Нобэ ЩIым щыпсэу цIыху бжыгъэм хуэдиз зэуэ дунейм щытета къэхъуакъым - меларди 7,5-рэ дохъу. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, иджы хуэдэу кIэрыхубжьэрыху куэд зэи щыIакъым.
Куэншыбрэ кIэрыхубжьэрыхуу губгъуэм иткIутэр, псым хэткIутэр Iэужьыншэ хъуркъым: абыхэм узыфэ зэмылIэужьыгъуэ куэд къахокI, псэущхьэхэмрэ хьэкIэкхъуэкIэхэмрэ зэран яхуохъу, хьэуар, псыр яуфIей.
НэхъапэIуэкIэ пхъэ, тхылъымпIэхэкIхэр щIым хэкIуэдэжу щытамэ, нобэ гъущIхэкI, радиоактивнэ пкъыгъуэ, пластмассэ, щIым хуэмыгъэткIу къинэмыщI куэдкIэ ди щIыр докудэ. Псалъэм папщIэ, илъэсым къриубыдэу пластмасс птулъкIэ мелард 200, стэкан цIыкIуу мелард 58-рэ хыфIыдодзэ. А псор, зэрыгурыIуэгъуэщи, щIым щIофыхь, абы къапкърыкI щхъухь гуащIэхэр щIым къыщIэтш псы дызэфэм къыхолъадэ, къэкIыгъэхэм зыщIашэ, дэ ар дошхыж. КъищынэмыщIауэ, зэпкърымыхуу къэнахэр, щIым илъэси 100-кIи хэлъыфынущ, зэран хъууэ, мыткIуу.
Къэбэрдей-Балъкъэрым кIэрыхубжьэрыху идзыпIэ зыбжанэ иIэщ, цIыхухэм зэран яхуэхъуу, иращIэнур ямыщIэу, хабзэм къемызэгъми, IэмалыншагъэкIэ абдежхэм щызэхуахьэсын хуей хъуауэ. Псалъэм папщIэ, Аруан куейм гъуэгубгъур кIэрыхубжьэрыху идзыпIэ щащIри, псалъэмакъ куэд къекIуэкIащ, иужьым абыхэм щелэжь IуэхущIапIэ къызэIуахри, зэман кIэщIкIэ псори зэтрахащ. НобэкIэ апхуэдэ пхъэнкIий идзыпIэхэр къуажэ къэс щыIэщ, ауэ КъБР-м и Жылагъуэ палатэм зэрыщыжаIамкIэ, нэхъ фIей дыдэу республикэм щыIэр Майскэ къалэмрэ Дзэлыкъуэкъуажэ, Зеикъуэ, Къэрэгъэш, Щхьэлыкъуэ, Лашынкъей, Красносельское, Малкэ къуажэхэмрэщ.
Сыт ар къызыхэкIыр жыпIэмэ, къуажэм и кIэрыхубжьэрыхур зыхуей хуагъэзэн хуэдэу администрацэхэм ахъшэ иратыркъым, республикэм апхуэдэ IуэхущIапIэ зэкъуэтIакъуэщ щыIэри, а псом пэлъэщыркъым.
КIэрыхубжьэрыхухэм зэрелэжьыж щIыкIэм, хамэ къэралхэм а Iуэхур зэрыщыгъэувам тыдогъэпсэлъыхь КъБКъУ-м и профессор, химие щIэныгъэхэм я доктор Мэшыкъуэ Нурхьэлий.
- Нурхьэлий, мы дунейм сыт къыщекIуэкIрэ кIэрыхубжьэрыхухэм ятеухуауэ?
