ЩIэныгъэм и лъэныкъуэ псоми тепсэлъыхь Nature Scientific Report къэрал зэхуаку журналым иджыблагъэ къытехуа тхыгъэхэм ящыщ зым зэритымкIэ, «ди планетэм цIыхухэр тебзэхыкIыжыным къэнар илъэс 20-40 къудейщ».
Дыкъэзыгъэгузавэ апхуэдэ егупсысыкIэм зэдыхуэкIуащ Лондон дэт щIэныгъэ институтхэм ящыщ зым, Тьюринг Алан и цIэр зезыхьэм, и лэжьакIуэ Акино Херардэрэ Чили къэрал жыжьэм Тарапакэ и цIэкIэ щыIэ университетым и профессор Болонья Маурэрэ.
ГъэщIэгъуэныр аращи, щIэныгъэм и IэнатIэм зэришэлIа а еджагъэшхуитIым дыхэзыгъаплъэ я егупсысыкIэр къызыхахар мы зэманым ЩIы Хъурейм къыщекIуэкI коронавирус пандемиер, е зауэ зэпэщIэувэныгъэу Украинэм къыщыхъеяр аракъым, атIэ ди планетэм мэзхэр дэнэ лъэныкъуэкIи щысхьыншэу зэрыщраупщIыкIырщ.
ЩIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, апхуэдэ Iуэху зехьэкIэм дыкъытемыкIыу иджыри илъэс 20-40 хуэдиз едгъэкIуэкIыжмэ, шэч къызытумыхьэжыныр аращи, жыг гуэрэнышхуэхэм я нэхъыбапIэр, къанэ щIагъуэ щымыIэу, ЩIы Хъурейм тебзэхыкIыжынущ. Ауэ щыхъукIи, планетэр зи хэщIапIэ цIыхухэми хьэкIэкхъуэкIэхэми сэбэп къытхуэхъужыфынукъым алъандэрэ дыкъэзыхъумэу къыддэгъуэгурыкIуа дунейпсо экосистемэр.
Уегупсыс зэрыхъунумкIи, псыIагъэм и къекIуэкIыкIэр зэзыгъэзахуэ, щIыгулъыр зыхуей хуэзыгъазэ, уеблэмэ, зыхъумэ, дызэрыбауэ кислородыр къэзыгъэщI щхъуантIагъэр щымыIэжмэ, е ар къызэрымыкIуэу къыдэмэщIэкI хъумэ, уафэщI дызытесым «щытщIэн щыIэжкъым», абы иужькIэ дыщыпсэужыфыныр Iэмал зимыIэщи.
Зи гугъу тщIы еджагъэшхуэхэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, лъэхъэнэ жыжьэхэм, планетэр зи хэщIапIэ цIыхухэр я бжыгъэкIэ иджыри куэд щымыхъум, ЩIы Хъурейм мэзу тетам километр зэбгъузэнатIэу мелуан 60-м щIигъу къызэщIаубыдэрт. Дызэрыт зэманыр къэтщтэнщи, ди планетэм а бжыгъэр зэрыщыхъужыр километр зэбгъузэнатIэ мелуан 40-м нэблагъэщ. Абы щыгъуэми, зэрынэрылъагъущи, жыгхэр зэрыщраупщIыкIыр кIуэ пэтми щIэхуабжьэ зэпытщ.
Ауэ, итIани, къыхэгъэщыпхъэщ зи гугъу тщIы физикхэр хэкIыпIэ къытхуэзылъыхъуэу фIым щыгугъхэми зэращыщыр. Абыхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, ди планетэм и экосистемэр емыкIакIуэу къызэтегъэнэнымкIэ сэбэпышхуэ хъунут къэрал куэдым я еджагъэшхуэхэм «Дайсон и сферэ» зыфIаща гъущI зэщIэблэкIэ (конструкцэ) абрагъуэу Дыгъэм и гуащIэмрэ и хуабэмрэ зэхуэзыхьэсу ЩIым къыхуэзыутIыпщыжым хуэдэ хьэршым щаухуатэмэ...
