ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, Билал мэскъалкIэ зэрыбэлэрыгъам медалыншэу къигъэнащ, япэ дыдэ зэIущIэм къыщыхагъащIэри. Iэниуар утыкур игъэбжьыфIами, къылъысар дыжьынырщ.
Пасэрей алыджхэм ирахьэжьа хабзэм тету Рио-де-Жанейрэ щекIуэкIа XXXI Гъэмахуэ Олимп джэгухэм къыщыхэжаныкIа Мудрэн Беслъэн Iэтауэ Хэкум къыщрагъэблэгъэжащ. Мэзкуу и «Шереметьево» кхъухьлъатэ тIысыпIэм къызэреувэхыжу абы адыгэ джэгукIэ къыщыIущIащ, къэралымрэ лъэпкъымрэ я ныпхэр яIыгъыу. АдэкIэ гупышхуэу къыщыпежьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и гъунапкъэм къыщихьэжым, республикэм и къалащхьэм, щалъхуа Бахъсэн къалэм. Абы къыхуагъэфэщащ къэрал дамыгъэ лъагэ, саугъэт лъапIэхэр, псэупIэ екIу, и цIэр иратхащ ЩIыхьым и алеем.
Мудрэн Беслъэн IущIэну къэкIуахэм яхэтт благъэхэр, Iыхьлыхэр, ныбжьэгъухэр, къулыкъущIэхэр… Дэтхэнэми ар иIэтынут, игъэлъэпIэнут, псалъэ IэфIхэр хужиIэнут. Зи лIыгъэм уэрэдхэр хуауса Бадынокъуэ, Сосрыкъуэ, Андемыркъан сымэ хуигъадэт ар къызыхэкIа лъэпкъым. Абы нэхъ лъапIэ сыт щыIэ?!
