ДифI догъэлъапIэ
Илъэс 13-м иту макъамэ зэхэлъхьэн щIэзыдза Жырыкъ Заур адыгэ эстрадэ уэрэдым и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщу къалъы-тэ. Япэ профессиональнэ уэрэдыр абы и ныбжьыр илъэс 15 фIэкIа мыхъуауэ и Iэдакъэ къыщIэкIащ. Талантыр щыиным деж псынэ уэрым хуэдэщи, щIы щIагъым хуэмыгъэпщкIуу къыпхеуд.
Къэжэр Пётр и «Уи деж» усэм Жырыкъым макъамэ щыхуитхам цIыхухэм телъыджэ ящыхъури, уэрэдым щIэупщIэ ин иIэ хъуат. Ар зэманыщIэм декIу, абы хэпсэукI цIыхухэм я гурыгъу-гурыщIэхэр къэзытIэщI хъуат. А щIэупщIэр уэрэдым и мызакъуэу, композитор щIалэми дамэ хуэхъуат. АдэкIэ къыкIэлъыкIуахэми апхуэдэ ехъулIэныгъэ ягъуэтащ. Пэжщ, музыкэ щIэныгъэ имыIэу къехъулIакъым ахэр Заур. Абы музыкэмкIэ школ-интернатыр къиухащ, иужькIэ музыкэ училищэм, Ленинград дэт консерваторэм Слонимский Сергей и классым щеджащ.
Музыкэм и мызакъуэу, литературэм и IэфIагъри зыхэзыщIэ щIалэм а тIур Iэзэу зэщIилъхьэрт, зэкIэщIэпчмэ, усэр макъамэм, макъамэр усэм хуэчэму къыпщыхъуу. Иджырей уэрэджыIакIуэхэм я нэхъыбэм макъамэфIкIэ сыт хуэдэ уэрэдри пхупхыгъэкIыну къалъытэмэ, Жырыкъым и Iуэху еплъыкIэр нэгъуэщIщ. Заур и макъамэри, ар зыхуитха усэри, жызыIэм и макъри къилъытэрти, итIанэт и IэдакъэщIэкIыр утыку щрихьэр. Апхуэдэ «есэп щIыкIэм» ар зэи щигъауэртэкъым. Ар ядэлэжьащ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэхэу Тут Заур, Дэбагъуэ Хьэсэн, Кърым Иринэ, Зеущэ Iэуес сымэ, нэгъуэщIхэми.
ТIуми фIыуэ ялъагъу уэрэдращ Тут Зауррэ Жырыкъымрэ зэхуэзышар. Абыхэм дунейм къытрагъэхьа уэрэд куэд («Кавказым и пхъэхуейхэр», «Ладонь для птиц», «Си гъатхэ») Къэбэрдей-Балъкъэрым и музыкэ щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэм щыщ хъуащ.
Жырыкъ Заур и зэчий чысэр уэрэд 400-кIэ, романсхэмкIэ гъэпшэращ. Апхуэдэщ «Есенин» (псалъэхэр ЩоджэнцIыкIу Iэдэм ейщ), «Ладонь для птиц», «Сердце на ладони», «Пожелание» (КIыщокъуэ Алим), «ГъащIэ, къызэт гурыфIыгъуэ» (МэшбащIэ Исхьэкъ), «Фестиваль» (Гуртуев Сэлихь), «Си гъатхэ», «Кърухэр», «Уи деж» (Къэжэр Пётр) уэрэдхэр. ЕхъулIэныгъэхэр яIащ IутIыж Борис и либреттэм къытрищIыкIа «Бунт невесток» комедие-водевилым, «Нанэ къевгъэгъэзэж» мюзиклым, ШэджыхьэщIэ Хьэмыщэ и либреттэм къытрищIыкIа «Гум и щэху» музыкэ комедием, сабийхэм папщIэ макъамэр зи лъабжьэ таурыхъхэу «Волчий альчик», «Хьэзырищ», Панин Анатолий и «КIулацу цIыкIу», Супонин Михаил и пьесэм къытрищIыкIа «Хъыбар кусэ», нэгъуэщIхэми. КIэмыргуей Валентин триха «Уасэшхуэ» телефильмым и макъамэр зейр Жырыкъращ. Апхуэдэуи драмэ театрхэми спектакль щагъэувкIэ зыхуеину макъамэхэр абы яхуетх.
