Гуэдз тонн мелуан 44-рэ
Урысей Федерацэм илъэс кIуам дуней псом бжьыпэр щиубыдащ гуэдзыр хамэ къэралхэм ещэнымкIэ.
2018 гъэм ди къэралым нэгъуэщI хэкухэм иригъэшащ гуэдз тонн мелуан 44-рэ. Илъэс 30-м къриубыдэу апхуэдиз гъавэ зыщэфа къэрал щыIэкъым.
Гуэдз щэнымкIэ мыхуэмыху США-р апхуэдэ бжыгъэм гъунэгъу щыхуэхъуар 1981 гъэрщ – абы щыгъуэм Америкэм гуэдзу тонн мелуан 43-м щIигъу ищауэ щытащ.
УФ-м гуэдзкIэ сату щIынымкIэ зыри япэ иригъэщыркъым илъэс куэд хъуауэ. Къапщтэмэ, 20I6 гъэм США-м нэхърэ тонн мелуан 1,3-кIэ, 2017 гъэм – тонн мелуани 5,8-кIэ, 2018 гъэм – тонн 21,5-кIэ нэхъыбэ нэгъуэщI къэралхэм яхуригъэшащ Урысей Федерацэм.
Фигу къэдгъэкIыжынщи, Урысейм гуэдз щэнымкIэ и ныкъуэкъуэгъушхуэщ Аргентинэр, США-р, Канадэр.
Километри 193-рэ
зи кIыхьагъыну бжыхь
Урысеймрэ Латвиемрэ я къэрал гъунапкъэр километр 276-рэ мэхъу. 2015 гъэм щегъэжьауэ а гъунапкъэм декIуэкIыу Латвием еухуэ гъущI хъарым къыхэщIыкIа, гъущI банэ зытеухуэна бжыхь. КъимыдэкIэ, ар видеокамерэхэмкIэ, макъ зыгъэIу IэмэпсымэхэмкIэ къызэгъэпэщауэ щытынущ.
Лэжьыгъэм и нэхъыбапIэр зэфIагъэкIауэ къалъытэ. Бжыхьым метри 2,7-рэ и лъагагъынущ, ухуэныгъэр зэраубзыхуам хуэдэу, 2020 гъэм ирихьэлIэу и кIэм нэсмэ, абы километри 193-рэ и кIыхьагъынущ. Псори зэхэту абы еврэ мелуан 21-рэ текIуэдэну къалъытэ.
ЗэрыжаIамкIэ, я гъунапкъэхэр ягъэбыдэну Латвием унафэ щащIауэ щытащ Iэпхъуэшапхъуэхэм зыщахъумэн мурадкIэ. Ауэ, шэч уощI абы и лъабжьэр армырауэ. Политологхэм къызэралъытэмкIэ, ар, япэрауэ, Урысейм къытеплъэ зэрымыхъур Европэ зэгухьэныгъэм хэт къэралхэм ирагъэлъагъунырщ; етIуанэрауэ, я цIыхухэр ди къэралым къыщагъэшынэ хуэдэурэ, къэрал унафэщIхэм я сэбэп зыхэлъ политикэр пхыгъэкIынырщ; ещанэрауэ, а ухуэныгъэр я щхьэусыгъуэу, Евросоюзым мылъкушхуэ къыIэщIэгъэкIынырщ.
Нобэ
Планетарийхэм я дунейпсо махуэщ
Таиландым щыпсэу пылхэм я махуэщ
Къалмыкъ усыгъэм и махуэщ
1733 гъэм Франджы литературэм и классик Аиссе ХьэIишэт дунейм ехыжащ.
1781 гъэм инджылыз астроном Гершель Уильям Уран планетэр зэрыщыIэр къихутащ.
1869 гъэм Менделеев Дмитрий химием и элементхэр я таблицэр зэхэгъэувэн иухащ.
1881 гъэм яукIащ урысей император Александр II.
1917 гъэм «Известия» газетым и япэ номерыр къыдэкIащ.
1938 гъэм урысыбзэр СССР-м и школ псоми Iэмал имыIэу щаджын хуей предмету ягъэуващ.
1944 гъэм советыдзэхэм Херсон къалэр (Украинэ) фашистхэм къыIэщIагъэкIыжащ.
1954 гъэм СССР-м ШынагъуэншагъэмкIэ Къэрал Комитет (КГБ) къыщызэрагъэпэщащ.
