ХХ лIэщIыгъуэм дзюдомкIэ и тренер нэхъыфI

Куэблэ Екъуб и дамыгъэхэр къебжэкIын къудейм напэкIуэцI зыбжанэ ихьынущ, ар щыпсэуа унэми фэеплъ пхъэбгъу фIэлъщ. ХХ лIэщIыгъуэм дзюдомкIэ и тренер нэхъыфIым къытхуигъэнащ щIэныгъэр и лъабжьэу зыгъэсэныгъэхэр къызэрызэрагъэпэщ щIыкIэр. ЦIыхуищэхэр абы дзюдом дригъэхьэхащ икIи ехъулIэныгъэ инхэр къаригъэхьащ. Яхэтщ Куэблэм и гъэсэнхэм олимпиадэхэм, дунейпсо, европэпсо зэхьэзэхуэхэм я чемпионхэр. Къэралым щынэхъ лъэщахэм я бжыгъэр къыпхуэмылъытэнщ.

Мы гъэм дыгъэгъазэм (декабрым) и 27-м илъэс 80 ирокъу Куэблэ Екъуб Краснодар крайм хыхьэ ТIуапсы щIыналъэм щыIэ Псэушхуэ Ин къуажэм къызэрыщалъхурэ. ГъащIэ тынш абы и натIэм къритхатэкъым, ауэ Тхьэшхуэр Iыхьлы куэдыкIеймкIэ къыхуэупсат. Куэблэ Къамболэт ар и бын епщIанэт икIи и къуэхэм ящыщу ебланэт. Дауи, Екъуб зыгъэфIэнхэр и куэдт, арщхьэкIэ псори къызэтрикъутащ мыгувэу къэхъея Хэку зауэшхуэм. Къамболэтрэ и къуищымрэ абы я щхьэр халъхьащ, адрейхэм я гъащIэр дэгъэзеигъуэ хъуащ.
«Ди къуажэм дэтыр классибл школт, - игу къигъэкIыжырт Екъуб. - Си шыпхъу нэхъыжьыр яшауэ Анапэ  дэсти, абы сызришэлIэжри, илъэситIкIэ къалэ школым сыщIэсащ. АрщхьэкIэ гъащIэр матэщIэдзакъым, ебланэ классыр сыщалъхуа жылэм къыщызухри, еянэм гъунэгъу къуажэм щыпысщэн хуей хъуащ. Ар километр пщыкIутIкIэ тпэжыжьэт икIи унэсын папщIэ бгыи къуакIи лъэсу къызэбнэкIын хуейт, щIымахуэм уэс куум лъэгуажьэм фIэкIыу упхрыкIыу».
Куэблэ Екъуб хуабжьу фIэфIу гъунэгъу къуажэм дэт школым кIуэрт икIи гугъуехь псори щызыгъэгъупщэхэм ящыщт абы алыдж-урым бэнэкIэмкIэ секцэ зэрыщыIэр. Бгырыс ныбжьыщIэхэр махуэ псокIэ алэрыбгъум щызэныкъуэкъуфынут, хэт нэхъ лъэщми яхузэхэмыгъэкIыу. Я тренерри зэфIэкI хъарзынэ зыбгъэдэлъ бэнакIуэ щIалэщIэт. АрщхьэкIэ Екъуб абы куэдрэ зыщигъэсакъым - лейтенант нэхъыжьу дзэм къулыкъу щызыщIэ и къуэш нэхъыжьыр Одессэ ягъакIуэрти, къызэдищтащ, и анэм и Iуэхухэр нэхъ тынш ищIын папщIэ.
Спортым гу хуэзыщIа щIалэщIэр щIыпIэ жыжьэми щыхэшыпсыхьакъым. Ар жыджэру хэтт здэIэпхъуа школым щекIуэкI сыт хуэдэ зэхьэзэхуэми икIи ехъулIэныгъэхэр щиIэт.
«Сэ бэнэныр хуабжьу сфIэфIт, арщхьэкIэ школым и цIэкIэ футболи, волейболи, баскетболи сыджэгурт, атлетикэ псынщIэмкIэ зэхьэзэхуэхэм сыхэтт, - жиIэжырт Екъуб. – Си къуэшыр зыхэт дзэ частым папщIи зэхьэзэхуэхэм сыщашэ къэхъурт икIи алыдж-урым бэнэкIэмрэ самбэмкIэ утыку сыкъихьэрт. Спортым ехъулIэныгъэ сыщиIэхэм сытрагъэгушхуэщ, си къуэшым сечэнджэщри, Кишинёв дэт физкультурэмкIэ техникумым сыщIэтIысхьащ. Абы си насып къыщикIащ – самбэмкIэ секцэ лъэщ щылажьэрт. Илъэс нэхъ дэмыкIыу Молдавием и командэ къыхэхам сыхагъэхьащ икIи зэпеуэ инхэм сыкIуэу хуежьащ».