Уэрэдхэмрэ романсхэмрэ щызэхуэхьэсауэ «Уи деж», «Пожелание», «Къыу хужь», «Уэрэд, романс къыхэхахэр», «Ладонь для птиц» тхылъхэр къыдигъэкIащ Жырыкъым. 2012 гъэм, сурэтхэмкIэ екIуу гъэщIэрэщIауэ, сабийхэм папщIэ «Волчий альчик» и тхылъыр дунейм къытехьащ.
Заур и музыкэ комедиехэр илъэс куэд щIауэ театрым щагъэув. Ар либреттэ тхынми хуэхейкъым. Сыт хуэдэ Iуэхуми гумызагъэу, жэуаплыныгъэ ин хэлъу бгъэдохьэ. Музыкэ еджапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм я студентхэм Жырыкъым и IэдакъэщIэкIхэр ирагъащIэ.
Налшык илъэс къэс къыщызэрагъэпэщу щыта «Кавказым - мамырыгъэ» хэгъэгу фестивалыр абы и уэрэдт къызэрызэIуахыр. Жырыкъыр икIи зэдзэкIакIуэ Iэзэщ. Абы адыгэбзэм къригъэзэгъащ либреттэ, опереттэ зыбжанэ. Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 450-рэ щрикъум ирихьэлIэу Бизе Жорж и «Иван IV» оперэр франджыбзэм кърихри урысыбзэкIэ зэридзэкIащ. Абы щыщ Iыхьэ а Iуэхум ехьэлIауэ Москва къалэ щрагъэкIуэкIа дауэдапщэм къыщеджауэ щытащ.
Жырыкъ Заур УФ-м и Композиторхэм я зэгухьэныгъэм 1992 гъэ лъандэрэ хэтщ. КъБР-м и Композиторхэм я зэгухьэныгъэм жэуап зыхь и секретарщ. 1995 гъэм къыщыщIэдзауэ Музыкэ театрым и литературэ къудамэм и унафэщIщ.
Гъуазджэм хуищIа хэлъхьэныгъэ иныр къалъытэри, 1998 гъэм Жырыкъ Заур «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр къыхуагъэфэщащ.
Иужьрей илъэсхэм Заур и уэрэдхэр нэхъыбэу зыгъэзащIэр и щхьэгъусэ, Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и артисткэ Дау Марианнэщ. Зэщхьэгъусэхэм я хъыджэбз закъуэ Жырыкъ Данэ Кавказ Ищхъэрэм ГъуазджэхэмкIэ и къэрал институтыр къиухащ, композиторщ, сурэт хьэлэмэтыщэхэр ещI.
Сыт щыгъуи стхар си гум къеныкъуэкъурщ, къишхыдыкIырщ
«Сыкъызэралъхурэ зэхызох»
- Си анэращ адыгэ бзылъхугъэхэм ящыщу етIуанэу кхъухьлъатэзехуэ хъуауэ щытар. Абы аэроклуб къиухат. Зауэм хэту гъэр хъуа нэужь, и хъыбарри щIауфэмэ нэхъ къащтащ. ЩIэныгъэ зиIэхэм ящыщти, сэри зэманым сыдекIуу сыкъызэрыхъуным и къару хилъхьащ. Си анэр спэIэщIэху, си анэшхуэращ сызыпIар. Самыгъуэтыжмэ, къуажэ клубрат сыкъыщалъыхъуэжыр, кином емыплъахэм ар щахуэсIуэтэжкIэ, абы хэт уэрэдри яжесIэрт. А зэманым Индием я кино куэд дыдэ къагъэлъагъуэу щытащ, зэрытщIэщи, ахэр уэрэдкIэ гъэнщIащ. Ахэр сфIэфIу зэзгъащIэрт. Къуажэм дэс ныбжьыщIэхэр къызэлъэIуурэ уэрэд жызагъэIэрт.
