Хъуэрыбзэхэмрэ щIагъыбзэхэмрэ

Хъуэрыбзэхэр, я мыхьэнэ елъытауэ, гупитIу зэщхьэщыбгъэкI хъунущ: ныбжьыщIитIым я гурыгъу-гурыщIэхэр зэрызэхуаIуатэ хъуэрыбзэрэ зэдэгушыIэурэ зыр зым ауан ищIу зэпадзыж псалъэ хъуэру. Ди щIэныгъэлIхэм зэхуахьэсыжауэ архивхэм хэлъ Iэрытххэм узыщрихьэлIэ хъуэрыбзэхэр нэхъыбэу етIуанэ гупым щыщщ.
 ГушыIэкIэ зымыщIэр IэштIымкIэ мауэ жыхуиIэращи, хъуэр зэпэдзыжыр хъурджэуэным щыхуэкIуэжи, дауи, къэхъурт. Хъыджэбзым кърадза хъуэрыр игу иримыхьарэ абы жэуап иритыжыну и щхьэ тримылъхьэмэ, щIалэри псэлъэгъу ищIыну хуэмеймэ, абы джэгуакIуэм лъэIукIэ зыщыхуигъазэ щыIэт (щIалэгъуалэр щызэхуэсар хьэгъуэлIыгъуэу щытмэ). ДжэгуакIуэм гушыIэкIэ, щIагъыбзэкIэ, псалъэ хъуэркIэ щIалэм къыгуригъаIуэрт и кIэн къызэримыкIынур. Апхуэдэхэм деж щIалэри хуэмыхуу къыщыщIэмыкI щыIэт:
ДжэгуакIуэм: ЩIымахуэ щыхъукIэ,
ХьэгъуэлIыгъуэ къыдах.
Гъавэ къэкIуэнкIэ
Шы хьэху къыбощтэ,
Апхуэдэу щытми,
Фащэ уимыIэ,
Уанэжьу уиIэри тхьэджэу мэпсалъэ,
Лъэрыгъыпсыфэрщи, тIууэ зэпытщ,
И шыныбэпх гущэри зэмыфэгъуищщ.
ЩIалэм: Уэ джэгуакIуэжьым
Пщащэр къыпщыгъупщащ.
ФIыцIэщ, пэрикъэщ,
ГушыIэкIэ имыщIэ,
Убгъэдыхьэмэ, къогубжь,
 Губжьэр екъутэ,
 Къэфэну техьамэ,
Пхъэ вакъэ пIытIщ,
……………
Тхьэр къебгакъэ атIэ
Ар зи нэрыбгэм?!
 А псалъэ хъуэр-ауанхэм емыкIу лъэпкъ пылътэкъым. Апхуэдэ хъуэрыбзэ хэмытмэ, цIыхухэм я нэгу зиужьу зы хьэгъуэлIыгъуи пхуегъэкIуэкIынутэкъым. Утыкур гушыIэм ейти, зыми ар уэим ищIыртэкъым. Дауи, утыкум щызэрапэс ауанхэр псори пэж дыдэу, ягу илъыр кърыраIуатэу аратэкъым, атIэ иризэдэгушыIэу, цIыхухэр ягъэдыгъэшхын, езыхэри IуэрыIуэдзкIэ зэрыIэзэр къагъэлъэгъуэн щхьэкIэ зэраутIыпщу арат. Ауэ зи гурылъ псалъэ хъуэркIэ зыIуати къахэкIт.
 Хъуэрыбзэм хуэдабзэу щIагъыбзэри зи шэгъуэ, зи къэшэгъуэ хъуа ныбжьыщIэхэм я гухэлъ зэхуэIуэтэкIэт. Ауэ ар хъуэрыбзэм ещхьу сыт щыгъуи зэпадзыж псэлъэкIэтэкъым, нэгъуэщIу жыпIэмэ, хъуэрыбзэр сыт щыгъуи диалог щIыкIэу гъэпсамэ, щIагъыбзэр монолог къудейуи къакIуэрт. Ар къыбгурымыIуэнкIи хъунут, апхуэдэу щIыжаIам и щхьэусыгъуэм ущымыгъуазэмэ. Абы и щапхъэу къэтхьынщ езыр хуэмейуэ лIы ират хъыджэбзым и щIагъыбзэр:
Мазэр изти, мазагъуэщ,
Вагъуэр изти, пшэ телъщ,
Тхьэрыкъуэ пщэхум и псэ,