Я шхынкIи щатIэгъэнкIи цIыхухэр зыхуей щыхуэмызэ зауэ нэужь лъэхъэнэ хьэлъэт. Абы щыгъуэми спортым къригъэлащ – зэхьэзэхуэхэм щыхэтым и деж иришхэн папщIэ махуэ къэс сомитIрэ ныкъуэрэ и уасэ талон къратырт! Екъуб и щIакхъуэ Iыхьэр хьэлэлу къилэжьыжырт. Ар бэнэкIэ хуитымкIи, алыдж-урым бэнэкIэмкIи, самбэмкIи, «трынтэ» молдовэ лъэпкъ бэнэкIэмкIи утыкушхуэхэм къихьэрт икIи куэдрэ щытекIуэрт. Хьэлэмэтракъэ, дзюдокIэ зэхьэзэхуэхэм а лъэхъэнэм зэи хэтакъым. Абы и пIалъэр къыщысар Мейкъуапэ къигъэзэжа иужькIэщ.
 Молдавием и чемпион, лIэужьыгъуиплIымкIэ спортым и мастер Куэблэ Екъуб ФизкультурэмкIэ техникумыр къиуха иужькIэ, лэжьапIэ Бендеры щIыпIэм трагуэшащ. АрщхьэкIэ, еджэным къыпищэмэ нэхъ къищтэри, Кишинёв къэрал университетым физкультурэмкIэ и къудамэм заочнэу щIэтIысхьащ. А лъэхъэнэм тренер IэщIагъэм и япэ хъерри илъэгъуащ: и гъэсэнхэм ящыщу тIум спортым и мастерым и мардэр ягъэзэщIащ.
Дапхуэдизу и Iуэхухэр фIыуэ дэмыкIми, Екъуб и псэр щалъхуа щIыпIэмкIэ, IыхьлыхэмкIэ къеIэжырт. Зэгуэрым, зыгъэпсэхуакIуэ ТIуапсы къэкIуэжауэ, я къуажэгъу и ныбжьэгъум хуэзащ. Ар Мейкъуапэ щыпсэурт икIи щылажьэрти, Екъуби къигъэзэжыну къытригъэхьащ. Апхуэдэу 1965 гъэм фокIадэм (сентябрым) и 16-м Куэблэм гъащIэщIэ щыщIидзащ Адыгейм и къалащхьэм дэт, егъэджакIуэхэр щагъэхьэзыр институтым. ПсэухукIэ а зэпыщIэныгъэр зэпыуакъым.
Мейкъуапэ дэт пединститутым Куэблэ Екъуб и жэрдэмкIэ физическэ гъэсэныгъэмкIэ кафедрэ мыгувэу къыщызэIуахащ икIи ар лъабжьэ хуэхъуащ иужькIэ къэунэхуа факультетым. Илъэс щэщIрэ тIурэ фIэкIа зи мыныбжь щIалэщIэри абы и декану ягъэуващ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ Iэмал игъуэтащ спортымрэ щIэныгъэмрэ къызэдигъэгъуэгурыкIуэну. ИужькIэ дуней псом цIэрыIуэ щыхъуащ Куэблэм Мейкъуапэ къыщызэригъэпэща дзюдомрэ самбэмкIэ школыр.
Тренер лэжьыгъэмрэ щIэныгъэмрэ зэдэхьыгъуейщ. Куэблэ Екъуби зэманыр сыт щыгъуи къемэщIэкIырт. Апхуэдэу щыт пэтми, дэни хунэсыну хущIэкъурт. Егъэджэныгъэ нэужьым тренировкэхэм кIуэурэ я гъэсэнхэм я Iуэхухэр зэрыхъум кIэлъыплъырт.