ЦIыхум IэщIагъэ, ерыскъы хуэхъунур и натIэм иту къалъхур пэжу къыщIэкIынущ. Армыхъумэ, музыкэр уеблэмэ ятхыуи сщIэххакъым сэ, апхуэдизкIэ сыпэIэщIэти. Школым сыщыщIэтIысхьаращ усэ зэдгъащIэхэри цIыхухэм зэратхар къыщызгурыIуар. Сэри а зэманым усэ гуэрхэр стхыну яужь ситт. Си анэр цIыху губзыгъэт, къысхэкIынуIамэ зыгуэр къысхищIыкIыну IэнатIэ зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ сиунэтIащ, пхъащIэ Iэмэпсымэ нэгъунэ къысхуищэхуурэ къыздэлэжьащ. Ауэ куэдрэ семылIалIэу IэщIыб сщIыжащ. Езыр балалайкэ, мандолинэ, гитарэ еуэрт, ахэр ди унэ щIэлъти, абыхэм зыгуэрхэр къизгъэкIыну сакъыкIэрымыкIыу сызэрыкIэрысым гу лъитэри, зыщыгъуазэм нэс сэри сигъэщIащ.
Псом нэхърэ нэхъ гъэщIэгъуэныр илъэсипщI ныбжьым ситу музыкэ интернатым сызэрыщIэтIысхьарщ. Къалэ школым сыщрагъэджэн щхьэкIэ, Налшык, си анэшхуэм и ныбжьэгъум деж дыщыIэну дыкъэкIуат си анэмрэ сэрэ. Си анэр юристу лэжьэну хуейт, прокуратурэм цIыхугъэ гуэр щаIэти, абы елъэIун мурадкIэ кърагъэблагъэри, Iэни къыхуащтауэ зэхэсу лIыр гитарэ еуэри, къызэригъэтIылъэкIащ. Сэ ар къасщтэри, зыгуэрхэр къизгъэкIыу щIэздзащ. ЛIы хьэщIэм зыкъригъэзэкIри: «Гитарэ уеуэрэ?» - жиIэри къызэупщIати, «Соуэ мащIэу», - естыжащ жэуап. «ИIэт-тIэ, сегъэплъыт пхузэфIэкIым», - щыжиIэм, уэрэд зытIущ яжесIащ. «Уей, лэжьапIэ сымыщIэ, ауэ мы щIалэм еджапIэ къыхуэзгъуэта си гугъэм», - жиIащ абы. Апхуэдэ щIыкIэкIэ си насып кърихьэкIри, музыкэ интернатым сыщIэтIысхьауэ щытащ.
Илъэс зыбжанэкIэ абы сыщеджа иужькIэ, музыкэ зэратхым и Iэмалхэр къэсщIащ. Абдежым сытегушхуэри, си япэ макъамэр стхащ. Илъэс зыкъоми дэкIыжауэ, культпросветучилищэм аккомпаниатору щыIэ хъыджэбз цIыкIур а макъамэм еуэу щызэхэсхым, си гуапэ хъури, ар къыщигъуэтамкIэ сеупщIащ. «Уарэ, умыщIэу ара, мыр цIыхубэ уэрэдщ, сыкъызэралъхурэ зэхызох», - жиIащ абы. КъызэрыщIэкIымкIэ, хъыджэбзыр къамылъху щIыкIэ стхат а уэрэдыр. Iуэхур зэрыхъуарат, музыкэ училищэм щеджэхэр къуажэкIэрэ къыхашырт. Си япэ дыдэ макъамэр тыншу тхат, абы къыхэкIыу псынщIэу къаубыдурэ псори еуэрт. Къуажэм кIуэжа иужькIэ ара къыщIэкIынт композитор ныбжьыщIэхэр зэуэри, Тхьэм ещIэ, апхуэдэурэ хэIущIыIу хъуагъэнт, армыхъумэ цIыхубэ уэрэд хъуфын хуэдэу музыкэ бэлыхь стхауэ аратэкъым а зэманым.
