Адыгэ фащэм и пщIэр къэзыIэтыжхэм ящыщщ

 «Этно-Эрато» дунейпсо зэпеуэм «Кавказ Ищхъэрэм и фащэ нэхъыфI» Iыхьэм ещанэ увыпIэр къызыхуагъэ­фэща  Былымгъуэт Оксанэ Кавказ ­Ищхъэрэм ис дэрбзэр нэхъыфI­хэм ящыщщ.   Лъэпкъхэм я унэу Москва дэтым и IэдакъэщIэкIхэм я гъэлъэгъуэныгъэрэ творческэ пшыхь екIурэ щыхуащIауэ щытащ. Дэрбзэр ныбжьы­щIэм хамэ къэрал щыпсэухэми, ди деж щыIэхэми яхуида фащэхэмкIэ загъэщIагъуэу хьэ­гъуэлIыгъуэхэм хэтщ, лъэпкъ ­махуэшхуэхэм деж щатIагъэ. Дэным и закъуэкъым Оксанэ зыхуэIэзэр, абы дахэ дыдэу сурэтхэр ещI, нэгъуэщI IэщIагъэ куэдми хуэIэижьщ.

Пщащэр ­нэхъ гъунэгъуу зэдгъэцIыхуну ди хьэщIэщым къедгъэблэгъащ. И IэщIагъэр къызэрыхихарщ япэу дызыщIэупщIари.

- КъуажэкIэ Хьэтуей сыщыщщ, ауэ дыщыпсэур Налшык къалэращ. Иджыри сысабийуэ къуажэм дыкIуэжауэ сытрагъэуну адыгэ хьэрфылъэ къысIэщIалъхьат. Тхэ­кIи еджэкIи сщIэртэкъым, су­рэт­хэм сеплъурэ напэхэр зэтездзурэ, адыгэ фащэкIэ хуэпа хъы­джэбзым си нэр техуащ. А ­да­къикъэм къару гуэрым сызэщIиубыдат, къысщыщIари къызгурымыIуэу. Абдежым зыми зыри щыжесIакъым, ауэ къуажэм сы­кIуэжыху а тхылъым фIэкIа плъапIэ сиIэтэкъым, зыщызгъэнщIтэкъым фащэкIэ хуэпа хъыджэбзхэм я теплъэ уардэм. Нобэми си нэгу щIэтщ а сурэтыр. Абы иужь куэд дэмыкIыу, илъэситху сыщ­рикъум, си япэ фащэр си адэм ­схуригъэдауэ щытащ. СощIэж ар къызыхащIыкIыну щэкIыр къы­зэрыхэсхар. КъызэрыщIэкIамкIэ, сызэхъуэпсар нэхъ щэкI лъапIэ дыдэрат.

Си анэшхуэри си анэри дэным хуэIэижьти, абыхэм ящIэм сеп­лъу­рэ сэри сыдихьэхащ. Си адэм сурэт щIыныр къохъулIэ, ауэ хэу­быдыкIауэ зыщIыпIи зыщигъэсакъым. Сэ сыт щыгъуи сыщIэ­хъуэпсырт дэрбзэр сыхъуну, арат КъБР-м Щэнхабзэмрэ гъуазджэ­хэмкIэ колледжым сыщIыщIэ­тIысхьари. Япэ илъэситIыр къэ­духа иужь, ди еджапIэм и унафэ­щIым цIыху зыбжанэ гупым дыкъыхишри къыдэпсэлъащ. Къалэ хадэхэр, унэ бжэIупэхэр къэкIыгъэкIэ гъэдэхэнымкIэ щIэрыщIэу къызэIуаха къудамэм щеджэну дэр нэмыщI зыми хуамыгъэфащэу щыжиIэм, дегупсысри, арэзы дыхъуат. Ар къэзухри си IэщIагъэмкIэ IэнатIэ сымыгъуэту илъэс­кIэ сыщысауэ телефонхэр щащэ тыкуэным сыуври, илъэситхум нэблагъэкIэ сылэжьащ. Хьэсэней лъэныкъуэкIэ щыIэ Ботаникэ са­дым лэжьапIэ сыкъащтэну щыжаIэм, сыгуфIэу арэзы сыхъуат. Абы щысщIахэм къапэкIуа щыIэкъым, ауэ си проект гуэрхэр ягу ирихьри, Шэшэным сыщылэжьэну срагъэблэгъати, сытегушхуакъым. КъыкIэлъыкIуэу сэ зеспщытащ Iэбжьанэр гъэдэхэным. ЦIыхухэри къакIуэт, сэри мыIейуэ къызэ­хъулIэт, ауэ си гур хыхьэртэкъыми, ари къэзгъэнэжащ. ИтIани нэгъуэщI лэжьыгъэ гуэрхэм зеспщытри, къызэхъулIакъым. 
 Си Iуэхур къызэрекIуэкIари гъэ­щIэгъуэнщ. ФIы дыдэу слъагъу ди благъэ щIалэр къыщалъхуа махуэр къэблагъэрти, зыгуэркIэ сыхуэгуэпэну мурад сщIащ. Iуэхуракъэ, абы гъэщIэгъуэн щыхъуну, щыгуфIыкIыну естынур сымыщIэу утыкум сыкъыщинэм си анэм сечэнджэщати: «Псом нэхърэ нэхъыфIщ уи IэкIэ пщIауэ зыгуэр хуэхьи», - къызжиIащ. Куэдрэ се­мыгупсысу, сытIысри, хъыджэбз тхьэIухудым и сурэт сщIащ. Сэ езым гъэщIэгъуэн сщыхъужат нэхъапэм цIыху сурэт сымытхауэ иджы къызэрызэхъулIар. Сурэтыр зыхуэсхьам къызэрымыкIуэу игу ирихьат. «УзэрыцIыкIурэ узыщIэхъуэпсым упэIэщIэкъым, адыгэ фащэкIэ хуэпа хъыджэбзым и сурэт пщIыуэ дебгъэплъкъэ?» - щыжиIэм, сытегушхуащ. Мэлба­хъуэ Тимборэ и цIэр зезыхьэ Лъэпкъ библиотекэм си сурэтхэм я гъэлъэгъуэныгъэ 2010 гъэм щыс­хуащIауэ щытащ. Библиотекэм и лэжьакIуэхэм я зым си лэжьыгъэхэр ХьэцIыкIу Мадинэ иригъэлъэгъуа иужь, и деж сригъэб­лагъэри илъэсрэ ныкъуэкIэ сыдэ­лэжьауэ си студие къызэIусхыну мурад сщIыри, сыкъыIукIыжащ.

