Адыгэм ди гъащIэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр къыщыхъуащ: бгъэныщхьэ унэм щIэкIри унэ зэтетхэм Iэпхъуахэщ, фэтыджэн уэздыгъэр электрокъарукIэ яхъуэжащ, пхъэгъэсын жаIэжыркъым - газкIэ мэпщафIэ, дамащхьэкIэ псы къахьыжыркъым, выгу-шыгу зезыхуэу щытахэр «Мерседес»-м итIысхьащ. Телефон, телевизор къызэрыгуэкIхэр зэрамыпэсыжу, жып телефонымрэ спутник телевиденэмрэ зрапщыт, Iэпэ шотыжьыр ягъэтIылъауэ, компьютер лъэщхэм бгъэдэсщ. Ауэ Iуэхуракъэ, дызыхуэмей гуэрхэри къыздахь, адыгэ хьэл-щэныр ягъэужьых, ди анэдэлъхубзэр къытфIызэIащIэ.
ДИ ЖАГЪУЭ-ди гуапэми, адыгэ Iэнэм уэрэдыжьрэ хъыбарыжьу щызэпадзыжыр мащIэ дыдэщ. Нобэ къытщIэхъуэ ди щIэблэм я дежкIэ телевизор экраным къилъадэ персонажу «Черепашки-ниндзя»-хэр, «Человек-паук», «Бэтмэн» сымэ нэхъ нэIурытщ нарт Сосрыкъуэ, Бэдынокъуэ сымэ нэхърэ. Пэжщ, а Iуэхум ди мызакъуэу, лъэпкъышхуэхэри егъэгузавэ, зэрызахъумэжын Iэмалхэр къалъыхъуэ. Дэри, лъэпкъыу дыкъызэтенэну дыхуеймэ, дунейпсо цивилизацэм дызэрыдэгъуэгурыкIуэн Iэмалрэ хэкIыпIэрэ къэдгъуэтын хуейщ.
Адыгэм ди IуэрыIуатэр зэхуэхьэсыжын, джын, ар цIыхубэм я пащхьэм екIуу илъхьэжын я лъэныкъуэкIэ, ХХ лIэщIыгъуэм Зырамыку нэхърэ нэхъыбэ зылэжьа гъуэтыгъуейщ. XIX лIэщIыгъуэм апхуэдэу диIащ Нэгумэ Шорэ, ХьэтIохъущокъуэ Къазий, Тамбий Пагуэ. КъардэнгъущI Зырамыкуи, абыхэм хуэдэу, и гъащIэр зытеухуауэ щытыр лъэпкъ тхыдэр, IуэрыIуатэр хъумэнырщ. Тхьэм жимыIэкIэ, ауэ, итIани, шынагъуэ щыIэщ дызыхуэкIуэ лIэщIыгъуэм Зырамыку хуэдэу IуэрыIуатэкIэ Iэзэ лъэпкъым къыщIэмыхъуэжынкIэ. Псалъэм къыдэкIуэу жытIэнщи, сабийр къэгъэнауэ, егъэджакIуэ дапщэ бгъуэтыну «уэкъулэр» зищIысыр ящIэу, е «Суншыжь гущэм и тобылыгъур пщы дадэм и зэпэбашт», е «Пылыжьым и пкъыр зи убыдакъ» жыхуиIэ псалъэхэр тэмэму зэпкърихыу къыбгуригъэIуэфыну? АтIэ ахэр къыбгурымыIуэмэ, бзэм и IэфIыр умыщIэу аращи, абы щыгъуэм уи адыгэнри нэхъ кIэщI мэхъу.
Зырамыку и цIэр зэхэзымыха адыгэ гъуэтыгъуафIэкъым, тхылъкIэ, уэрэдкIэ ирехъу, псоми ялъэIэсащ. Хэкум къыхуэпабгъэу хэхэс хъуауэ хамэ щIыналъэхэм щыпсэу адыгэхэр нарт пшыналъи, адыгэ уэрэди, адыгэ хъыбарыжьи, адыгэ таурыхъи хуабжьу хуэныкъуэт. Сыту жыпIэмэ, зэпыщIэныгъэ щыIэтэкъым, къэралым цIыхухэр икъузырт. Мис а лъэхъэнэм «и чэзу дыдэу» Зырамыку абыхэм ялъэIэсащ. И макъ дахэмкIэ къихьэхуащ.