«Зы Iуэхугъуэ гуэр хуабжьу сигу къинащ, - къыддогуашэ ди лэжьэгъу, Адыгейм щIыхь зиIэ и журналист, Куэблэм и деж зыщигъасэурэ дзюдомрэ самбэмкIэ спортым и мастер хъуа Къуиикъуэ Асфар. – Тренировкэхэр дыухауэ дызэбэну, Екъуб къэкIуащ. Ар лъэныкъуэкIэ щыту къытхэплъэрт. Абы ирихьэлIэу, ди гъусэу зызыгъасэхэм ящыщ зым, зэфIэкI хъарзынэхэри зэриIэр икIи Европэм и ныбжьыщIэ чемпионатым зэрыхэтар и набжьэм телъу, дзюдом къыхыхьагъащIэ щIалэщIэ гуэр утыкум къришауэ и Iэзагъ лъагэр къытхуегъэлъагъуэ, адэкIэ идзрэ мыдэкIэ къидзыжу. Зыгъэсэн щIэзыдзагъащIэхэм нэхъ зэфIэкI зиIэхэр дыщысхь хабзэт, мыр аратэкъым. Екъуб Iуэхур къыщыгурыIуэм, плъыжьу къызэщIэплъащ. Лъэныкъуэ зригъэзщ, кIэстум зэфIэтыр щихри, зэрыбанэ фащэр щитIэгъащ. Утыкум ихьэри, хъийм икIа щIалэр къебэныну къыхуриджащ. ХьэлъагъкIэ ахэр зэхуэдэт, ныбжькIэ куэдкIэ зэщхьэщыкIми. Арати, щIалэгъуэ къэукъубеймрэ зэпIэзэрыт Iэзагъымрэ зэпэщIэуващ. Дымыбауэу дэ абы дыкIэлъыплъырт, кърикIуэнур тфIэхьэлэмэту. Гладиаторхэр лIэн-къэнэну зэзауэу фIэкIа пщIэнтэкъым. Екъуб и Iупэр зэгуэудат, щIалэщIэми и лъэр хузэблэхыжыртэкъым. ЗэпэщIэтыныгъэм и кIэухым Куэблэм Iэмал къигъуэтри, и хьэрхуэрэгъур хигъэщIащ. ЩIалэщIэм и нэпсхэр къекIуат. «ЗэгъащIэ, щIалэфI, - жриIащ абы гъэсакIуэ Iущым, - уэ нэхърэ нэхъ лъэщрэ нэхъыфIрэ щымыIэу зэи къызыщумыгъэхъу, къофIэкIыфын сыт щыгъуи къыкъуэкIынущ». Апхуэдэу дигъасэрт Куэблэ Екъуб».
ГъащIэми лъэпощхьэпо куэд къыщызэринэкIащ абы. Куэблэм къызэригъэпэща школым и гъэсэнхэр цIэрыIуэ зэрыхъуу, зэбграшыну къещэр мащIэтэкъым. Ар къащемыхъулIэм и деж хьэгъэщагъэхэм хуэкIуэрт. Къапщтэмэ, сыт хуэдиз бэлыхь дишэча Невзоров Владимир. Совет Союзым щыщу аращ япэ дыдэу дзюдомкIэ дунейпсо чемпион хъуар икIи олимпиадищ зэкIэлъхьэужьу къихьыфынут. АрщхьэкIэ 1972 гъэм Мюнхен (Германием) щекIуэкIа Олимп джэгухэм ягъэкIуакъым, илъэсиплI дэкIа иужькIи Монреаль (Канадэм) ямыутIыпщыну хэтащ, дуней псом щыпашэу щыт пэтми. Сытми яIэщIэкIащ икIи дауэ лъэщу зыкъигъэлъэгъуа! Ар Олимп чемпион хъуам и закъуэкъым, атIэ техникэ нэхъыфI дыдэ зиIэу къалъытащ икIи дзюдор къэзыгупсыса японхэр щыту абы Iэгу хуеуэрт. Невзоровым зэфIэкI лъагэ илъэс куэдкIэ зэкIэлъхьэужьу къигъэлъэгъуащ, ауэ 1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа Олимпиадэм ирихьэлIэу аргуэру «ядзащ». А псори гутегъэхуэгъуейт, арщхьэкIэ гъащIэм щыщ Iыхьэт.
Куэблэ Екъуб зэфIэкI зиIэхэм пасэу гу лъитэрти, гъуэгу зэрыритыным хущIэкъурт. Апхуэдэ зыщ мы Iуэхугъуэр. Ар къыщыхъуар 1976 гъэращ. Зыгъэсэныгъэхэр щекIуэкI пэшым зэрызехьэмрэ псалъэмакъымрэ щыкуэдт. Тренер цIэрыIуэ Куэблэ Екъуб и макъым зыщригъэIэтым, псори зэщIэщымащ:
- Иджыпсту Арамбий и бэнэкIэм фыщигъэгъуэзэнущ. Алэрыбгъум фыкъетIысэкIи, набдзэгубдзаплъэу фыкIэлъыплъ, - жиIащ абы.
