Къэбэрдей театрым и вагъуэ

Фэеплъ

Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм лъэпкъ щэнхабзэм зыщиужьыным хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIахэм ящыщщ Адыгэ театрыр къызэзыгъэпэщахэм яхэта, сценэм япэу зи зэфIэкI щызыгъэлъэгъуа адыгэ бзылъхугъэ Балъкъэр Калисэ. Ар зымыцIыху е и джэгукIэу щытамрэ игъэзэщIа ролхэмрэ щымыгъуазэ ди нэхъыжьхэм яхэту къыщIэкIынкъым.

ЦIыхубэм ягу къинэжа ролищэм щIигъу лъэпкъ театрым и утыкум игъэзэщIащ Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхубэ артисткэ Балъкъэр Калисэ. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, КъардэнгъущI Зырамыку и «Къанщобийрэ Гуащэгъагърэ» пьесэм къытращIыкIа спектаклым хэта Гуащэгъагъ и образыр, Акъсырэ Залымхъан и «Къызбрун» (Гуасэ и ролыр), Горький Максим и «Железновэ Вассэ» (Вассэ), Кайтов СулътIан и «Анэм и гур», Карим Мустай и «Мазэр щиубыда жэщым» (Танкабики), нэгъуэщI спектакль Iэджэми зэрыщыджэгуар.

«Артистым сыт хуэдэ роль имыгъэзащIэми, ар пэжагъ ин хэлъу къигъэлъэгъуэн хуейщ, - жиIэрт Калисэ. – ЛIыхъужьхэм я образыр нэгъэсауэ цIыху балигъхэми сабийхэми я деж зэрынэпхьэсыфынур пэжкIэщ».

Балъкъэрыр зэхуэдэу фIыуэ щыджэгурт комедиеми драмэ спектаклми, ауэ, дэтхэнэ зы творческэ цIыхуми хуэдэу и псэм нэхъ фIэфI иIэжт. Ар наIуэу къыхощ езы Калисэ и псалъэхэм. «Драмэ ролхэм сыщелэжькIэ си гур хохъуэ, си гъащIэр нэхъ къулей ищIу къысщохъу. Комедием сыщелэжькIэ сымыгъуэт гугъэзэгъэгъуэм сыщылъэIэсыр абы щыгъуэщ».

Адыгэ театрым щылэжьэн щыщIидза япэ махуэхэм щегъэжьауэ Калисэ тыншауэ пхужыIэнукъым. Ауэ зыпэрыт IэнатIэм арэзы къэзымыщI куэд хэлъами, псори ящигъэгъупщэжат Германием ди къэралым кърищIылIа Хэку зауэшхуэм. Нэмыцэ зэрыпхъуакIуэр Налшык къыдыхьащ. Зауэм и щIыбкIэ къэна артист куэдым ещхьу, Калисэ наIуэ къищIащ зи щIыналъэр фIыуэ зылъагъу, къыдалъхуахэм я щхьэм кърикIуэнум тегузэвыхь цIыхум куэд зэрыхузэфIэкIынур. Шортэн Аскэрбий и «Луизэ», «Танкистищ» пьесэхэм къытращIыкIа, лIыхъужьыгъэр зи лъабжьэ спектаклхэм хэтащ Калисэ. Театрым зэрыщылажьэм хуэдэурэ, репетицэхэмрэ спектаклхэм зэрыщыджэгумрэ зыкъыдигъахуэурэ, окопэ къетI, «Дохутыр» къыфIэзыща сэлэтхэм я уIэгъэхэр яхуепхэ.

Налшык хуит къащIыжа иужь, труппэр къызэрагъэпэщыж, актерхэр зэхуосыж. А лъэхъэнэм артистхэм я Iуэхур гугъут: режисер яIэтэкъым, спектаклхэр щагъэхьэзырын, щыгъынхэр щахъумэн, нэгъуэщI пэшхэри хъуэпсапIэм щыщу арат. Абы щыгъуэ зэфIагъэувэжауэ щытащ Калисэ Мартинэ и ролыр щигъэзэщIа «ЛъэмыкIыу ягъэIэза» спектаклыр. А лэжьыгъэхэр къуажэдэсхэм ирагъэлъагъурт, актерхэр къигъэувыIэртэкъым зэрызекIуэн машинэ зэрамыIэм. Гъуэгум куэдкIэ зэман нэхъыбэ текIуадэрт спектаклхэр зэрагъэлъагъуэм нэхърэ, ауэ гугъуехь псори ящыгъупщэжырт цIыхухэм гукъыдэж зэрыратар, я джэгукIэм арэзы зэрищIар щызыхащIэкIэ.

Пэжагъ ин хэлъу Калисэ къигъэлъэгъуащ Вассэ и образыр («Железновэ Вассэ»). Апхуэдэ дыдэу къехъулIащ Яровая Любовь («Любовь Яровая» спектаклым) и ролыр.