КъардэнгъущIыр адыгэ псоми фIыуэ тцIыху къудейм къыщымынэу, фIыуэ долъагъу. Апхуэдизу ар гупсэгъу тхуэзыщIым и щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэр дэ фIыуэ тлъагъу ди лъэпкъ IуэрыIуатэр Зырамыку фIыуэ зэрищIэрщ. Ар ноби гукIэ къеджэфынущ «Нарт» эпосым и Iыхьэ нэхъыфIхэу Сосрыкъуэ, Бэдынокъуэ, Ашэмэз, Мэлэчыпхъу сымэ я пшыналъэхэм. Жьыми щIэми уэрэдищэ бжыгъэ, хъыбархэри и гъусэжу, къыбжиIэфынущ. «КхъыIэ, Зырамыку, умысымаджэ. Щэбэтым фылажьэу сщIамэ, сынэкIуэнут, адрей махуэхэм хьэ епхам сыхуэдэщ. Узыншагъэ дахэ Алыхьым къуит, уэрэдыжьхэм я тхьэу ди Зырамыку», - къетх Къубэ-Тэбэ щыщ Къэзан Толэ. Зырамыку и ныбжьэгъу, тхакIуэ, щIэныгъэлI цIэрыIуэ Нало Заур и фIэщу, жиIэр фIэмащIэу, КъардэнгъущIым и гъащIэмрэ и лэжьыгъэмрэ зэпкърыхауэ щIытетхыхьари, абы и теплъэр скульптор ТхьэкIумашэ Михаил мывэм къыщIыхиIущIыкIыфари, Бгъэжьнокъуэ Заурбэч, Црым Руслан, КIыщ Мухьэдин сымэ абы и сурэт щIатхари, Жылау Нурбий, IутIыж Борис, Щоджэн Леонид сымэ хъуэхъу усэкIэ зыкъыщIыхуагъэзари адыгэлI щэджащэм лъэпкъым хуилэжьар арщ.
Быдэу си фIэщ мэхъу дэ ди яужь къиувэну щIэныгъэлIхэмрэ тхакIуэхэмрэ дяпэкIи Зырамыку и гъащIэмрэ гуащIэмрэ мызэ-мытIэу зэрытетхыхьынур.
Зырамыку къызэралъху махуэрэ и щхьэм кърикIуар зэрыщыту тхыдэщ, драмэщ, тхыдэм къыхуалъхуа дэтхэнэ зы лIы Iущми хуэдэу. Абы и щыхьэтщ тхыгъэ хьэлэмэт хъуа Зырамыку и «Гукъинэжхэр». Ди адыгэ щэнхабзэм и тхыдэм увыпIэ хэха щиубыдын хьэзыру къалъхуа Зырамыку, ар езым пасэу къыгурыIуэжа хуэдэ, сакъыу, зыкIэлъыплъыжу, зыхущIегъуэжын лъэпкъ имылэжьу мэпсэу, зыхалъхуа зэманыр «цIантхъуэрыгъуэу» екIуэкIа пэтми. Илэжьри зыхуилэжьри ищIэжу гъащIэр ирехьэкI. Ар насыпышхуэкъэ?!
Зырамыку щалъхуа жылэр пщышхуэ жылэщ, Жанхъуэт и къуэ Кушыку и къуажэ ЖанхъуэтхьэблэкIэ зэджэу щытарщ. Апхуэдэу щыщыткIэ, абы тхыдэм, хабзэм, лIыгъэм пщIэ лей щыхуащIу къогъуэгурыкIуэ. Арагъэнщ лъэпкъыр зэрыгушхуэ лIыфI куэд - Акъсырэ Залымхъан, Сонэ Башир, Болэ Мурат, Яхэгуауэ Михаил, Мысачэ Пётр, Мысостышхуэ Пщызэбий, Црым Руслан, Жанэ Мурат, Мэкъуауэ Мурат сымэ хуэдэхэр - Псыгуэнсум къыщIыдэкIыр.
Сурэтым: Шортэн Аскэрбийрэ Зырамыкурэ. 1962 гъэ
