Къалащхьэм зиужьыныр ди плъапIэу

Архитектурэр къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ гъуазджэм, дахагъэм НэгъуэщIу жыпIэмэ, цIыхум и псэр и унэми щыпсэу къалэми щытыншыныр зи гугъу тщIы IэнатIэм куэдкIэ елъытащ. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, архитектор ухъун папщIэ щIэныгъэшхуэ ухуейщ. Iулыдж Денизэ мы IэщIагъэм зэрысабийрэ щIэхъуэпст.
Иджыпсту ар щIэсщ Москва Архитектурэ институтым (МАРХИ) и магистратурэм. Архитектурэм, дизайнымрэ гъуазджэмрэ епхауэ еджапIэ къэзыуххэм я лэжьыгъэ нэхъыфIхэр къыщыхах ХХХ дунейпсо зэхьэзэхуэм Денизэ и проектым япэ увыпIэмрэ Урысейм и архитекторхэм я зэгухьэныгъэм и щIыхь тхылърэ къыщыхуагъэфэщауэ щытащ (щекIуэкIар Тамбов къалэрщ). Абы и лэжьыгъэр зытриухуар Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыпIэ хэхам «лъэпкъ пщIантIэ» щыщIынырт.
Пасэрей пIщантIэхэр
    - Кавказ Ищхъэрэр сыт щыгъуи цIэрыIуэу щытащ и щIым къыщыщIэж псы хуабэхэмкIэ. Ауэ СССР-м и лъэхъэнэм апхуэдэ щIыпIэхэм зрагъэужьакъым, - жеIэ Денизэ. - Сэ проект згъэхьэзыращ Аушыджэр псы хуабэхэм узыншагъэр щрагъэфIакIуэ зыгъэпсэхупIэ щыпщI зэрыхъунум теухуауэ. Абы сыщелэжьым сыхущIэкъуащ ди щIыуэпсым ар зэрыхэзэгъэнум. ЗыгъэпсэхуакIуэхэм я узыншагъэр зэрырагъэфIэкIуэнум къыдэкIуэу, ди щIыпIэр нэхъыфIу къызэрацIыхуну Iэмалхэми сегупсысат. Си мурадыр лъэпкъ жылэ цIыкIу ухуэнырт, ди щэнхабзэмрэ хабзэхэмрэ абдеж нэрылъагъу ящыхъун хуэдэу. СызэреплъымкIэ, апхуэдэ щIыкIэкIэ ди республикэр, Кавказыр нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ къедгъэцIыхуфынут хамэ лъэпкъхэм. Проектым къыщызгъэлъэгъуа пщIантIэм дэт псэупIэхэм зэман гуэрым тещIыхьауэ укъыщыувыIэ хъунущ. УщэкIуэнми, бдзэжьей уещэнми, шым ушэсыну гукъыдэж уиIэми, мэкъумэш Iуэхухэм зыщыбгъэгъуэзэнуми – зэманыр зэрагъэкIуэну Iуэхухэри згъэбелджылащ. Балъкъэр чэщанэжьхэри къэзгъэсэбэпащ, ауэ езы пщIантIэр пасэм адыгэхэм ящIу щытахэм ещхьщ. Проектым япэ увыпIэ къызэрыхуагъэфэщар сыт хуэдэ щытхъуми я нэхъыфIщ си дежкIэ.
А псор нэхуапIэ хъуфыну?!
    - Си проектым щызгъэгъуэзат КъБР-м ЗыгъэпсэхупIэхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэр. Абы къыщызжаIащ аушыджэр псы хуабэхэм «Аушыджэр-Сити» зыфIаща зыгъэпсэхупIэ зэрыщыIэр, ауэ Лэшынкъей хуэзэ псынэпсхэм деж къэбгъэсэбэп, зебгъэужь хъуну щIыпIэ хъарзынэ зэрыщыIэм сыщагъэгъуэзащ. Къапщтэмэ, зыхэзгъэува «лъэпкъ пщIантIэм» гулъытэ къыхуащIащ, яфIэгъэщIэгъуэнащ, апхуэдэхэр гъэзэщIэным теухуауэ я Iуэху еплъыкIэхэри къызжаIащ. Ауэ ахэр псори зэкIэ хъуэпсапIэу аращ. Институтыр къыщызухам Гуэл ЩхъуантIэхэм щаухуэ музейм и эскиз проектыр сагъэгъэхьэзырауэ щытащ. Си къалэныр IуэхущIапIэм и теплъэр сщIыныр арати, сегугъуащ. Сыхуейт а IуэхущIапIэр ягу ирихьу, цIыху кIуапIэ хъуну.
Налшык адрей къалэхэм къахэпцIыхукIрэ?
- ЕплIанэ курсым сыщIэсу къэхутэныгъэхэр едгъэкIуэкIащ. Абы ипкъ иткIэ щхьэж и къалэм и ухуэкIэм кIэлъыплъу, Iуэхугъуэ зэIумыбзхэр къигъэлъэгъуэн хуейт. Зыми и дежкIэ щэхуу къыщIэкIынукъым генеральнэ план хэмыту Налшык зэман-зэманкIэ ухуэныгъэхэр зэрыщекIуэкIыр. Сэ зэрысщIэмкIэ, къалащхьэм и планыр I964 гъэм зэхагъэувауэ щытащ икIи сыщымыуэмэ, иужьрейуэ абы зэхъуэкIыныгъэхэр щыхалъхьэжар 20I6 гъэращ. Ауэ ныкъусаныгъэхэр цIыху къызэрыгуэкIхэми ялъагъу. Псалъэм папщIэ, зэIузэпэщ ящIын хуей щIыпIэхэр е цIыху зэхуэсыпIэу щытын хуейхэм къат къату зэтет унэхэр къыщоунэху, сабий джэгупIэ къудеи ямыIэу. Къалэм и курыхыр унэ защIэу зэхэбгъэувэныр сфIэтэмэмкъым. Иужьрей илъэсхэм яухуам Налшык нэгъуэщIхэм къахэзыгъэщын гуэр хэту слъагъукъым. Ауэ си фIэщ мэхъу ди республикэм и къалащхьэм зэрызиужьынур. Къэбгъэлъагъуэмэ, лъакъуэрыгъажэкIэ къыщажыхь щIыпIэхэр къызэрыунэхур, цIыхухэр а спортым зэрыдрагъэхьэхыр, фестиваль зэмылIэужьыгъуэхэр къызэрыщызэрагъэпэщыр - зыужьыныгъэм и гъуэгуущ къызэрыслъытэр. Ар щIэдзапIэу аращ. Сыщогугъ архитектурэм хуеджэхэм ди къалэм зэрызиужьынум хэлъхьэныгъэ хуэтщIыфыну.

Зыгъэхьэзырар БАГЪЭТЫР Луизэ.
Поделиться: