Дуней псом щыцIэрыIуэ щэнхабзэм и хъугъуэфIыгъуэхэм «Адыгэ» фIэщыгъэр зыгуэркIэ епхауэ зэхэтхыху, абы щхьэусыгъуэ хуэхъуам дыщIэупщIэныр езыр-езыру пщэрылъ тхуохъу. Апхуэдэ зы щапхъэщ адыгэ макъамэтх, УФ-м и къэрал саугъэтым и лауреат Даур Аслъэн и фIыгъэкIэ хэIущIыIу хъуа, Австрием щыщ композитор цIэрыIуэ Штраус Иоганн (къуэм) и Iэдакъэ къыщIэкIа «Шэрджэс маршыр».
Псом нэхърэ нэхъ узыгъэбэлэрыгъыу Iуэхум хэтыр Штраус и IэдакъэщIэкIым и цIэр зэрихъуэжаращ, аращ ар куэдым щIызэхамыхари. Уигу хэзыгъэхъуэн щхьэусыгъуэ Iуэхум хэмытыххэнри хэлъщ, сыту жыпIэмэ, Штраус макъамэр щызэхилъхьар Урысейм щыщыIа илъэсхэращ, нэхъ гъунэгъуу зэрыхуагъэфащэмкIэ - 1860 - 1869 гъэхэм я зэхуакурщ, нэгъуэщIу жыпIэмэ, адыгэхэм нэхъ гугъу дыдэу яшэча илъэсхэрщ.
Нэмыцэбзэ зыщIэхэм Iуэхум и пэжыпIэм нэхъ нэгъэсауэ щыгъуазэ дащIыну къыщIэкIынщ, зэман дэкIмэ, ауэ зэкIэ зыIэрыдгъэхьэфа хъыбар зыбжанэм жаIэр зэтехуэркъым. Штраус и гъащIэ гъуэгур къезытхэкIыжхэм къызэралъытэмкIэ, композиторым «Шэрджэс маршыр» 1860 гъэхэм Урысейм щыщыIа зэманым зэхилъхьащ. Композитор цIэрыIуэр урыс император сэрейм иригъэблэгъати, Павловск къалэм дэт мафIэгу тедзапIэ цIэрыIуэм и уардэунэм концертхэр щиту щытащ. «Шэрджэс маршри» абы ирихьэлIэу зэхилъхьауэ къаIуатэ. НэгъуэщI зы хъыбарым зэрыжиIэмкIэ, Штраус и маршыр япэу 1869 гъэм мэкъуауэгъуэм и 6-м Павловск къалэм щигъэзэщIащ, языныкъуэхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, «Шэрджэс маршыр» япэу щыIуар Бытырбыхущ.
Ауэ сыт маршым и фIэщыгъэр Штраус ихъуэжын хуей щIэхъуар?
КъызэрыщIэкIымкIэ, композиторыр Австрием и император Франц Иосиф и сэрейм щылэжьащ, къэралым и лIыщхьэм и нэIуасэу. 1869 гъэм и дыгъэгъазэм Мысырым (Египетым) Суэц кIэнауэр щIэрыщIэу къыщыщызэIуахыжым, хьэрып къэралым и тепщэ Исмэхьил-пащэм иригъэблэгъахэм Австрием и император Франц Иосифи яхэхуащ. Абы здиша Штраус макъамэщIэ зэхилъхьэну зэман къыхуэна къыщIэкIынтэкъыми, «Шэрджэс маршыр» арыххэу «Египет марш» хъуащ.
Иджыри зы хъыбар гъэщIэгъуэным щыгъуазэ дещI Дрон зи унэцIэ американ тхакIуэм. 1874 гъэм къыдигъэкIа «Си хъыбарыр» тхылъым абы щыжеIэ: «1872 гъэм Штраус мы къэралым (США-м) япэ дыдэ щита концертым щызэхаха «Шэрджэс маршым» и къуэкIыпIэ плъыфэмрэ и гъэзэщIэкIэ къызэрымыкIуэмрэ къызэхуэсахэр къыдихьэхат».
Дауэ мыхъуами, 1872 гъэм Штраус Америкэм щита концертым маршым иджыри «Circassian March» цIэр щызэрехьэ, абы щыхьэт тохъуэ «Музыкэм и академие» къыдэкIыгъуэри, «Венэ щыщ зиусхьэн Штраус Иоганн 1870 гъэм Бостон и оркестр нэхъыфI дыдэм и гъусэу блыщхьэ пщыхьэщхьэм, бадзэуэгъуэм и 8-м, игъэзэщIэну макъамэхэр» къыщрибжэкIкIэ. Япэ Iыхьэм дыкъыщоджэ: «Штраус зэхилъхьа «Шэрджэс марш» (Circassian March, Strauss). Ардыдэм и щIэджыкIакIуэхэр щыгъуазэ ещI бадзэуэгъуэм и 2-м 1872 гъэм къыдэкIа «Нью-Йорк таймс» газетым, «Шэрджэс маршым» зыхыуигъащIэ «къухьэпIэ хьэлми» топсэлъыхь.
Зи гугъу тщIы макъамэр зэрыщыIэм япэу цIыхубэр щыгъуазэ зыщIар композитор Даур Аслъэнщ. Ар къызэрыхъуа щIыкIэм «Шэрджэс маршым» и лъэужьым дытету» тхыгъэм щытепсэлъыхьыжащ Белашов Евгений Абы нэхъ нэгъэсауэ къехь Даур Аслъэн и гукъэкIыжхэри: «Куэд щIакъым Мэзкуу дэт, тхылъыжьхэр зыщIэлъ тыкуэн гуэрым сыщIэту пасэу традза нотэхэр зэIыспщIыкI пэт, иджыри къэс сызыщыгъуазэу щымыта Штраус Иоганн и «Шэрджэс маршым» сызэрыIууэрэ. Нотэхэр 1872 гъэм Гутхельд А. къыдигъэкIащ, тхылъым Чайковский Пётр и ныбжьэгъуу щыта нотэтедзэ Юргенсон и мыхъурыр телъщ. Пасэрей нотэхэм я IуплъапIэ натIэм адыгэ цей зыщыгъ адыгэ гупым я сурэт тетщ, Iэщи япщIэхэлъу. Зыр шым тесщ, адрейм фоч кIэщIрэ къамэрэ иIыгъщ, ещанэм сэшхуэ IэщIэлъу бгым зыкIэригъэщIауэ щытщ».
«Дэнэ икIи дауэ Штраус цIэрыIуэм адыгэ макъамэ щызэхихар? - щIоупщIэ Белашовыр. - ЗэкIэ гурыIуэгъуэр зыщ - «Шэрджэс маршыр» Штраус и IэдакъэщIэкI телъыджэхэм язщ, абы концертхэм хуэфащэ увыпIэ зэрыщиубыдынуми шэч хэлъкъым».