Балъкъэрыр щыджэгуа спектаклхэр куэд дыдэ мэхъу икIи зэмыщхь защIэщ. Драмэ, хьэл-щэн къызэрымыкIуэхэр, лIыхъужь-романтикэ ролхэр псори зэхуэдэу фIыуэ къызэрехъулIэм къигъэлъагъуэрт Калисэ сценэмкъызэрыхуигъэщIар. «Железновэ Вассэ» спектаклым щигъэзэщIа Вассэ и ролыр, Розинэ («Фигаро и фызышэм»), Гуасэ («Къызбрун»), Нуцэ («Зеиншэхэм я анэ»), Элен («Стрекоза»), Жан («Къамботрэ Лацэрэ»), Филуменэ («Филуменэ Мартурано») сымэ я образхэр ди театрым и тхыдэм къыхэнащ. Абыхэм ящыщ дэтхэнэ зыри Балъкъэрым и псэм пхигъэкIащи аращ ахэр цIыхухэм я гум щIыдыхьар. Апхуэдэуи спектаклым еплъхэр зыIэпишэрт Калисэ къызэрыгуэкIыу, егъэлеиныгъэ лъэпкъ хэмылъу, абы щыгъуэми зи образ къигъэщI лIыхъужьым къигъэлъагъуэр уи фIэщ мыхъункIэ Iэмал имыIэу зэрыщытым.

Адыгэ театрым увыпIэ щхьэхуэ щиIыгъщ лъэпкъ драматургием. Ди тхакIуэхэм я IэдакъэщIэкI тхыгъэхэм къыщыгъэлъэгъуа лIыхъужьхэм я образхэм щелэжьым Балъкъэрым хузэфIэкIащ зи щхьэ и унафэ зыщIыжыну хуимыт цIыхубзхэм я роль куэд къигъэщIын.

Театр гъуазджэм зиужьыным хуищIа хэлъхьэныгъэшхуэм папщIэ, 1951 гъэм Калисэ къыхуагъэфэщащ КъБАССР-м и Президиумым и Совет Нэхъыщхьэм и ЩIыхь тхылъыр. 1955 гъэм ди республикэм ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм и дипломым и етIуанэ нагъыщэр къратащ, «Зеиншэхэм я анэ» (режиссерыр Ерчэн Леонидт) спектаклым щигъэзэщIа Нуцэ и ролым папщIэ. Къэбэгъэлъагъуэмэ, Калисэ ищIахэм зы лэжьыгъэ хэткъым дамыгъэрэ щIыхь тхылърэ хуэмыфащэу, апхуэдизкIэ ар гурэ псэкIэ и IэнатIэм бгъэдэтти, артистыныр къыдалъхуауэ и лъым хэтти. Абы и щыхьэтщ театреплъхэм къабгъэдэкIыу Балъкъэрым къыIэрыхьэу щыта тхыгъэхэр. Псалъэм папщIэ, «Анэм и гур» спектаклым еплъахэм ящыщ зым итхат мыпхуэдэу: «Гум къыбгъэдэкIыу упсэу бжыдоIэ кыщпэкдэсхэм къабгъэдэкIыу, ФатIимэ и ролыр фIы дыдэу, псэм дыхьэу зэрыбгъэзэщIам папщIэ».

Балъкъэр Калисэ и гуащIэр театрым и адыгэ труппэми и   ехъулIэныгъэщ, театрымрэ артисткэм и гъащIэмрэ щхьэхуэ-щхьэхуэу къэпщтэнкIэ Iэмал иIэкъыми. Калисэ зыдынэсам зэи къыщымыувыIэ, емызэшу зи джэгукIэр нэхъыфI зэрыхъуным хущIэкъу актрисэт. ИщIэ псомкIи къыбдэгуэшэнут, и чэнджэщ къуихьэлIэнут, къызэрыбдэIэпыкъуфын щыIэу къигъэнэнутэкъым.

Къэбэрдей-Балъкъэрым пщIэшхуэ къыщыхуащIырт абы. Налшык къалэ Советым и депутату Балъкъэрыр щэнейрэ хахащ. Сыт хуэдэ IэнатIэ пэрымытами, ар зыщымысхьыжу лажьэрт, фIыуэ илъагъу театрым пэжу бгъэдэтт, жылагъуэ лэжьыгъэми зэман къыхуигъуэтырт. Артисткэ гъуэзэджэм и закъуэтэкъым Калисэ, ар анэ гумащIэт. Абы сабиитI зыхуей хуэзэу ипIащ, щIэныгъэ яIэу, лэжьыгъэр фIыуэ ялъагъуу къигъэтэджащ.

Ди адыгэ театрри ар къызыхэкIа адыгэ лъэпкъри дызэрыгушхуэ хъун актрисэщ Калиси, абы и фэеплъ нэхур тщымыгъупщэну, и лъагъуэм ирикIуэфын цIыхухэр къытхэкIыну Тхьэм жиIэ!

P.S. Мы тхыгъэр ттхын папщIэ дэ къэдгъэсэбэпащ Шортэн Аскэрбий зи редактор «Славный путь» (Налшык, 1966 гъэ), КIэш Евгение и «Дочери горного края» («Эльбрус» тхылъ тедзапIэм 1981 гъэм къыщыдэкIащ) тхылъхэр.