«Уи уэрэдыр жаIэнущ»
- Усэ тетрадь зыбжанэ стхауэ сиIащ сэ. МузыкэмкIэ щызунэтIым, макъамэ тхыным нэхъ сыдихьэхыжащ. Макъамэ япэ дыдэу къыщызгъэщIам си егъэджакIуэ Балэ Мухьэдин сыбгъэдыхьэри езгъэлъэгъуати, си щхьэм къытелъэщIыхьри: «Хъунущ, лажьэ, тхэ. Иджыри зыгуэр птхымэ, сыгъэлъагъу», - къызжиIауэ щытащ. А зэманым республикэм и Композиторхэм я зэгухьэныгъэм ныбжьыщIэхэр нотэ тхыкIэ щрагъасэ семинархэр иригъэкIуэкIырти, абы сыцIыкIуу срагъэблагъэри, Балэм и классым сыщеджащ, макъамэ тхыкIэ сезыгъэсари аращ. Си япэ профессиональнэ уэрэдыр Балэм и деж илъэс 15-м ситу щыстхауэ щытащ. «Уи уэрэдыр жаIэнущ», - къызжиIат, ар Мухьэдин щезгъэлъэгъуам.
ТIум хуэдэуи
- Усэм макъамэ, макъамэм усэ щыхуэстхи щыIэщ. Музыкэм и закъуэуи, усэм макъамэ щIэлъуи къыщыкIуэ щыIэщ, ар зэхэпхыфмэ, уи насыпщ. Сэ нэхъ хэIэтыкIауэ и гугъу сщIыну сыхуейщ усакIуэ Къэжэр Пётр. Макъамэ стха иужькIэ Пётр хуэсхьырти, сыхуеуэрт. Абы езым макъамэм хуэкIуэн усэ къигъэщIырт. Апхуэдэу уэрэдипщIым нэблагъэ зэдэттхащ.
Усэ тхылъ сыщеджэкIэ, а сыхьэтым сиIэ щытыкIэм, гукъыдэжым елъытащ абы къыхэсхынур. Зы уси си гум къыдэмыхьэу тхылъыр зэзгъэтIылъэкIыжу етIуанэ къэщтэгъуэм уэрэд гъуэзэджэ хъуным си нэр щыхуэзэ щыIэщ.
Насып зиIэ щыIэщ
- КъызэхъулIарэ къызэмыхъулIарэщ си уэрэдхэр зэрызэхэзгъэкIыр. Лэжьэн зэрыщIэздзэрэ стхыр нэхъыфI зэрыхъуным согугъу. «Стхащ» жысIэн щхьэкIэ, уэрэд нэмыщIыса утыку къысхуихьэнукъым. Мыхъуауэ къысщыхъу макъамэхэр пIалъэкIэ зызогъэтIылъэкIри, зэм-зэм абы нэгъуэщI бгъэдыхьэкIэ сигу къыхуокIри, сотх. ИтIанэ, насып зиIэ уэрэди зимыIи щыIэщ. Насып зиIэр уэрэджыIакIуэ нэс, ар зыхэзыщIыкIын Iэрохьэри, уэрэдыр гугъэзагъэу егъэзащIэ. Мис апхуэдэ уэрэдым и кIэныр къикIащ. НэхъыфI дыдэу уиIэу къэплъытэ уэрэдыр жызыIэм пхузэIигъэхьэнкIи хъунущ. Уэрэдыр жызыIэми куэд дыдэ елъытащ.
Иджырей ди эстрадэр
ИджыкIэ эстрадэ диIэу схужыIэнукъым. Мы зэманкIэ макъамэ птхыныр тынш хъуащ, Интернетым пычыгъуэ кърахыурэ зэпагъэувэри, и нэхъыбэм абыкIэ зэфIагъэкI. Макъамэ, уэрэд, усэ нэс зытхым и Iуэхур тыншкъым. Гум къиIукIа макъамэмрэ адреймрэ зэи зэхэгъуэщэнукъым. Уэрэдым мыхьэнэ, купщIэ иIэн зэрыхуейр зыщагъэгъупщэ хъунукъым тхэн мурад зиIэхэм. Усэ зытхын хуейр усакIуэщ, макъамэр - композиторырщ, уэрэдыр жызыIэр макъ зиIэрщ. Щхьэж и Iуэху ищIэжмэщ лэжьыгъэм гъащIэ щиIэнур.
