Ди республикэм и пщIэр лъагэу зыIэта, щIэныгъэ Iуэхум хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа профессор цIэрыIуэ МэкIэтIей Абдулэхь псэужамэ, и ныбжьыр илъэс 80 ирикъунут.
Илъэс 75-рэ гъуагуанэр жьыми щIэми щапхъэ зытрахыпхъэу къикIуащ Урысей псом къыщацIыхуа ди лъахэгъу лIы щэджащэм.
Дзэлыкъуэ районым хыхьэ Малкэ (Ашэбей) къуажэм 1942 гъэм мэлыжьыхь мазэм къыщалъхуащ Абдулэхь. А жылэм дэт курыт еджапIэр 1959 гъэм нэхъыфI дыдэу къэзыухахэм ящыщ щIалэр сыт хуэдэ еджапIэми щIэтIысхьэфынут, сыт хуэдэ IэщIагъэми хуеджэфынут. ЩIэныгъэ нэхъыщхьэ щызэзгъэгъуэтынур дэнэ? НыбжьыщIэ псоми я пащхьэ къиувэ а упщIэм и жэуапыр курыт школым и бжэщхьэIум къыщебакъуэм иритакIэт МэкIэтIей Абдулэхь - химие щIэныгъэрт зытриухуар. Сыт щIалэщIэр химием щIыдихьэхар?
Абдулэхь куэдрэ игу къигъэкIыжырт: «СызэрыцIыкIурэ щIэныгъэ пыухыкIахэм сыдахьэхыу щытащ. Класс нэхъыжьхэм сынэса нэужь псоми яхэзгъэфIыкIыу щытар химиеращ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, ар адрейхэм нэхърэ нэхъ гъэщIэгъуэну къэслъытэрт. ИужькIэ Азимов Айзек и IэдакъэщIэкI цIэрыIуэхэм ящыщ зым сыкъыщеджам зы шэчи къытесхьэжыртэкъым химиер къызэрыхэсхынум. ИтIанэ программэ щхьэхуэкIэ седжэу щIэздзащ, егъэджакIуэхэм дерс щрагъэкIуэкIым и деж сыдихьэхыу седаIуэрт».
АрщхьэкIэ, узэригугъэм хуэдэу псори хъурэ - Совет Союзым щынэхъ цIэрыIуэ дыдэ, Менделеевым и цIэр зэрихьэу Москва дэт химико-технологие институтым щIэтIысхьэну и мурадами, къыщыщIидзар КъБКъУ-м агрономиемкIэ и къудамэрщ – и бынхэм я нэхъыщIэр Москва иутIыпщакъым анэм. Апхуэдэу щытми, щIэныгъэм зи гур хуэпабгъэ щIалэм а илъэсым къриубыдэу хузэфIэкIащ къалащхьэм кIуэуэ щеджэну и анэр арэзы къищIын. 1960 гъэм зэрыщIэтIысхьэ экзаменхэр ехъулIэныгъэкIэ итри, химиемкIэ институтым щIэхуащ. Студентым бгъэдэлъ зэфIэкI къызэрымыкIуэр ялъагъури, зыщIэс къудамэм и деканатым унафэ къыщащтащ ар езыр зэрыхуей графикым тету еджапIэм екIуэлIэну хуит ящIыну. Абы Абдулэхь Iэмал къритащ, зэреджэм хуэдэурэ, ПластмассхэкIхэр къыщыщIагъэкIыу Москва дэт химзаводым щылэжьэну, IэщIагъэм и пIалъэр пасэу зригъэщIэну.
Химико-технологие институтыр 1965 гъэм «5» защIэкIэ къиухри, 1968 гъэм кандидат лэжьыгъэр пхигъэкIащ. Илъэс 30-м щIигъуа къудейуэ Абдулэхь химие щIэныгъэхэм я доктор хъуащ. 1976 гъэ лъандэрэ профессор цIэр зэрихьэрт МэкIэтIейм. Естественнэ ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей академием, ТворчествэмкIэ Дунейпсо академием, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академием хэтащ, ар УФ-ми КъБР-ми щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэт.