- Псом япэрауэ, къыхэгъэщыпхъэщ илъэсым тещIыхьауэ зы цIыхум кIэрыхубжьэрыхуу килограмм 300 зэрыхуэзэр. КъызэрыгуэкI цIыхум и унэ щIихым и проценти 10-р бгъэс хъунухэрщ, 25-р - ерыскъыпхъэщ, 50-р - полимерщ, 15-р - гъущIхэкI, бзыпхъэ, абдж, хьэфэ, къинэмыщIхэращ. Куэд егупсысу пIэрэ хыфIадза пхъэнкIийм адэкIэ иращIэм, здахьым? ЗэрытщIэмкIэ, ди кIэрыхубжьэрыхухэр машинэшхуэхэмкIэ губгъуэм яшэри иракIут, зэтраубэ. Европэм и къэрал зызыужьахэм нэгъуэщIщ щытлъагъур: кIэрыхубжьэрыхур зэхадз, унэм щIахын и пэ къихуэу. ТхылъымпIэр, абджыр, полимерыр щхьэхуэ-щхьэхуэу зралъхьэ яIэщ. Е пщIантIэ кIуэцIым кумбыгъэшхуищ къыдагъэувэ, кIэрыхубжьэрыхухэр зэхэдзауэ ирадзэу. Ар нэхъ тыншыжщ. Машинэшхуэхэр къыкIэлъокIуэри, кIэрыхубжьэрыхухэм щелэжьыж заводхэм зыхуей щыхуагъазэ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ мэзри, хьэуари, псыри, щIыри яхъумэ. Дауэ жыпIэмэ, тхылъымпIэр ягъэвэжурэ, ягъэкъэбзэж, абджыр ягъэткIуж, полимерыр мономеру зэпкърагъэхужри щIэрыщIэу нэгъуэщI хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэр къыхащIыкIыж. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, абы мылъку нэхъ мащIэ токIуадэ, псалъэм папщIэ, мэзым пхъэ къыщIэпшу къыхэпщIыкI нэхърэ.
- СыткIэ шынагъуэ кIэрыхубжьэрыху идзыпIэхэр?
- Псом япэрауэ, ар уэгум йохьэ, жьауэм хуэдэу, ди щIыгум къыщхьэщогъуалъхьэри, дыгъэпсыр къыпхыкIыу, ауэ хьэршым имыгъэзэжыфурэ, хьэуар къегъэплъ. Хуабагъэм хэхъуэху, мылхэр мэткIу, дунейпсо тенджызым зыкъеIэт. ЕтIуанэрауэ, кIэрыхубжьэрыхухэр езыр-езырурэ зэпкърыхужыркъым, ахэр илъэсищэ бжыгъэкIэ щIым хэлъыфынущ зэран хъууэ. ЩIыр зыхуей хуэбгъэзэжыным зэман куэдрэ мылъкушхуэрэ токIуадэ. Ещанэрауэ, дунейр щыхуабэм деж кIэрыхубжьэрыхухэм мафIэ къащIэнэнкIэ шынагъуэщ. Псалъэм папщIэ, дезодорант къэплъар къауэрэ тхылъымпIэм щIэнэмэ, Iэгъуэблагъэм ит къэкIыгъэхэм, жыгхэм зридзынущ.
- Къэбэрдей-Балъкъэрым и гугъу пщIымэ-щэ?
- Ди республикэм къыщекIуэкIыр псори нэрылъагъущ – къуажэ, къалэ къэс щIыпIэ хэха яIэу, абы щызэтракIутэу аращ. Аруан куейм гъуэгу Iуфэм деж щызэтракIутэу щытат кIэрыхубжьэрыхур. Абы хуабжьу дигъэпIейтейрт. А щIыпIэм пэмыжыжьэу завод щаухуэри, псори ягъэкъэбзэжащ. Мис апхуэдэ заводхэр район къэс дэщIыхьыпхъэщ, ди республикэ дахэр адэкIи щIэрэщIэн папщIэ. «КомбиТех» технологиер къагъэсэбэпу, хамэ къэрал IуэхущIапIэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым кIэрыхубжьэрыхум щелэжьыж завод зыбжанэ щрагъэухуэну зэрызэгурыIуэнум тепсэлъыхьащ иджыблагъэ. Дауи, ар фIы дыдэт, сыту жыпIэмэ, кIэрыхубжьэрыхум уелэжьын щхьэкIэ мылъкушхуэ ухуейщ, ди къару закъуэкIи а Iуэхум дыпэлъэщынукъым. Ди республикэм «Экопункти» 10 щыIэщ, абыхэм абдж, пластмассэ, тхылъымпIэ Iах, уасэ гуэр къыпэкIуэу. Бахъсэн къалэм щаухуэ кIэрыхубжьэрыхум щелэжьыну цех. Сэ зэрысщIэмкIэ, а IуэхущIапIэм Бахъсэн къалэм къищынэмыщIауэ, республикэм и адрей щIыпIэхэми кърашхэр щыIахынущ. ХьэрычэтыщIэ зыбжанэми дызытепсэлъыхь завод цIыкIухэм хуэдэ къызэрагъэпэщри, ари хъарзынэщ.