Гум къиIукI макъамэ
- Классикэр зэман псоми къозэгъ. Уи Iэдакъэ къыщIэкI дэтхэнэри апхуэдэу зэрыптхыным ухущIэкъун хуейщ. Ар сэ згъэунэхуа Iуэхущ. Илъэс 30 и пэкIэ колхоз Iуэхум теухуа комедие стхыри, Музыкэ театрым ягъэувауэ щытащ. Зэман дэкIри, си IэдакъэщIэкIым сытеукIытыхьыж хъуат. Музыкэр къэнащ, ауэ темэ къыхэхыкIэ сщIатэкъым абы щыгъуэ.
IутIыж Борис и «Гуащэмыдэ хьэблэ» комедие-водевилыр дгъэувауэ щытащ. Республикэр къызэхэткIухьауэ щытащ ар дгъэлъагъуэу, цIыхухэми яфIэфIу къакIуэрт. Жьэмыгъуэ сондэджэрт, иджы апхуэдэхэр пщIэ зыхуащI цIыху хъуащи, тхыгъэри къезэгъыжыркъым. Абы щыгъуэ Жьэмыгъуэ зыщыдыхьэшхым хуэдамэ, иджы щхьэщэ зыхуащI хъуащ (мэдыхьэшх). Ауэ, пцIыр сыткIэ щхьэпэ, сэ сыт щыгъуи стхар си гум къеныкъуэкъурщ, къишхыдыкIырщ.
ИджыкIэ «Летучая мышь» тхыгъэм хэт музыкэм и псалъэхэр адыгэбзэм къызогъэзагъэ. Ар театрым щагъэувыну фIэщщIыгъуейщ, абы текIуэдэну мылъкур къыхахыжынум нэхърэ нэхъыбэщи. Европэм щатха либреттэхэр ди бзэм къызэрыпхуигъэзагъэр, абы щIэлъ щIагъыбзэ дахэр ди цIыхухэм я деж нэсхьэсыну сыщIэхъуэпсу зэздзэкIыу аращ а тхыгъэхэр. Хэт ищIэрэ, ахэр щагъэувын зэмани къэхъункIи хъунщ…
Си гъащIэ псом злэжьамкIэ зыгуэрым фIы хуэсщIэфамэ, сэбэп сыхуэхъуамэ, си гуапэщ. СымэжэлIакъым, си Iэр шияуэ сыдэтакъым, щхьэхуиту сыпсэуащ, «умытхэ» жиIэу зыри къыспэщIэувакъым, абы нэхърэ нэхъ насыпышхуэ щыIэкъым.
«Си насыпщи, си унагъуэр сиIэщ»
- Гукъыдэж, гушхуэныгъэ, гурыфIыгъуэ, къару къызэзытыр си унагъуэращ. Си насыпщи, ар сиIэщ. Си хъыджэбзитIми музыкэ IэщIагъэ яIэщ. Нэхъыжьыр - Къул Ланэ - Iуэху гъэщIэгъуэн куэдым зрепщыт икIи къохъулIэ. НэхъыщIэ Дани и зэфIэкIкIэ зыкъыткIэригъэхуну и гугъэкъым, куэдым хуэIэкIуэлъакIуэщ.
Тут Зауррэ Жырыкъ Зауррэ. 2017 гъэ
Зауррэ ипхъухэмрэ. 2016 гъэ
Адыгэ композиторхэр гъуэгу тохьэ. Сурэтым щыволъагъу (ижьымкIэ къыщыщIэдзауэ) Къардэн Хьэсэн, ХьэIупэ ДжэбрэIил, Жырыкъ Заур, Къэзан Аслъэнджэрий сымэ. 1995 гъэ