Щэхур нахуэ къохъу

1836 ГЪЭМ жэпуэгъуэ мазэм Лондон щежьэри, Шэрджэсым кIуащ «Вик­сен» кхъухьыр, шыгъу ишэри.

Кхъухьыр зейр зиус­хьэн Бёлл Джорджщ. Ар щэкIуэгъуэ мазэм и 25-м урысхэм Суджыкъу къалэ щаубыдащ, шэрджэсхэм шыгъу къахуи­шэну хуимытауэ жаIэри. Бёлл и кхъухьыр ятхьэ­къуащ, абы и капитанымрэ экипажымрэ Севастополь яшащ, зыкъомрэ ща­Iыгъа нэужь, къаутIыпщыжащ.
Лорд Пальмерстон сабэ дрипхъей зищIащ Британием и кхъухь Урысейм зэриубыдам щхьэкIэ: «Ар дигу техуэ хъунукъым, Британиер хуитщ дэнэ ­сату щищIынуми, абы и щIыхьыр зэрытхъумэн ­къару диIэщ дэ!» - ар жи­Iэри, парламентым и пащ­хьэм иуващ лорд Паль­мерстон. Британием и щIы­хьым тегузэвыхь лордым зыщигъэгъупщащ Шэр­джэсым лей къызэ­рылъысар: ар зыми IэщIэ­мылъ хэкущ - аращ лорд Пальмерстон игу къэ­мыкIыжар.
Урысхэм жаIэр нэ­гъуэщIщ: Шэрджэсыр ди империем щыщщ, дэ хуит дымыщIауэ адыгэ хы Iуфэм зы кхъухьи къе­кIуалIэ хъунукъым. АбыкIэ хъыбар кърагъэщIа лорд Паль­мерстон? Ар ибзы­щIащ хамэ къэрал Iуэху­хэмкIэ министрым. «Вик­сен» кхъухьым и Iуэхум ­къитэджыкIа псалъэмакъыр щIэх щызэпыуа­къым Британием и парламентым, щIэх къахуэумысакъым лорд Пальмерстон. ИкIэм-икIэжым, 1838 гъэм мэкъуауэгъуэ мазэм и 21-м щэхур нахуэ хъуащ.
Лорд Пальмерстон 1836 гъэм Урысейм еныкъуэ­къун мурад ищIатэми, ар абы хузэфIэкIынутэкъым: министр къулыкъур къы­зэрыIэрыхьэххэу, 1831 гъэм, ар арэзы хъуауэ ­щытащ Урысейм Кавказыр зыIэщIилъхьэн мурад зэрищIам, ар (лорд Пальмерстон) Урысеймрэ Тыркумрэ Адрианополь щызэращIылIа зэ­гурыIуэныгъэм зэре­­у­вэ­лIарат абы къикIыр. Шэрджэс хы Iуфэр Урысейм хуит щыхуэпщIакIэ, адыгэ­хэм я нэщIыбагъкIэ Урысеймрэ Тыркумрэ Адрианополь щызэращIылIа зэгурыIуэныгъэмкIэ (1827 гъэм) акъылэгъу ухъуауэ аращ - нэгъуэщI къикIыркъым абы. Езы адыгэхэм я пщIыхьэпIи къыхэхуа­къым, дауи, лорд Паль­мерстон апхуэдэ хьэгъэщагъэ къакIэлъызэрихьа­уэ. Британием хамэ ­къэ­­рал Iуэху­хэмкIэ и ми­­нистрым зыщиумысыжар 1838 гъэрщ - парламентым щы­хагъэзыхьа нэужь.
1827 гъэм бадзэуэгъуэ мазэм и 6-м Урысеймрэ Тыркумрэ зэращIылIа зэгурыIуэныгъэм ипкъ иткIэ, Урысейм къалэн зыщи­щIыжауэ щытащ и къэрал гъунапкъэм зримыгъэ­къуэдиину. А псалъэр ­игъэпэжакъым Урысейм, абы къыхэкIкIэ Британиер акъылэгъу хъун ­хуеякъым Адрианополь зэгуры­Iуэ­ныгъэмкIэ. Тыркур хуитакъым езым IэщIэ­мылъа Шэрджэсыр Урысейм ири­тыну. Урысейри хуитакъым ар Тыркум «къы­Iэ­щIихыну». ­Тырку пащэр Анапэ щыдэса зэманми Шэрджэсыр Портэм Iэ­щIэлъакъым, Урысейм и IэмыщIэ зрилъ­хьэн муради иIакъым, абы и нэ­щIыбагъкIэ щызэрахьэ хьэгъэщагъэр сэтей къэхъуащ, «Виксен» кхъу­хьыр къайгъэ хэхуа нэужь.