Iуащхьэмахуэ и адэ

ДызыхуэкIуэ Iуащхьэм ухуэзышэ дэгъэзеигъуэр шынагъуэт, апхуэдизкIэ задэти, узытес шым и щхьэр ууейм къыщыжьыхэуэж къэхъурт…

…Нэхулъэр щызэкIэщIитхъым дыздежьам дынэсащ.

- Жэщу дыкъежьа хъуати, дыкъызрикIуэ гъуэгур слъагъуртэкъым, армыхъумэ мы дунейм теттэкъым фыкъызэресшэжьэни, мы лъагъуэмкIэ сыкъызэрикIуэни! Шыхэри аращ - кIыфIти, здэкIуэр зымылъагъу псэущхьэхэм дыкъашащ. Махуэу си Iуэхути абыхэм загъэхъеятэмэ, - жеIэ, ди гъуэгугъэлъагъуэ Бэлъкъэрыкъуэ.

ДыздэкIуэм щыгу захуэ иIэххэкъым, ерагъыу нэм къиубыд лъагъуэ цIыкIур ищхьэкIэ макIуэ, макIуэ, макIуэ… ЗэрыжаIэмкIэ, Шэджэмыпсымрэ Кестантэрэ щызэхэж мы щIыпIэхэм дежщ Шэджэм Ипщэ вулканыр здыхуэзэр. КъызэрыщIэкIамкIи, ар дуней псом щыцIэрыIуэ ди Iуащхьэмахуэ нэхърэ куэдкIэ нэхъыжьщ, Кавказым и налкъутыр къызытекIари аращ!

А вулканыр куэдым яцIыхукъым, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, Iуащхьэмахуэ нэхърэ куэдкIэ нэхъ лъахъшэщ икIи зыпкърощэщыж. Ауэ ар апхуэдэу сытым дежи щытакъым. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, Шэджэм Ипщэ вулканыр 8 нэхърэ мынэхъ мащIэу къикIащ икIи и еянэ къикIыгъуэр илъэс щитхукIэ узэIэбэкIыжмэ псэуа цIыхухэм ягъэунэхуащ! Географ цIэрыIуэ, пасэрейм псэуа Страбон и тхыгъэхэм (ди эрэм и щIэдзапIэм Кавказ Ищхъэрэм и географием нэхъ щыгъуазэу щыта, абы теухуауэ тхыгъэ куэд къызэзынэкIа алыдж географщ) дызытепсэлъыхь вулканыр белджылыуэ къахощыж. А вулканыр егъэлеяуэ абрагъуэу щытащ, и зы къикIыгъуэ къэс и лъабжьэр ехым, ехыурэ, Iуащхьэмахуэ нэхърэ куэдкIэ нэхъ цIыкIу хъужащ.

Хэт ищIэнт зы зэман Шэджэм Ипщэ вулканым и зы къикIыгъуэм ирихьэлIэу, щIым щIэмыхуэж, апхуэдизкIэ куэду къыдрихьея лавэ пщтырыр, зы гъуанэкIэ къимыкIыфу, нэгъуэщI щIыпIэкIэ къыпхриуда, абы и Iэужьу къэунэхуа Iуащхьэмахуэ, иджыпсту тщыгъупщэжа пасэрей вулканым, и адэм нэхърэ нэхъ лъагэ хъуну?!

… ИхъуреягъкIэ бгыщ, дэнэкIэ умыплъэми. Дыгъэр, уимыгъаплъэу, къопс. Дызытет лъагапIэм зы макъи щызэхэпхкъым, зы псэущхьи бзуи щыплъагъукъым, къапщтэмэ, хьэуари и пIэм ижыхьауэ къыпщохъу, апхуэдизкIэ даущыншэщи. Мыбдеж уи закъуэ укъыщынамэ, дауэ пIэрэт узэрыхъунур? Сыту пIэрэт къыпщыщIынур? АпхуэдизкIэ уагъэшынэж а гупсысэхэми, уи щхьэфэцым зеIэт! Зы шынагъэ хьэлэмэт гуэр уи Iэпкълъэпкъым къотIысхьэ, зыгуэр къыпкIэлъыплъ хуэдэу, уи щхьэщыгум ныбжь гуэрхэр къыщхьэщыувэу къыпщохъу. Ари гъэщIэгъуэнкъым, хьэршым къикIыу, зищIысыр къамыхута гуэрхэр мы щIыпIэхэм къыщхьэщыхьэу, бзий гуэрхэр къытрагъапсэу, тэлайкIэ заIэжьа нэужь бзэхыжу жаIэ.

Ди жагъуэ зэрыхъунщи, а щIыпIэм дызэрыщыIа жэщ-махуитIым телъыджэу зыри тлъэгъуакъым, хьэршым къикIахэми даIущIакъым, ауэ зыми емыщхь, зищIысри къыбгурымыIуэ щытыкIэ гуэрым уоувэ, гупсысэ телъыджэхэри уи щхьэм къохьэ. Апхуэдэщ Шэджэм ИпщэмкIэ щыIэ дунейр.