1974 гъэм Париж къыщызэIуахащ Франджым и япэ президенту щыта Шарль де Голль и цIэр зыфIаща аэропортыр.
1988 гъэм Японием къыщызэIуахащ Сэйкан тоннелыр – а къэралым и Хонсю, Хоккайдэ хытIыгухэр псы щIагъкIэ зэпызыщIэ гъущI гъуэгур. А зэманым ар дунейм и апхуэдэ ухуэныгъэ нэхъ кIыхь дыдэт – Сангар псыдэжыпIэм щаукъуэдия гъуэгур километр 53,85-рэ хъурт. Абы и проектым илъэсибгъукIэ елэжьащ, илъэс 24-кIэ екIуэкIа ухуэныгъэм цIыху мелуан 14-м нэблагъэ хэтащ, доллар меларди 3,6-ри текIуэдащ.
1989 гъэм «Дунейпсо хъыкIэ» зэджэр – Интернетыр (World Wide Web, WWW) - къагупсысащ. Инджылыз щIэныгъэлI Бернерс-Ли Тимрэ и лэжьэгъухэмрэ я IэдакъэщIэкIыр къыщамыгъэсэбэп щIыпIэ ди зэманым къэгъуэтыгъуейщ.
Совет архитектор цIэрыIуэ, Москва дэт къэрал университетым, Варшавэ щэнхабзэмрэ щIэныгъэмрэ я уардэунэм, нэгъуэщI ухуэныгъэ куэдми я проектхэр зыщIа Руднев Лев къызэралъхурэ илъэси 134-рэ ирокъу.
Совет тхакIуэ, егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ IэнатIэм хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа Макаренкэ Антон къызэралъхурэ илъэси 131-рэ ирокъу.
Композитор, УФ-ми КъБР-ми гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ Шейблер Трувор къызэралъхурэ илъэси 119-рэ ирокъу.
Циркым аслъэнхэр щызыгъасэу щыта, ди къэралым и цIыхубзхэм ящыщу а Iуэхум япэу тегушхуа, СССР-м и цIыхубэ артисткэ Бугримовэ Иринэ къызэралъхурэ илъэси 109-рэ ирокъу.
Совет усакIуэ, драматург, СССР-мрэ УФ-мрэ я гимнхэм я псалъэхэр зытха, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь, Лениным и цIэр зезыхьэ, СССР-м и Къэрал саугъэтхэм я лауреат Михалков Сергей къызэралъхурэ илъэси 106-рэ ирокъу.
Къалмыкъым и цIыхубэ усакIуэ, СССР-м и Къэрал саугъэтым и лауреат, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Кугультинов Давид къызэралъхурэ илъэс 97-рэ ирокъу.
УФ-м гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Шумахуэ Владимир и ныбжьыр илъэс 80 ирокъу.
УФ-м щIыхь зиIэ и метролог, КъБР-м промышленностымкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Шурдым Юрий и ныбжьыр илъэс 78-рэ ирокъу.
Урысей актрисэ, УФ-м и цIыхубэ артисткэ Алфёровэ Иринэ и ныбжьыр илъэс 68-рэ ирокъу.
Иллюзионист, УФ-м и цIыхубэ артист Кио Игорь къызэралъхурэ илъэс 75-рэ ирокъу.
Къэрал лэжьакIуэ, социологием и доктор, профессор, ЩIДАА-м, Социальнэ щIэныгъэхэмкIэ академием я академик, АКъУ-м и ректор Хъунэгу Рашид и ныбжьыр илъэс 66-рэ ирокъу.
Совет хоккеист цIэрыIуэ, 1984 гъэм Сараевэ (Югославие) щекIуэкIа XIV ЩIымахуэ Олимп Джэгухэм СССР-м и командэ къыхэхам хэту дыщэ медаль къэзыхьа, дунеймрэ Европэмрэ я чемпион мызэ-мытIэу хъуа Билялетдинов Зинэтула и ныбжьыр илъэс 64-рэ ирокъу.
Медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор Iэрэмысэ Ринэ къыщалъхуа махуэщ.
Медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, узыншагъэм теухуа нэтынхэр езыгъэкIуэкI Малышевэ Еленэ и ныбжьыр илъэс 58-рэ ирокъу.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 13 - 15, жэщым градуси 6 - 7 щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
ЛIыфIыр бэ дыдэщи, лIыфI дыдэр зырызщ.