Химиемрэ физикэмкIэ Абдулэхь иригъэкIуэкIа къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр къыщыгъэлъэгъуэжащ абы и Iэдакъэ къыщIэкIа щIэныгъэ тхыгъэ миным щIигъум, монографие 20-м. Апхуэдэуи ахэр СССР-ми, УФ-ми, хамэ къэралхэми щекIуэкIа конференцэхэм, симпозиумхэм утыку къыщрихьащ. КъищынэмыщIауэ, патенти I50-рэ къратащ, къэхутэныгъэхэр иригъэкIуэкIыну хуит къащIу.
МэкIэтIейм и еджакIуэу щытахэр – иджы щIэныгъэхэм я кандидат, доктор хъуахэр – щымылажьэ еджапIэ нэхъыщхьэ къэгъуэтыгъуейщ. А докторхэм, кандидатхэм езыри куэдрэ ядэлэжьэжащ. ГъащIэм ещхьщ щIэныгъэри. Ар къызэтеувыIэркъым, цIыхум и гупсысэр иджыри здынэмыса къехутэри. Абдулэхь иригъэджауэ къыбгъурыувэжхэм ядэлажьэрт, сыт щыгъуи щIэ гуэр къызэдалъыхъуэу.
ЩIэныгъэм, егъэджэныгъэм, политикэм ехъулIэныгъэхэр щызыIэригъэхьэу хэтащ ар. МэкIэтIейр РСФСР-м и Совет Нэхъыщхьэм и цIыхубэ депутату, УФ-м и Совет Нэхъыщхьэм щIэныгъэхэмрэ егъэджэныгъэмкIэ и комитетым и унафэщIу щытащ, иужькIэ УФ-м и Президентым и Администрацэм жэуаплыныгъэ зыпылъ лэжьыгъэ и пщэ щыдэлъащ. Депутату щыщыта лъэхъэнэм Абдулэхь лэжьыгъэшхуэ иригъэкIуэкIащ УрысеищIэр ухуэнымкIэ. Ар гражданствэм епха IуэхухэмкIэ комиссэу УФ-м и Президентым деж щыIэм и Iэтащхьэу, Гражданствэ IуэхухэмкIэ управленэм и унафэщIу щытащ.
Езыр дунейм темытыжми, нобэ абы и щIэныгъэ школым къызэщIеубыдэ щIэныгъэхэм я доктор 28-рэ кандидати 110-рэ. Абыхэм ящыщ куэдыр щолажьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш академием, Урысей Ипщэм, Москва дэт еджапIэ нэхъыщхьэхэм, Италием, Мексикэм, Норвегием, Мысырым, Узбекистаным, Азербайджаным, нэгъуэщI щIыпIэхэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм.
МэкIэтIей Абдулэхь щIэныгъэм щызэфIигъэкIахэмрэ IэщIагъэлI Iэзэхэр зэригъэхьэзырамрэ гулъытэншэу къэнакъым. Абы къыхуагъэфэщат «ЩIыхьым и дамыгъэ» (1982 гъ.), «Лъэпкъ зэныбжьэгъугъэ» (1992 гъ.) орденхэр, УФ-м, КъБР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, «СССР-м и къэхутакIуэ» цIэ лъапIэхэр къыфIащащ, абы къратащ УФ-м Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерствэм, УФ-м ЩIэныгъэмрэ инновацэхэмкIэ и федеральнэ агентствэм, Къэбэрдей-Балъкъэр, Шэшэн Республикэхэм я Совет Нэхъыщхьэхэм я ЩIыхь тхылъхэр, 2008 гъэм «Къэхутэныгъэ унэтIыныгъэм щиIэ ехъулIэныгъэхэм папщIэ» орденыр (Бельгием ейщ) къыхуагъэфэщащ.
