Гур зыгъэхуабэ, гъуэгур зыгъэнэху

Къэбэрдей-Балъкъэрым къэралыгъуэ зэригъуэтрэ илъэси 100 щрикъум ущытепсэлъыхькIэ, япэ зи цIэ къиIуэн хуейхэм ящыщщ лъэпкъ литературэм и лъабжьэр зыгъэтIылъа, ар ипэкlэ зыгъэкlуэтэфа, усыгъэм езым и гъуэгу щызыубзыхуфа ЩоджэнцIыкIу Алий Iэсхьэд и къуэр. Ди щIыналъэм и тхыдэм лъэужь дахэ, нэху къыхуэзыгъэна а цIыху щэджащэм и гъащIэмрэ литературэ лэжьыгъэмрэ ятеухуа псори жаIа, ятха хуэдэщ, итIани, адыгэ уафэм вагъуэ мыужьыхыжу къы­щыблэ а нурым иджыри зы налъэ лыд къыхэхъуащ. Ар зи фIыгъэри и адэм и адэшхуэм лъагъуныгъэ нэху хуиIэу дунейм тет бзылъхугъэ щыпкъэ цIыкIурщ - ХьэкIуащэ Инарэ Аслъэн и пхъурщ. Инарэ къигъуэтащ Алий и сурэт, ипэкIэ зэи зыщIыпIи щамылъэгъуауэ. 

ЩоджэнцIыкIу Алий и творчествэр джыным зи гуащIэшхуэ езыхьэлIа еджагъэшхуэ, профессор, филологие щIэныгъэхэм я доктор ХьэкIуащэ Андрей зэрыжиIэмкIэ, усакIуэ цIэрыIуэм и сурэту иджыри къэс дызыщыгъуазэхэм яхэткъым Инарэ къиу­гъуеям хуэдэ. Унагъуэм яхэсу, и бынхэм ящIыгъуу щыIэ сурэтхэр мыхъумэ, езы Алий и закъуэу зэрыт сурэту псоми ди нэгу къы­щIыхьэр, къызэрыщIэкIымкIэ, абыхэм тращIыкIыжауэ, зэрагъэзэхуэжауэ аращ. 
- Си къуэрылъху пщащэм къигъуэта сурэтыр Алий и сурэт тцIыхухэм куэдкIэ къащхьэщыкIыркъым, атIэми аращ уса­кIуэшхуэм и сурэт пэжыр, ар зэрыщыта дыдэр къэзыгъэлъа­гъуэр, - жеIэ Андрей. - Псом нэхърэ нэхъыбэу си гуапэ хъур ди лъэпкъ тхыдэм, щэнхабзэм, литературэм гурэ псэкIэ дахьэх ­щIалэгъуалэ куэд адыгэм къызэрытхэкIырщ. Ар фIыгъуэшхуэщ. Сэ абы сропагэ икIи срогушхуэ. 
Алий и сурэтыщIэр къэзыгъуэта Инарэ и IэщIагъэкIэ дохутырщ, кардиологщ. КъБКъУ-м и медицинэ факультетыр ехъулIэныгъэкIэ къиухри, Москва ординатурэми и щIэныгъэм щыхигъэ­хъуащ. Зыхуеджа IэщIагъэмкIэ IэнатIэ зэрыпэрыувэрэ куэд дэмыкIами, и цIэр фIыкIэ ди щIыналъэм щыIуну хунэсащ. 2021 гъэм абы къыхуагъэфэщащ КъБР-м и Iэтащхьэм щIэныгъэмрэ инновацэмкIэ щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэм папщIэ ягъэува саугъэтыр. Медицинэ къэхутэныгъэхэм дахьэх, абыкIэ зэфIэкI ­лъагэхэр къэзыгъэлъагъуэ Инарэ, шэч хэмылъу, дохутыр Iэзэ къыхэкIынущ, и анэшхуэ ЩоджэнцIыкIу Нэлжан (Еленэ) Алий и пхъум, и адэ-анэу Аслъэнрэ Равидэрэ я щапхъэ дахэм тету, ахэр и гъуэгугъэлъагъуэу. 
Лэжьыгъэ IэнатIэр ныкъусаныгъэншэу зэрырихьэкIым, щIэныгъэ-къэхутэныгъэ купщIафIэхэр ехъулIэныгъэкIэ зэрыригъэ­кIуэкIым къадэкIуэу, Инарэ хуабжьу дехьэх лъэпкъ литературэм, тхыдэм, гъуазджэм. Езым и къарурэ зэфIэкIкIэ Инарэ трихакIэщ фильм зыбжанэ, и анэшхуэ ЩоджэнцIыкIу Нэлжан (Еленэ), и адэм и адэшхуэ ЩоджэнцIыкIу Алий, и адэшхуэ Бэрсэдж Вла­димир сымэ ятеухуауэ. Ахэр цIэрыIуэ щыхъуащ Интернетым и YouTube напэкIуэцIым, лъэпкъ телевиденэмкIэ фильмхэм еп­лъахэми гунэс ящыхъуащ. 
- Сызыхуеджа дохутыр IэщIагъэр фIыуэ солъагъу, ар гурэ псэкIэ къыхэсхащ икIи сфIэфIу сролажьэ. Апхуэдэу сыдахьэх тхыдэм, литературэм. Ахэр я фIыгъэу къызолъытэ адыгэ литературэр джыным зи гъащIэ псор тыхь хуэзыща си адэшхуэ Хьэ­кIуащэ Андрейрэ си адэ шыпхъу Мадинэрэ. Дадэ жиIэу зэхэсхат Алий и сурэт тэмэму зэрыщымыIэри, ар си гуращэу къэслъы­хъуэрт. Сурэтыр Урысей этнографие музейм къыщыщызгъуэтам щыгъуэ, унагъуэм гухэхъуэу диIар инт. Алий и сурэтыр музейм иратауэ щытащ езыр иджыри псэууэ: 1939 гъэм щэкIуэгъуэ мазэм и 19-м, - жеIэ Инарэ. - Сэ сщIэркъым ЩоджэнцIыкIу Алий и гъащIэмрэ и лэжьыгъэмрэ ятеухуа Iуэхугъуэ гуэрхэр мыджауэ иджыри къэнами, атIэми гузэгъэгъуэ згъуэтащ сэ слъэкIыну IыхьэмкIэ а лэжьыгъэм сызэрыхэувамкIэ. И псэр Тхьэм щигъэгуфIыкI! Алий и сурэтыщIэм и нэгум кърих нурым, гуапагъэм, ­хуабагъым адыгэхэм ди щIэблэ куэдым я гъуэгур игъэнэхуну, я гур игъэхуэбэну Тхьэм жиIэ! 
ЩоджэнцIыкIу Алий и фэеплъу Тхьэгъэзэт Зубер итха сатыр­-хэм я купщIэм хуокIуэ ХьэкIуащэ Инарэ и псалъэхэр. ИпэжыпIэ­-кIэ, Алий и «…уэрэд Iущу псэм фIэщIэщыгъуэр КъыщоIур ди ­лъахэм - зэпымыуж. Ухъуащ, Алий, уэ лъэпкъым и вагъуэ, - Лъэпкъым и вагъуэр зэи имыж». 
ХьэкIуащэ Инарэ хуэдэу зи лъэпкъ тхыдэр, щэнхабзэр зылъытэ щIалэгъуалэ адыгэм къытщIэувэху, Алий хуэдэ щэджащэхэм я вагъуэхэр ди лъэпкъым куэдрэ яхуэблэнщ.