Адыгейм хыхьэ Теучэж щIыналъэм и Таухьэблэм 1953 гъэм къыщалъхуа Хьэпай Арамбий и ныбжьыр абы щыгъуэм илъэс пщыкIущ хъуа къудейуэ арат, ауэ и зэфIэкIымкIэ цIэрыIуэ хъуакIэт. Алэрыбгъум мыпIащIэу къытехьа Iэбыдэ-лъэбыдэ бэнакIуэм зэуэ и хьэрхуэрэгъур ипхъуатэри, тридзащ.
- Иджы, ардыдэм хуэмурэ къытегъэзэжыт, - зыхуигъэзащ абы Екъуб икIи, щысхэмкIэ къеплъэкIыжри, къыпищащ: – Фэри феплъыт Арамбий и лъакъуэхэр зэригъэувымрэ и Iэхэр здишиимрэ.
Хьэпайм теухуауэ Куэблэр щыуакъым. Тренер гъуэзэджэм абы къыхищIыкIащ Совет Союзми, Европэми, дуней псоми куэдрэ я чемпион. ИужькIэ езы Арамбии гъэсакIуэ гъуэзэджэ хъуащ икIи СССР-ми Урысей Федерацэми щIыхь зиIэ я тренер цIэхэр къыфIащащ.
1993 гъэм Мейкъуапэ пединститутыр Адыгей къэрал университет хъуащ. Абы физическэ щэнхабзэмкIэ и факультетым и декан, Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ щIыхь зиIэ я тренер, профессор, педагогикэ щIэныгъэхэмкIэ доктор Куэблэ Екъуб IэмалыщIэхэр къыхузэIуихащ: физкультурэмкIэ факультетыр Физическэ щэнхабзэмрэ дзюдомкIэ институт ящIащ икIи езыр ректору ягъэуващ.
Зэманым къигъэлъэгъуащ щIэныгъэлI Куэблэ Екъуб спортым лъагъуэщIэ зэрыщыпхишар. Абы и гупсысэхэр гъащIэм хипщэфащ икIи етIощIанэ лIэщIыгъуэм дзюдомкIэ и тренер нэхъыфI хъуащ. ЖыпIэну ирикъунщ къызэригъэпэща школым зэригъэхьэзырар СССР-мрэ УФ-мрэ щIыхь зиIэ и мастеру 11, дунейпсо классымкIэ спортым и мастеру 60-м щIигъу, спортым и мастеру 300-м щIигъу, Олимп, дунейпсо, европэпсо чемпионхэр… Абы къыпэкIуащ ГуащIэдэкI Бэракъ Плъыжь орденыр, «ЩIыхь дамыгъэ» орденитIыр, «Адыгейм и щIыхь» медалыр, «Мейкъуапэ щIыхь зиIэ и цIыху» цIэ лъапIэр, щIыхьыцIэ куэд.
Куэблэм и цIэр зыфIащыжа институтым ар щащыгъупщэркъым икIи абы и музей къыщызэIуахащ. Къыдэлэжьахэмрэ и гъэсэнхэмрэ зэрыщыта дыдэм хуэдэу зэфIагъэувэжыфащ Екъуб и лэжьапIэ кабинетыр. Абы щIэлъщ бжыгъэншэ дамыгъэ лъапIэхэр, дэфтэрхэр, щыгъынхэр… Блынхэм къатощ щалъхуа Псэушхуэ Ин къуажэм и теплъэр, и гъэсэн цIэрыIуэхэм я сурэтхэр.
2012 гъэм гъатхэпэм (мартым) и 3-м и ныбжьыр илъэс 73-м иту дунейм ехыжа Куэблэ Екъуб щыщIалъхьа Мейкъуапэ дэт муслъымэныкхъэм щыхуагъэува фэеплъ сыным сыт щыгъуи цIыхухэр щыкуэдщ. Абыхэм ящыгъупщэркъым адыгэлI гъуэзэджэм къызыхэкIа лъэпкъым и пщIэр лъагэу щIыпIэ куэдым зэрыщиIэтар икIи псэухукIэ зэрыхуэпэжар.
 Сурэтхэм:И гъэсэн нэхъыфIхэу Невзоров Владимиррэ Хьэпай Арамбийрэ чэнджэщ ярет.
И ныбжьыр илъэс 70 щрикъум.
Куэблэм и музейм.

 

Жыласэ Заурбэч.
Поделиться: