Жьым фымыщI ди жагъуэ

Гупсысэр – псалъэкIэ 

Жьыгъэр мыдрей гъащIэ Iыхьэхэм япэ иту щытамэ,

сыту фIыIуэт, ар пщIэкIауэ упсэуну сыт и уасэт!

  (Хьэх Сэфарбий).

Жьыгъэ, жьыгъэ, жьыгъэ… Жьыбгъэм и фэгъу мы псалъэ ткIыбжьыр щызэхэпхкIэ уи гур зы щIыIагъ гуэрым докIыщтэ, уи псэм хьэзаб хьэлъэ шэчыгъуей гуэр зэпрыууэ пфIытогъуалъхьэ. Мы дунеижьыр зыухуар цIыху цIыкIум къызэрыхуэупса фIагъ, IэфIагъ псори зэуэ щытрихыж, щысхьырабгъу хэмылъу щыIэщIичыж, уеблэмэ къыщыIуригъэхуж зэман зэгъуэкIыу уи нэгу къыщIоувэ. Сыту пIэрэ сабиигъуэм и лъахэ IэфIыщэм къришу щIалэгъуэм и дуней дахащэм хэзышэ, а зэманми къыхишыжкIэрэ ику ит ныбжь телъыджэм хуэзышэ гъащIэ гъуэгум и щыхупIэ, и пэнцIыв дыдэм хуэзэу а жьыгъэ теплъаджэр къащIыпигъаплъэр? КъызыпхрыкIа псоми иригъэплъэжу, IэщIэщIа щыуагъэхэр зригъэгъэзэхуэжу, зыхунэмысахэр къыIэщIэухэ и къару мащIэмкIэ зэтес ирыригъэщIыжу, фIагъыу илэжьахэр нэхъри игъэбатэу, къехъуэхъумрэ къехъуапсэмрэ ихъуреягъым щыхигъахъуэ зэпыту иджыри тIэкIурэ игъэпсэужын мурад иIауэ гугъэ уегъэщI.

Жьыгъэм и нурыр къатридзэу абы и жьауэм щIэтхэми къащохъу, уеблэмэ къалэну зыхуагъэувыж абыхэм я гур яхъумэн, я пщIэр ягъэлъэгэн, сыткIи зыдрагъэкIун хуейуэ. Ар икIи хьэкъщ, щIэблэр зыщIэпIыкIыпхъэ гъэсэныгъэ телъыджэщ, Iуэхугъуэ дахэщ. Уэрэдми зэрыжиIэщи, «жьыгъэм ищIкъым зэхэгъэж – хэтми сытми ар къоуз». Пэжщ, узыфэм хуэдэщ жьыгъэр, хущхъуэгъуэ зимыIэ узыфэ шынагъуэм.

Ауэ… Ауэ-м иужькIэщ адыгэм псэлъэн щыщIидзэр жызыIам пэжу жиIат. Сыту жагъуэ, сыту гукъутэгъуэ икIи гущыкIыгъуэ жьыгъэр зыпкърыт, а узыфэр зи Iэпкълъэпкъ псомкIи зэщIэзыщта цIыхум акъыл нэс къыпкърыкIыу, гупсысэ узыншэ къигъэщIыфу, чэнджэщ щхьэпэкIэ къотэфу щызэхыумыщIэкIэ. КIуэдауэ, къэгъазэ имыIэу псыежэх IэубыдыпIэншэм хадзэу здрагъэлъэсэхауэ, зыкIи къэмысэбэпауэ къыпфIощI апхуэдэм къигъэщIар, къызэринэкIар. Ди жагъуащэ зэрыхъущи, апхуэдэм ди щIэблэр – езым иущийуэ къыдекIуэкIын хуейр - укIытэгъуэшхуэ щригъахуэ щыIэщ. ИкIи пхуэмышыIэу мыпхуэдэ гупсысэм уи акъылыр ирешалIэ абы: «ГъащIэм щыгъуэщэнукъэ, тхьэмыщкIэ, абы къытепщIыкIари? СыткIи къуаншэ, сытуи насыпыншэ лIэужьибл къызэринэкIа нэужь абы и нэпкъыжьэ зытехуэжынури!»

«Уэхьэхьей, сэ жьы сыхъуащи, пщIэ къысхуэвмыщIи, феплъыт» - жыпIэу укIийкIэ, апэсы щымыIэжым игъуэт гулъытэм и щIагъ пфIэкIуэнкIэ зыхуэIуа щыIэкъым ууейр. «Еууей» - ри абыкIэ къыпхуэлэжьынукъым мы дунейм уи щIыб къыщыхуэбгъэзами. Дапщэщ тыншу щыщытар нэгъуэщIым и деж гулъытэ нэсрэ пкъы зыщIэлъ, купщIэ зиIэ пщIэ лъагэрэ къыщыблэжьыныр? Дапщэщи гугъущ икIи зыIэрыгъэхьэгъуейщ ар. Псом хуэмыдэжу гугъу дыдэщ а фIыгъуэр къыумызэуауэ, зэхыумыщIауэ жьыгъэм унэсыныр.

Жьы хъуам сабий хьэл къещтэж, жаIэ. Уемыубзэмэ, псалъэ дахэкIэ, хэщыпыхьакIэ ухуэмыупсэмэ, и гур тIууэ зэпыбудыну къалъытэ. Ауэ зи псалъэ дыджкIэ, зи гупсысэ ткIыбжькIэ плъэмыкIыу гущыкI зыхуозыгъэщI, ажалыр благъабзэу къакIэлъэщIыхьами, щIагъуащэу пфIэгуэныхь хъуну Iэмал къозымыт «нэхъыжьыфIхэми» ущрихьэлIэ щыIэщ. Уи гур егъэIэфIыж, егъэгуфIэж апхуэдэхэр зэрызэрызыххэми. ИкIи мыпхуэдэ гупсысэ-щIэнэкIалъэмкIэ псэ пIейтеяр иритоуж, егъэзэгъэж: «Сабий хьэлыр фащэу къызыхуихьыжу къызыщитIэгъэжам сабиипсэм и къабзагъэр сыту мыгъуэу гуэгъу къыхуимыщIыжарэт? Иущэхужагъэнщ, армыхъуамэ и щIалэгъуэми щIагъуэу щытагъэнукъым, абы щыгъуэ».