КъуанщIэ фIыцIэ дамагуэм
Сритемылъхьэ.
Хъуэрыбзэм къыщхьэщыкIыу, щIагъыбзэкIэ ныбжьыщIэхэм я гухэлъ зэхуаIуатэрт, гушыIи ауани абы хэмылъу:
Узымыхьыфыну шым ушэсмэ,
Уеуэми, ил мэузри къонэж.
Уэ щIалэм уи Iуэхур къэнэжын си гугъэщ.
НыбжьыщIитIым я гурыгъу-гурыщIэхэр зэрызэхуаIуатэ хъуэрыбзэр, къапщтэмэ, щIагъыбзэ защIэу зэхэлъу жыпIэ хъунущ. Ар и щыхьэтщ, и гур утIыпщауэ адыгэр дунейм щызэхэзекIуами, нэр ирищIу и гухэлъхэр къиIуатэу зэрыщымытам. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, адыгэ хабзэм ипкъ иткIэ, «емыкIущ» зыхужаIэм щыщт уи гухэлъхэр щхьэтечу къэпIуэтэныр. Абы къыхэкIыуи щIагъыбзэм хуэкIуэрт:
Къуршыщхьэм дыгъэ щопс,
Къурш лъапэм псынэ щIож,
 Зумыусыгъуэджэмэ, псы щIыIэ фалъэ дызэдефэнт.
Мы жыIэгъуэм къикIыр, дауи, гурыIуэгъуэщ. АбыкIэ щIалэм къиIуэтащ пщащэм мурад гуэр зэрыхуиIэр, и гум хуабагъэ зэрыхуилъыр.
 НыбжьыщIэхэр зэрызэрыщIэу щыта щIагъыбзэу къэплъытэ хъуну къыщIэкIынущ абыхэм хьэпшып цIыкIуфэкIу гуэрхэр зэIэпахыу зэрыщытари. Псалъэм папщIэ, щIалэм хуэзэну хъыджэбзым Iэмал имыгъуэтмэ, абы щIалэм хуригъэхьынкIэ хъунут джэд лъакъуэ, «зыгуэр къэгупсыс, зыгуэр къэулъэпхъэщ» къригъэкIыу.
ЩIалэр и ужь къызэрихьар зэрыфIэмыфIыр къригъэщIэн папщIэ, пщащэм абы хуригъэхьынкIэ хъурт зи кIэр пылъэлъа кIапсэ кIэщI цIыкIу. Е щIалэм и гухэлъхэр пщащэм хуиIуатэ щIыкIэу, мыIэрысэ IэфI хуригъэхьырт. Апхуэдэ щапхъэхэр гъунэжщ. Абыхэм къагъэлъагъуэ щIагъыбзэр псалъэ къудейкIэ мыхъуу, хьэпшып зэхуэмыдэхэмкIи къэпIуатэ хъууэ зэрыщытар.
Мы бзэм щIэблэр щегъэгъуазэ цIыхум я зэгурыIуэкIэр, я псэукIэр зэраухуэм, пасэрейхэм я кIэщIущыгъэм, губзыгъагъэм акъыл къыхригъэхыу. Ахэр гъэсэныгъэм хуэунэтIащ.
Хъуэрыбзэрэ щIагъыбзэкIэ упсэлъэн папщIэ, бзэр фIыуэ пщIэн зэрыхуейм и мызакъуэу, образнэ гупсысэкIэ узэдаи уиIэн хуейт. Псэлъыхъубзэр ящыщт адыгэ хабзэм и ткIиягъым щIапIыкIа щIалэгъуалэм яхэлъа къабзагъэ-дахагъэм, ди бзэм и къулеягъым, адыгэбзэм кърумыIуэтэфын гурыщIи гупсыси зэрыщымыIэм, адыгэм и акъылыр зэрыкуум щыхьэт техъуэ лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэхэм.

Хъуэжэ Жаннэ.
Поделиться:

Читать также:

25.03.2024 - 15:30 Си жэнэт
21.03.2024 - 11:30 Ахъмэт и фо изщ