- Фащэм, абы и тхыпхъэмрэ уагъэхэмрэ зэхъуэкIыныгъэ хэ­зылъхьэну зыфIэфI куэд щыIэщ. Уэ а Iуэхум дауэ уеплърэ?

- Фащэр едгъэфIэкIуэн фIэкIа зэхъуэкIыныгъэ хэтлъхьэну ды­хуит­къым. Лъэпкъым лIэщIыгъуэ бжыгъэкIэ зэфIигъэува, абы къы­дэгъуэгурыкIуа щыгъыным дэ сыт тхухэлъхьэнури тхухэхынури? Ауэ фащэм и щIыкIэм тету бостей езыгъэдыну хуейхэм «хьэуэ» яжесIэркъым, апхудэ щIыкIэри къезэгъыу къызолъытэри.

- Фащэм и сыт хуэдэ пкъыгъуэ­хэр пщIыну, уелIэлIэну нэхъ пфIэфI?
- Iэпэтхьэмпэхэмрэ пыIэмрэ. Пасэм цIыхубзым и Iэпэбэлагъыр къыщIигъэщыныр яфIэемыкIуу щы­тащ. Бзылъхугъэр щхьэпцIэу уэрамым къытехьэнри къезэгъыртэкъым. Сэ сызэреплъымкIэ, а тIур зыхуей хуэгъэзауэ, екIуу фащэм кIэрылъмэ, зэрыфащэу ягъэдахэ.

- Уи япэ фащэр илъэситху ныбжьым уиту пхуадауэ щытащ, дэн зэрыщIэбдзэрэ уи щхьэ фащэ хуэбдыжакъэ?

- Хьэуэ, сэ фащэр къызэры­мы­кIуэу фIыуэ солъагъу, здыни сфIэфIщ, щащыгъым дежи гухэхъуэгъуэ къызет, ауэ сэ зэзгъэкIуркъыми щыстIагъэркъым. 

- Оксанэ, уи дежкIэ лъэпкъ фащэм сыт хуэдэ мыхьэнэ иIэ?

- КъызэрымыкIуэу мыхьэнэшхуэ иIэщ. Ар сэ сщыщ гуэрщ. Зэзэмызэ нэгъуэщI зыгуэрым зеспщытыну сегупсысамэ, а гупсысэм сыщощ­тэж - апхуэдизкIэ а IэщIагъэр фIыуэ солъагъури. Сытым хуэдэу сыгушхуэрэ си фащэхэр екIупсу зыщыгъхэр щыслъагъукIэ! Мыри къыхэзгъэщыну сыхуейщ, си фащэхэм адрей дэрбзэрхэм я деж къыщыздыгъуа лъэпкъ якIэрыс­лъ­хьэркъым! Пэжщ, соплъ, ауэ седыгъуэркъым, езым си щхьэхуэ­ныгъэ зэрыхэслъхьэным сыхущIокъу армыхъу.